Nguyên nhân bị sặc ớt và cách chữa sặc ớt

Theo PGS.TS Hồ Thượng Dũng, Phó Giám đốc Bệnh viện Thống Nhất, hiện nay bệnh viện rất thường xuyên tiếp nhận rất nhiều ca hít sặc (trung bình 5 ca/tháng) ở người có chế độ sinh hoạt tại giường, người có rối loạn nuốt... Các ca bệnh này thường rất nặng, nguy hiểm đến tính mạng hoặc để lại di chứng rất nặng.

Ở người lớn tuổi, nguy cơ hít sặc xảy ra nhiều hơn. Hít sặc cũng là di chứng của đột quỵ nhồi máu não. Khoảng 52% trường hợp xảy ra sau đột quỵ cấp. Hít sặc, mắc dị vật đường thở ở người cao tuổi đặc biệt nguy hiểm vì hệ hô hấp, đường thở của họ thường đã yếu, lão hóa. Vì vậy, rất dễ dẫn đến biến chứng viêm phổi hít, nhiễm trùng gây tử vong dù đã được nội soi lấy dị vật ra ngoài. Một nguy hiểm nữa khi hít sặc là dịch vị dạ dày tràn vào, có tính a xít sẽ gây tổn thương rộng đường hô hấp

Bác sĩ lưu ý triệu chứng của hít sặc là ho, khò khè, khó thở và tím tái đối với trường hợp nặng. Tuy nhiên, các triệu chứng này thường bị bỏ qua và điều trị sơ sài. Nhiều trường hợp bị hít sặc, có hạt cơm, mẩu thịt nhỏ rơi vào đường thở nhiều tháng, không được phát hiện và chỉ điều trị viêm hô hấp.

Bệnh nhân đang điều trị tại bệnh viện Thống Nhất

Điều trị hít sặc thường khó thành công, vì vậy biện pháp phòng ngừa là rất cần thiết: để đề phòng, người nhà cần nhận biết dấu hiệu rối loạn nuốt gồm: khi ăn uống hay bị rơi ra ngoài, hay chảy nước bọt, nhiều đàm, khó khăn khi nhau cắn, ăn chậm không nhai nuốt mà ngậm thức ăn hoài trong miệng. Cần nghĩ ngay đến học dị vật, hít sặc, kiểm tra và cho người cao tuổi đi khám ngay khi có triệu chứng: ho sặc khi nuốt, khi đang nhai, thay đổi giọng nói hay tốc độ nói sau ăn, viêm phổi tái đi tái lại nhiều lần…

Để dự phòng hít sặc, bệnh nhân phải ngồi khi ăn, không được nằm khi ăn hoặc uống bất cứ loại thực phẩm hoặc thức uống nào; ăn miếng nhỏ, gập cổ khi nuốt không được ngửa cổ; không xem ti vi, đọc báo… làm mất tập trung khi đang ăn; không nói chuyện, nhất là không được cười nói khi nhai; tránh dùng các thuốc an thần, gây ngủ ngoài chỉ định và phải vệ sinh răng miệng thường xuyên để tránh viêm phổi hít phải.

Bệnh viện Thống Nhất là bệnh viện lão khoa hàng đầu trong cả nước, đối tượng điều trị chủ yếu là người cao tuổi, do đó phòng ngừa viêm phổi hít do sặc thức ăn là vấn đề trọng tâm trong chăm sóc điều dưỡng. Bệnh viện đã đào tạo cho điều dưỡng, học sinh và người nhà cách cho người bệnh ăn đối với đối tượng người bệnh có rối loạn nuốt.

Hình minh họa

Chào em,

Cảm giác nóng ở ngực có thể do ớt sặc vào đường thở - phổi, có khi là do hạt ớt dính vào thực quản, cũng có khi là hạt ớt dính ở hầu họng nhưng cảm giác nóng lan xuống tới ngực, và cũng có khi do trào ngược dạ dày thực quản trong lúc cố gắng đẩy nó ra.

Một điều chắc chắn là nếu hạt ớt mà kẹt lại dù ở đường thở hay hầu họng, thực quản thì triệu chứng sẽ còn khó chịu dài dài, và chỉ có thể xử lý bằng can thiệp nội soi gắp ra.

Còn nếu ngồi nghỉ 1 lúc mà thấy hết nóng rần rần thì nhiều khả năng hạt ớt đã di chuyển ra chỗ khác (ra ngoài hoặc rớt xuống dạ dày và tiêu đi).

