Giá trị của phong tục gói bánh chưng ngày Tết

Trong xã hội hiện đại, đã có nhiều truyền thống bị mai một, nhưng có một giá trị truyền thống vẫn được người Việt lưu giữ cho tới bây giờ đó là tục gói và dâng cúng bánh chưng vào dịp Tết Nguyên đán. Việc thờ cúng bánh chưng vào dịp Tết Nguyên đán phản ánh được nhiều bình diện cuộc sống.

Các thành viên trong gia đình tham gia gói bánh chưng ở làng Tranh Khúc, huyện Thanh Trì, Hà Nội. (Ảnh: Vũ Sinh/TTXVN)

Chiếc bánh chưng không chỉ nhắc nhở mỗi người về một món ăn mang đậm biểu trưng văn hoá của dân tộc, mà còn khiến cho mỗi người dân đất Việt tự hào hơn, trân quý hơn một sản vật linh thiêng của ngày Tết sum họp, như hồn của Tết Việt trường tồn mãi với thời gian.

Nguồn gốc tục gói bánh chưng

Theo truyền thuyết "Bánh chưng, bánh dày", tục gói bánh chưng bắt nguồn từ đời vua Hùng Vương thứ 6. Nhân dịp giỗ tổ, vua Hùng đã triệu tập các con đến và truyền rằng: người con nào tìm được lễ vật hợp ý sẽ được vua cha nhường ngôi.

Hầu hết các hoàng tử lên rừng, xuống biển tìm sản vật quý hiếm. Riêng hoàng tử Lang Liêu là người con nghèo khó nhất, không có khả năng kiếm những đồ lễ quý hiếm, chàng đã dùng những nông sản hết sức thân thuộc như gạo nếp, đỗ xanh, thịt lợn và lá dong để tạo ra hai loại bánh: bánh chưng và bánh dày-tượng trưng cho Trời và Đất-làm lễ vật dâng vua cha.

Các thành viên trong gia đình cùng tham gia gói bánh mang lại bầu không khí ấm cúng, vui vẻ. (Ảnh: Thùy Dương/TTXVN)

Chiếc bánh chưng của hoàng tử Lang Liêu là tượng trưng cho Đất với sự đầy đủ ấm no, bởi bên trong đủ động vật và thực vật là nếp, đậu xanh và thịt lợn. Chiếc bánh chưng vuông vức thơm ngon được dâng lên vua Hùng vào ngày đầu xuân rất ý nghĩa đã làm nhà vua hài lòng và cảm động. Nhà vua quyết định truyền ngôi cho hoàng tử Lang Liêu. Kể từ đó tục gói bánh chưng, bánh dày được lưu truyền trong nhân gian và là những lễ vật không thể thiếu khi dâng cúng tổ tiên mỗi dịp Tết đến, thể hiện tấm lòng uống nước nhớ nguồn của hậu thế.

Rất cần trao truyền cho thế hệ sau

Vào những ngày cuối năm, những người con xa quê ai ai cũng mong hoàn thành sớm công việc của mình để được về đoàn tụ với gia đình. Bởi ai cũng muốn được cùng với gia đình quây quần gói bánh chưng dâng cúng tổ tiên, ông bà.

Cô và trò cùng gói bánh chưng... (Ảnh: PV/Vietnam+)

Ngày xưa, trước Tết khoảng 2,3 ngày, nhà nhà thường chuẩn bị nguyên liệu gói bánh chưng để đến ngày 30 Tết cả nhà quây quần trước sân, cùng lau lá, đãi đỗ, vo gạo, ướp thị để gói bánh. Nhưng có lẽ vui nhất là công đoạn nấu bánh và chờ bánh chín, ngoài trời sương lạnh, buốt giá không át được không khí ấm nồng quanh bếp lửa hồng. Với nhiều thế hệ, chiếc bánh chưng là niềm hân hoan của ngày Tết sum họp, đoàn tụ. Những chiếc bánh đẹp, dày dặn, vuông thành sắc cạnh được dành riêng để bày bàn thờ cúng ông bà tổ tiên, bánh nhỏ gói riêng cho trẻ con như món quà đầu năm...

