trai anh hùng gái thuyền quyên phỉ nguyền sánh phượng, đẹp duyên cưỡi rồng nghĩa là gì

Thuyền quyên Gốc từ chữ thiền quyên. Theo từ điển Thiều Chửu: Thiền quyên 嬋娟  tả cái dáng xinh đẹp đáng yêu, cho nên mới gọi con gái là thiền quyên.

Trai anh hùng, gái thuyền quyên
Phỉ nguyền sánh phượng, đẹp duyên cưỡi rồng
[Truyện Kiều]

Ví Với. Từ này ở Trung và Nam Bộ phát âm thành dí.

Tỉ như Giống như, cũng như [phương ngữ Nam Bộ].

Mai, điểu [con chim], bá tòng là những hình ảnh ước lệ thường dùng trong thơ văn cổ.

Kiểng Cảnh [phương ngữ Trung và Nam Bộ]. Chữ "Cảnh" là tên của Nguyễn Phúc Cảnh [con cả của chúa Nguyễn Ánh], người được đưa sang Pháp làm con tin để đổi lấy sự giúp đỡ đánh nhà Tây Sơn, vì vậy được gọi trại ra thành "kiểng" để tránh phạm húy.

Lê viên Rạp hát tuồng [từ Hán Việt]. Do bên Trung Quốc thời nhà Đường, vua Đường Minh Hoàng có tài âm nhạc, chọn ba trăm con em nhà nghề vào dạy ở trong vườn lê [lê viên], vì thế ngày nay gọi rạp hát tuồng là lê viên.

Tam Điệp Tên một dãy núi nằm giữa Ninh Bình và Thanh Hóa, chạy ra biển theo hướng Tây Bắc–Đông Nam, gồm có 3 ngọn. Trên dãy núi này cũng có đèo Tam Điệp, con đường thiên lý cổ thời phong kiến từ Thăng Long vào Nam, đi qua 3 đoạn đèo: Đèo phía Bắc, đèo phía Nam, và đèo Giữa. Đèo Tam Điệp cũng có tên dân gian là Ba Dội [dội tiếng Việt cổ nghĩa là đợt, lớp].

Một đèo, một đèo, lại một đèo, Khen ai khéo tạc cảnh cheo leo. Cửa son đỏ loét tùm hum nóc,

Hòn đá xanh rì lún phún rêu.

Phòng tuyến Tam Điệp

Thu không [Trống hoặc chiêng] đánh vào mỗi mỗi chiều tối, lính huyện thu quân và đóng cổng thành [thành bảo vệ huyện đường] sau khi xem xét trong thành không có gì khả nghi.

Kiều từ trở gót trướng hoa,
Mặt trời gác núi chiêng đà thu không.
[Truyện Kiều]

Đặng Được, để, nhằm [từ cũ, phương ngữ].

Tổng Đơn vị hành chính thời Lê, Nguyễn, trên xã, dưới huyện. Một tổng thường gồm nhiều xã. Người đứng đầu tổng là chánh tổng, cũng gọi là ông Tổng.

Đàng Đường [phương ngữ Trung và Nam Bộ].

Dầm Có nơi gọi là chầm, thanh gỗ ngắn, dẹt và to bản dần về một đầu, được cầm tay để chèo thuyền.

Chèo bằng dầm

Sung Một loại cây gặp nhiều trên các vùng quê Việt Nam. Thân cây sần sùi, quả mọc thành chùm. Quả sung ăn được, có thể muối để ăn như muối dưa, cà, ngoài ra còn dùng trong một số bài thuốc dân gian.

Cây và quả sung

Phủ Tên gọi một đơn vị hành chính thời xưa, cao hơn cấp huyện nhưng nhỏ hơn cấp tỉnh. Đứng đầu phủ gọi là quan phủ, cũng gọi tắt là phủ.

Phú quý Giàu có và sang trọng [từ Hán Việt].

Vinh hoa Vẻ vang, được hưởng sung sướng về vật chất [từ Hán Việt].

Má hồng Từ chữ hồng nhan [cũng nói là hường nhan ở Nam Bộ], từ dùng trong văn thơ cổ chỉ người con gái đẹp.