Cho nên, nếu cảm giác nóng rần rần của em kéo dài trên 12 tiếng thì phải vào BV để kiểm tra, em nhé.

- Hôm qua bị một phen hết hồn, đang cho cháu ăn bột lại bị sặc, cháu khóc ngằn ngặt, ho sặc sụa, mũi dãi; bà đang uống ngụm nước hoảng quá nuốt vội cũng sặc nước ho khạc chảy nước mắt nước mũi. May mà mẹ cháu nghe tiếng bỏ dưới bếp chạy lên đỡ cho.

- Chuyện bị sặc thì ai cũng bị; khi thì do ăn uống, khi thì bị lúc bơi lội, có lúc lại bị do tai nạn khác có dính dáng đến nước, do nuốt nhầm vật có kích thước nhỏ... nhưng đáng lo ngại khi gặp ở trẻ nhỏ, người già, người ốm nằm lâu hay phải chăm sóc đặc biệt.

- Em thấy cũng chỉ hơi hốt một tí, ho sặc sụa một hồi rồi hết không thấy di chứng gì, cũng là chuyện thường gặp rồi cho qua, mấy ai để ý.

- Không nên coi thường chuyện bị sặc vì nó là dị vật đột ngột xâm nhập vào đường thở gây phản xạ dữ dội và lấp tắc đường thở, chỉ chậm giải thoát trong vài phút là nguy đến tính mạng. Chỉ cần cấp cứu chậm hoặc xử lý sai là không cứu được cho dù có thể cứu cho tuần hoàn hô hấp hoạt động trở lại nhưng chỉ 5 phút ngừng hô hấp đã có thể gây chết não.

- Sao lại nguy cấp đến thế, chỉ một ngụm nước uống vội làm sặc, ho mạnh ra thì hết.

- Giả sử trên đường cao tốc xe ô tô chạy 120km/giờ một chiều, mình lại đi nhầm vào đường cấm có nguy hiểm không? Sặc chính là thức ăn, nước uống, đôi khi là dị vật nhỏ phải đi vào thực quản lại đi nhầm sang gây tắc đường thở còn nguy hiểm hơn.

Vùng họng hầu là vị trí như một ngã tư đường ăn và đường thở có cơ chế “điều khiển giao thông” bằng chức năng đóng/mở của sụn nắp thanh môn; khi ta nuốt nắp thanh môn đóng kín đường hô hấp để thức ăn chỉ đi đúng vào đường thực quản. Động tác nuốt thực ra rất phức tạp liên quan đến hoạt động co bóp của các cơ nâng hầu, cơ khít hầu nhịp nhàng tuần tự theo kiểu nhu động đưa thức ăn từ miệng xuống hầu rồi xuống thực quản. Điều khiển cử động nuốt do hệ thần kinh thực vật tự động, tự chủ khi có khối thức ăn đi vào ngay cả khi ngủ, khi hôn mê chưa sâu nên được gọi là phản xạ nuốt và là dấu hiệu đánh giá tổn thương não (khi mất phản xạ nuốt là tổn thương đến hành não rối loạn hô hấp tuần hoàn). Nhưng não bộ và vỏ não (phần ý thức) cũng tham gia điều khiển cử động nuốt nên phát sinh trục trặc khi nuốt. Vừa ăn uống vừa xem TV tường thuật bóng đá, đang nhai định nuốt đúng lúc có pha bóng “nghẹt thở” thế là sặc.

Để phòng tránh sặc, cần rèn thói quen ăn chậm nhai kỹ, tập trung vào thưởng thức món ăn, “thiền khi ăn” như thiền học đã dạy. Với người trẻ, phản xạ thần kinh còn nhạy có thể vừa ăn uống vừa làm đủ chuyện; còn đối với trẻ nhỏ phản xạ thần kinh chưa được định hình và người già phản xạ thần kinh kém nhạy cảm tuyệt đối không vừa ăn uống vừa làm thêm việc khác hoặc ít ra khi định nuốt phải ngừng việc khác chỉ nghĩ đến động tác nuốt cảm nhận được thức ăn đang trôi từ từ xuống thực quản dạ dày.

Một số trường hợp khác cần để ý: Khi ăn nhậu say gần xỉn vẫn ăn uống nói nhiều cao giọng dễ mất điều khiển; bệnh nhân nằm liệt lâu ngày phải ăn uống khi nằm; bệnh nhân phải cho ăn bằng sonde, bệnh nhân bán hôn mê... đều rất cần chú ý tránh bị sặc.