Ngày nay, việc gói và dâng cũng vẫn còn đó, nhưng dường như không còn nguyên vẹn. Ở thành phố, cũng chỉ có số ít gia đình còn giữ lại phong tục gói bánh chưng, còn đa số gia đình muốn có bánh chưng dâng cúng sẽ đặt những người chuyên làm bánh chưng hoặc ra chợ mua.

...rồi cùng cô giáo cho bánh vào nồi. (Ảnh: PV/Vietnam+)

Công cụ để nấu chín chiếc bánh chưng ngày nay cũng có nhiều đổi thay, có nơi, có chỗ đã thay thế bằng nồi áp suất hoặc lửa ga... Không khí tết cũng vì thế mà nhạt dần. Chính vì thế, ở nhiều nơi, mọi người đã vận động, khuyến khích nhau tiếp tục thực hiện phong tục này để tìm lại hương vị ngày Tết. Thông qua các cuộc thi gói bánh chưng, không khí tết phần nào đã trở về với từng góc nhà, ngõ nhỏ. Bánh chưng gợi nhớ đến Tết hay Tết gợi nhớ đến việc gói bánh chưng? Có lẽ, sự hòa quyện đó đã trở thành một biểu trưng văn hóa của dân tộc Việt - Bánh chưng biểu trưng cho Tết. Nhịp sống hiện đại ngày nay tuy có bận rộn hơn, sung túc hơn thì truyền thống văn hóa ẩn sâu trong chiếc bánh chưng ngày Tết vẫn rất cần trao truyền lại cho mai sau.

Nên chăng, tục gói bánh chưng ngày Tết, ngoài ý nghĩa ẩm thực truyền thống cần nâng lên thành di sản văn hóa để trân trọng giữ gìn cho các thế hệ mai sau.

Gói bánh chưng ngày Tết đã trở thành nét văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam. Nó được lưu truyền từ xa xưa, là nét đẹp của nền văn minh lúa nước. Mỗi dịp Xuân về, nhiều gia đình tổ chức gói bánh chưng ăn Tết. Đó là cơ hội để con cháu quây quần ấm áp bên nhau; và để cảm tạ đất trời mưa thuận gió hòa, cho con người cái ăn, cái mặc.

Xã hội phát triển, các thành phố lớn dịch vụ đều sẵn có, việc mua bánh chưng trở nên nhanh gọn và đơn giản hơn. Theo đó, nét đẹp tinh thần của sự sum vầy và lòng biết ơn cũng dần dần mai một đi. Liệu phong tục gói bánh chưng ngày Tết có nên được thế hệ trẻ tiếp quản và duy trì nữa hay không?

Truyền thuyết bánh chưng ngày Tết

Truyền thuyết Bánh chưng bánh dày xuất hiện từ đời Hùng Vương thứ 6. Nhân dịp giỗ tổ, Vua Hùng đã triệu tập các con đến và truyền rằng: Ai tìm được món lễ vật dâng lên tổ tiên mang ý nghĩa, sẽ được nhà vua nhường ngôi. Các con của Vua Hùng người lên rừng, người xuống biển các sản vật quý làm lễ vật dâng lên nhà vua.

Riêng chàng Lang Liêu người con nghèo, không có sản vật quý để dâng vua cha; chàng dùng nông sản thường ngày như gạo nếp, đỗ xanh, thịt lợn và lá dong tạo ra hai loại bánh, bánh chưng và bánh dày để dâng lên cha.

Chàng giải thích, rằng bánh dày tròn tượng trưng cho trời, bánh chưng vuông màu xanh, tràn đầy sức sống tượng trưng cho đất. Đây là món ăn dân dã, đơn giản, mà sau mỗi mùa vụ chàng đều làm như một lòng biết ơn đối với trời đất và Vua cha đã cho muôn dân cơm no, áo ấm.