Phận hồng nhan có mong manh
Nửa chừng xuân thoắt gãy cành thiên hương
[Truyện Kiều]

Gàu sòng Thứ gàu có cán dài, treo vào một cái gạc ba chân, một người tát.

Tát gàu sòng

Gàu giai Có nơi gọi là gàu dây, dụng cụ nhà nông dùng để tát nước cho lúa hoặc tát ao, tát đầm khi bắt cá. Gàu giai được đan bằng tre, nứa hoặc mây. Khi tát nước, hai người đứng hai bên, mỗi người nắm một đầu thừng để cùng tát.

Tát nước bằng gàu giai

Lã Bố Cũng gọi là Lữ Bố, tự là Phụng Tiên, một tướng nhà Đông Hán trong lịch sử Trung Quốc. Ở nước ta, Lã Bố được biết tới chủ yếu qua tiểu thuyết Tam quốc diễn nghĩa của La Quán Trung, trong đó ông là một đại tướng vô cùng dũng mãnh, cưỡi ngựa Xích Thố, cầm phương thiên họa kích, có sức mạnh hơn cả Quan Vũ, Trương Phi, Triệu Vân... Ông cũng được mô tả là một người khôi ngô tuấn tú, sánh cùng đại mĩ nhân là Điêu Thuyền.

Lã Bố [đồ họa vi tính]

Điêu Thuyền Một trong tứ đại mĩ nhân của Trung Quốc. Sắc đẹp của Điêu Thuyền được ví như "bế nguyệt" [khiến trăng xấu hổ phải giấu mình đi]. Trong tiểu thuyết Tam quốc diễn nghĩa, Vương Doãn lập kế gả Điêu Thuyền cho Đổng Trác hòng li gián Trác với con nuôi là Lã Bố, kết cục Lã Bố giết Đổng Trác rồi sau lại bị Tào Tháo giết chết. Tuy nhiên, sự tồn tại của nhân vật Điêu Thuyền trong lịch sử vẫn còn nhiều hoài nghi.

Điêu Thuyền

Hổ mây Còn gọi là hổ mang chúa, một loại rắn độc lớn, thân có thể dài 5-7m. Gọi là hổ mây vì thân có vẩy như trái mây. Rắn hổ mây sống trên mặt đất, nhưng trèo cây và bơi rất giỏi, kiếm ăn cả ban ngày lẫn ban đêm. Trước đây rắn có nhiều ở vùng Tây Nam Bộ, và có rất nhiều giai thoại như rắn hổ mây khổng lồ, hổ mây tát cá...

Rắn hổ mây

Địa hoàng Một loại cây thân thảo, có rễ củ dùng làm thuốc Đông y [gọi là thục địa], chống suy nhược cơ thể, bổ máu, lợi tiểu, làm sáng mắt.

Địa hoàng

Cỏ chỉ thiên Còn có các tên như cỏ lưỡi mèo, cỏ lưỡi chó, cỏ thổi lửa, một loài cỏ mọc hoang, sống dai, thân cao chừng 20-50cm, nhiều cành, gần như không có lá, cả cây có lông. Đây là một vị thuốc Đông y, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc.

Phu thê Vợ chồng [từ Hán Việt].

Có âm dương, có vợ chồng,
Dẫu từ thiên địa cũng vòng phu thê.
[Cung oán ngâm khúc]

Suối vàng Cõi chết. Từ này bắt nguồn từ chữ hoàng tuyền, cũng đọc là huỳnh tuyền. Hoàng tuyền vốn có nghĩa là suối ngầm, mạch nước ngầm ở dưới đất, vì đất màu vàng nên có tên như vậy.

Gọi là gặp gỡ giữa đường
Họa là người dưới suối vàng biết cho
[Truyện Kiều]

Phang Cách phát âm của người Nam Bộ ngày trước khi nói chữ phương [phương hướng].

Hò Một trong những thể loại âm nhạc dân gian, có nguồn gốc từ lao động sông nước, diễn tả tâm tư tình cảm của người lao động. Hò là nét văn hóa đặc trưng của miền Trung và miền Nam. Hò và lý tuy có phần giống nhau nhưng hò thường gắn liền với với một động tác khi làm việc, còn lý thì không.

Nghe một bài hò mái nhì.

Nhãn tiền Nhãn là con mắt. Tiền nghĩa là "trước." Nhãn tiền dịch nghĩa là "trước mắt," thấy ngay nhãn tiền nghĩa là xảy ra ngay lập tức.

Phàn Lê Huê Một nữ tướng thời Đường, vợ của Tiết Đinh San, cũng là một danh tướng trong dã sử Trung Quốc. Phàn Lê Huê là nhân vật chính trong nhiều vở tuồng và cải lương biên soạn dựa trên tiểu thuyết Trung Quốc ở nước ta.

Xem trích đoạn cải lương Phàn Lê Huê phá Hồng thuỷ trận và Tiết Định San cầu Phàn Lê Huê tại đây.

Căn số Chỉ số mệnh của một người theo luật nhân quả của đạo Phật. Theo đạo Phật, số phận của một người là kết quả của những hành động trong đời sống hiện tại và cả trong những kiếp trước.

Bậu Cũng nói là em bậu, tiếng gọi người tiếp chuyện với mình, khác giới tính, có ý thương mến, thân mật. Cách xưng hô "qua, bậu" thường được dùng trong quan hệ vợ chồng, người yêu [phương ngữ Nam Bộ].

Ghe Thuyền nhỏ, thường đan bằng tre [gọi là ghe nan] hoặc bằng gỗ. Từ này đôi khi được dùng để chỉ tàu thuyền nói chung, nhất là ở vùng Trung và Nam Bộ.

Chèo ghe

Vọi Mòi, có dấu hiệu, có triệu chứng, sắp diễn ra điều gì đó [phương ngữ Nam Bộ].

Dồi Đánh phấn cho dính vào da.

Lườn Mặt bên cạnh của ghe thuyền.

Nhánh bích cành quỳnh Chú thích này đang để ngỏ. Nếu bạn có thông tin về Nhánh bích cành quỳnh, hãy đóng góp cho chúng tôi.

Quân tử Hình mẫu con người lí tưởng theo Nho giáo. Quân tử là người ngay thẳng, đứng đắn, công khai theo lẽ phải, trung thực và cẩn trọng.

Loan Theo một số điển tích thì phượng hoàng là tên chung của một loại linh vật: loan là con mái, phượng là con trống. Cũng có cách giải nghĩa khác về loan, mô tả loan là một loài chim giống với phượng hoàng. Trong văn thơ cổ, loan và phụng thường được dùng để chỉ đôi vợ chồng hoặc tình cảm vợ chồng [đèn loan, phòng loan...]

Nào người phượng chạ loan chung,
Nào người tiếc lục tham hồng là ai
[Truyện Kiều]

Phượng hoàng Một loài chim trong thần thoại Trung Quốc và các nước chịu ảnh hưởng. Trước đây, con trống được gọi là Phượng [hay phụng] còn con mái được gọi là Hoàng, nhưng ngày nay thì sự phân biệt đực, cái đã gần như không còn, và phượng hoàng được xem là giống cái, trong khi rồng được xem là giống đực. Phượng hoàng là vua của các loài chim, tượng trưng cho sự thanh cao.

Một hình vẽ chim phượng hoàng

Ngô đồng Một loại cây gỗ rất cao [có thể hơn 17 mét], thân lớn [khoảng nửa mét], vỏ màu lục xám hoặc nâu xám [khi già], rụng lá vào mùa thu. Gỗ ngô đồng rất nhẹ, màu trắng vàng, có vân, thường dùng làm nhạc cụ. Ngô đồng đóng vai trò quan trọng trong văn hóa Trung Hoa và các nước đồng văn [Triều Tiên, Nhật Bản, Việt Nam], thường được đề cập trong thơ ca. Tương truyền chim phượng hoàng luôn chọn đậu trên cành ngô đồng.

Ô hay buồn vương cây ngô đồng
Vàng rơi! Vàng rơi: Thu mênh mông
[Tì bà - Bích Khê].

Ngô đồng trong Đại Nội ở Huế.

Trúc mai Trong văn chương, trúc và mai thường được dùng như hình ảnh đôi bạn tình chung thủy, hoặc nói về tình nghĩa vợ chồng.

Một nhà sum họp trúc mai
Càng sâu nghĩa bể càng dài tình sông
[Truyện Kiều]