Vua Hùng vô cùng cảm động về ý nghĩa lễ vật mà Lang Liêu dâng lên; nhà Vua đã chọn được người có đức để truyền ngôi. Từ đó bánh chưng, bánh dày là lễ vật không thể thiếu trong ngày Tết. Nó thế hiện tấm lòng uống nước nhớ nguồn; và sự sum vầy ấm áp trong mỗi gia đình người Việt.

Mẹ tôi truyền cảm hứng cho ngày Tết sum vầy

Gia đình chị Hằng duy trì việc gói bánh chưng mỗi dịp xuân về (Ảnh Mucnews).

Gia đình chị Nguyễn Hằng bỏ phố về quê, chia sẻ cảm nhận về nồi bánh chưng ngày Tết:

Mẹ chồng tôi năm nay đã 80 tuổi, cho dù thời bao cấp vất vả nhà tập thể chật chội; hay ngày nay mọi thứ tiện lợi hơn bước ra cửa là mua được mọi thứ; nhưng mỗi dịp Tết đến là mẹ tôi lại gói bánh chưng.

Bất kể các con cháu có làm cùng hay không, thì mẹ vẫn cần mẫn chuẩn bị mọi thứ để có nồi bánh chưng đón Tết. Chúng tôi là những người sinh ra khi nền kinh tế mở cửa; được học hành có công ăn việc làm ổn định; đã từng nghĩ rằng sau một năm vất vả, thì Tết là lúc nghỉ ngơi thư giãn, hay đi du lịch. Nên cái Tết đối với thế hệ ngày nay là sự hưởng thụ.

Sau nửa cuộc đời với trải nghiệm được mất, nhận biết ra ý nghĩa cuộc sống; chúng tôi trân trọng hơn giá trị của truyền thống. Những gì mà tổ tiên chúng ta miệt mài duy trì, đó là gốc rễ của sự ấm áp sẻ chia, và lòng biết ơn với cội nguồn. Từ đó, chúng ta có một năng lượng tràn đầy yêu thương, cho một năm mới tốt lành.

Chúng tôi sẽ cố gắng duy trì những giá trị giá trị truyền thống. Mỗi dịp Tết đến xuân về, là để mọi người trong gia đình sum họp, sẻ chia buồn vui, là nơi để trở về… như những gì mà mẹ tôi đang làm, và chúng tôi trân trọng điều đó.

Ngày nay và những giá trị truyền thống

Trong xã hội hiện đại, phong tục truyền thống dần dần bị mai một. Cuộc sống đầy đủ hơn, nhưng niềm tin và và sự cảm thông sẻ chia lại ít đi. Hàng ngày chúng ta chứng kiến những vụ việc bạo lực, như ngược đãi trẻ em, người già; hay sự vô cảm bước qua hoàn cảnh cần giúp đỡ, tại sao lại như vậy?

Theo thống kê, những người phạm tội thường xuất thân trong gia đình mà ở đó ít có sự quan tâm chăm sóc lẫn nhau. Họ mất đi niềm tin nơi cuộc sống; chỉ còn lại sự đơn độc, sợ hãi và họ hành xử lệch lạc theo quan điểm cá nhân. Mạng xã hội, trò chơi điện tử, trí tuệ nhân tạo… góp phần thúc đẩy nhanh sự biến dị trong hành vi ứng xử. Kết quả tất yếu tạo ra một quần thể hỗn độn, vô cảm.

Giá trị truyền thống đưa con người trở về với sự yêu thương và lòng biết ơn vạn vật xung quanh. Nó làm cho con người tin tưởng nhau, tin vào nhân quả báo ứng, thay đổi lối sống; từ đó đạo đức hồi thăng, góp phần ổn định an sinh xã hội.

Hãy cùng nhau thực hiện từ những việc nhỏ, như gói bánh chưng – một nét đẹp truyền thống không thể thiếu mỗi dịp Tết đến xuân về. Khi mọi người cùng nhau ngồi bên bếp lửa hồng với nồi bánh nghi ngút khói, thì chính là sự sum vầy, ấm áp và đoàn tụ.

Kính chúc mọi nhà một năm mới Sức khỏe và Hạnh Phúc!

Minh Anh

Xem thêm: