Thuật ngữ Ngân hàng mở [Open Banking] lần đầu xuất hiện trong Chỉ thị dịch vụ thanh toán sửa đổi [Revised Payment Services Directive – PSD2] của Liên minh châu Âu [EU, 2015]. Theo đó, Ngân hàng mở cho phép các nhà cung cấp dịch vụ thanh toán bên thứ ba được quyền truy cập thông tin dữ liệu ngân hàng của khách hàng thông qua các Giao diện chương trình ứng dụng mở [Open Application Programming Interface – Open API] được bảo mật.
Các mục tiêu ban đầu của ngân hàng mở là tạo một thị trường thanh toán trọn vẹn hơn, giúp thanh toán an toàn hơn và bảo vệ người tiêu dùng. Tuy nhiên không dừng lại ở đó, ngân hàng mở đã trở thành một xu hướng cách mạng và là một trong những yêu cầu trong lộ trình hướng tới chuẩn ngân hàng số [digital banking] ở hiện tại và tương lai.
Những “người chơi” mới
Trước đây, hầu hết các ngân hàng cung cấp và kiểm soát sản phẩm dịch vụ trên các kênh phân phối độc quyền của riêng ngân hàng như phòng giao dịch và ngân hàng trực tuyến. Trải nghiệm các nghiệp vụ của ngân hàng là hoàn toàn “đóng” với môi trường kinh doanh bên ngoài, việc chia sẻ thông tin dữ liệu ngay cả với chính khách hàng cũng rất hạn chế.
Sự gia tăng của công nghệ tài chính [fintech] trong những năm gần đây đã tạo ra sân chơi mới, các mô hình kinh doanh mới cùng với những người chơi mới, phá vỡ vị thế “đóng” của các định chế tài chính truyền thống. Theo dòng chảy tất yếu của nền kinh tế chia sẻ, các ngân hàng truyền thống cũng nhận thức được rằng những người chơi mới bao gồm các công ty fintech/ bigtech, các nhà cung cấp dịch vụ thanh toán và quản lý tài chính không phải là mối nguy hiểm hay đối thủ cạnh tranh trực tiếp, mà là các đối tác cùng khai thác tiềm năng của thị trường ngày càng mở rộng.
Hệ sinh thái ngân hàng mở
Các ngân hàng truyền thống có thế mạnh là nền tảng nghiệp vụ, tập khách hàng lớn và kho dữ liệu giao dịch, có thể chia sẻ cho các nhà cung cấp dịch vụ bên thứ ba được ủy quyền cùng truy cập và khai thác thông tin, cùng hướng đến những nhu cầu và quyền lợi của người tiêu dùng:
- Quyền được truy cập và minh bạch thông tin dữ liệu tài chính.
- Cá nhân hóa trải nghiệm các sản phẩm dịch vụ.
- Có nhiều sự lựa chọn để ra quyết định tốt hơn, hỗ trợ nâng cao hiệu quả cạnh tranh của các sản phẩm dịch vụ.
Đồng thời, các ngân hàng và tổ chức tài chính cũng nhận được những lợi ích không nhỏ từ ngân hàng mở như tối ưu quy trình, giảm chi phí và thời gian giao dịch, mở rộng tiếp cận nhóm khách hàng chưa có tài khoản ngân hàng, gia tăng tiện ích sản phẩm dịch vụ và doanh thu, gia tăng lòng trung thành và sự hài lòng của khách hàng thông qua các hoạt động phân tích dữ liệu.
Ngân hàng mở có an toàn và bảo mật?
Từ góc nhìn của nhà quản lý và hoạch định chiến lược, mặc dù đem lại nhiều lợi ích nhưng ngân hàng mở vẫn phát sinh những lo ngại về quyền riêng tư và bảo mật dữ liệu. Tuy nhiên về hạ tầng kỹ thuật, sự phát triển và hoàn thiện công nghệ giao diện chương trình ứng dụng mở [open API] đóng vai trò xương sống trong triển khai ngân hàng mở đã và đang loại bỏ những quan ngại để hướng đến mục tiêu.
Sau đây là lược đồ giao thức bảo mật khi nhà cung cấp dịch vụ bên thứ ba yêu cầu API phía ngân hàng thực thi giao dịch.
Song song với việc chuẩn hóa giao thức bảo mật, các công ty công nghệ đồng thời cung cấp các giải pháp và nền tảng quản lý vòng đời phát triển nhanh số lượng lớn open API, đảm bảo được sự tối ưu, ổn định, và kiểm soát hoạt động đồng bộ.
Thực trạng và định hướng cho ngân hàng mở
Bối cảnh toàn cầuNăm 2018 được coi là năm bắt đầu của kỷ nguyên ngân hàng mở. Thực tế trên phạm vi toàn cầu, nhiều quốc gia Liên minh châu Âu, Anh, Nhật, Singapore, Hồng Kông, Úc,… hiện đã có chiến lược và các chính sách cụ thể để xây dựng khung pháp lý làm cơ sở cho việc phát triển ngân hàng mở. Đồng thời, các dự án về ngân hàng mở đã triển khai trong những năm gần đây đều được đón nhận một cách tích cực.
Các công ty tư vấn cùng giới nghiên cứu cũng đã đề xuất các mô hình đánh giá mức độ trưởng thành của ngân hàng mở cho quốc gia và tổ chức ngân hàng dựa trên những tiêu chí liên quan đến mức độ sẵn sàng của khung pháp lý, quy mô tăng trưởng đối tác trong hệ sinh thái, nền tảng dữ liệu cũng như số lượng và chất lượng của danh mục open API. Kết quả đánh giá sẽ giúp xác định thực trạng, định hướng cho xây dựng lộ trình và các chương trình hành động thích hợp để phát triển ngân hàng mở.
Việt NamTại Việt Nam, mặc dù chưa có khuôn khổ pháp lý cho ngân hàng mở nhưng thực tế đã có rất nhiều ngân hàng đang ứng dụng công nghệ open API để mở kết nối với trung gian thanh toán, thương mại điện tử và các nhà cung cấp dịch vụ tiện ích như điện, nước, giao thông. Có thể kể đến một số tên tuổi như VietinBank, OCB, Agribank, TPBank, BIDV, VPBank, Vietcombank,… đều đã có những bước đi tiên phong.
Mặt hạn chế là các open API hiện nay được các ngân hàng áp dụng mới chỉ là các kết nối song phương giữa ngân hàng và các đơn vị đối tác, chưa có một tiêu chuẩn chung thống nhất. Cùng với đó là các rủi ro tiềm ẩn: xâm phạm thông tin dữ liệu khách hàng, chất lượng và sự ổn định của các open API, mức độ chính xác và tin cậy của dữ liệu được trao đổi.
Ngân hàng Nhà nước [NHNN] cũng bước đầu xây dựng, thử nghiệm và dần hoàn thiện các khung pháp lý để quản lý hoạt động Ngân hàng mở theo tinh thần Chỉ thị số 16/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường năng lực tiếp cận cuộc CMCN 4.0. Thống đốc NHNN đã thành lập Ban Chỉ đạo về lĩnh vực fintech theo Quyết định số 328/QĐ-NHNN ngày 16/3/2017. Theo đó, nghiên cứu, xây dựng việc kết nối, chia sẻ dữ liệu thông qua giao diện chương trình ứng dụng mở là một trong số nhiệm vụ trọng tâm của Ban.
Kiến nghị các khung pháp lý cần bao gồm Luật bảo vệ quyền riêng tư và dữ liệu người dùng, Nghị định cho hoạt động định danh và xác thực điện tử, cũng như các tiêu chuẩn và hướng dẫn về hạ tầng kỹ thuật – công nghệ thông tin.
Về phía các ngân hàng, cần có sự chủ động trong việc xây dựng chiến lược chuyển đổi, chuẩn bị sẵn sàng về tổ chức dữ liệu cùng các giải pháp công nghệ phù hợp.
Quan sát từ Fintech Snark Tank: Dành cho những độc giả cảm thấy lạ lẫm với Fintech Snark Tank, đây là danh sách đăng ký thường niên theo hướng Deep Throat để xếp hạng công nghệ ngân hàng.
Thuật ngữ này từ bộ phim All The President’s Men, hai nhân vật Woodward và Bernstein gặp người cung cấp thông tin được gọi là “Deep Throat” tại bãi đậu xe. Người đó đã nói họ nên “theo dấu đồng tiền”.
Những công nghệ thực sự nóng nhất trong lĩnh vực ngân hàng chính là những lĩnh vực mà tổ chức tài chính đầu tư vào, không nhất thiết phải là thứ các nhà phân tích thảo luận.
Vào cuối năm 2015, Cornerstone Advisors đã làm khảo sát các tổ chức tài chính để tìm ra công nghệ ngân hàng sẽ như thế nào trong nhiều năm tiếp theo. Nghiên cứu The What’s Going On in Banking [Tình hình của Lĩnh vực Ngân hàng] 2022 hé lộ một vài quá trình chuyển đổi công nghệ tập trung vào trong những năm tới.
Những công nghệ thu hút nhất trong lĩnh vực ngân hàng
Danh sách tốp 5 năm 2020 và 2021 phản ánh sự thay đổi nhỏ từ những ưu tiên qua từng năm, khi bao gồm cùng loại công nghệ trong danh sách của cả hai năm, nhưng chỉ có đôi khác biệt về thứ tự.
Với năm 2022, danh sách bổ sung thêm ba công nghệ mới là chatbot [robot trò chuyện tự động], máy học và hệ thống khởi tạo khoản vay số.
Mở tài khoản số
Bước sang năm 2022, vậy tại sao lĩnh vực này lại mất nhiều thời gian để tiến hành mở tài khoản số đến như vậy? Quá trình này phải được thực hiện nhiều năm trước đó, vì đây không phải là khoa học tên lửa.
Theo Alex Johnson, giám đốc Fintech Research tại Cornerstone Advisors và tác giả của bản tin email Fintech Takes: “Các tổ chức tài chính đặt quá nhiều tầm quan trọng vào mở tài khoản số, như thể đem lại một trải nghiệm tốt sẽ thu hút khách hàng bằng một cách nào đó. Đây là điều vô lý. Đặt một lớp sơn mới ở phía trước cửa hàng mỗi năm sẽ không nâng doanh thu lên, nếu khách hàng không thích sản phẩm bạn đang bán”.
Chatbot: Công nghệ mỗi ngân hàng nên có
Hướng đến năm 2022, một trong bốn kế hoạch được những tổ chức tài chính đầu tư hoặc triển khai là chatbot. Đến nay, chỉ có 18% ngân hàng và tổ chức tín dụng đã đầu tư vào chatbot.
Việc này mất khá nhiều thời gian, tuy vậy, ngành công nghiệp đang tiến gần đến hiện thực hóa hay nói vĩ mô hơn là AI trò chuyện đã trở thành một yếu tố cạnh tranh thiết yếu. Dưới đây là ba yêu cầu tác động đến nhu cầu dành cho chatbot:
Chất lượng quy trình. Tỷ lệ từ bỏ ứng dụng sản phẩm số trong lĩnh vực ngân hàng đang ở mức rất cao. Còn rắc rối hơn là chỉ có số ít những tổ chức theo kịp với việc ứng dụng trong kinh doanh hiện nay. Đây là điều không thể chấp nhận được. Ngân hàng cần phải đưa chatbot thành yếu tố quan trọng cho quy trình kinh doanh [như mở tài khoản số], không chỉ đơn thuần như công cụ tạo doanh thu và dịch vụ.
Dữ liệu. Nỗ lực mã hóa và lưu trữ dữ liệu được thu thập từ tương tác với con người, kể cả dữ liệu từ nhấp chuột vẫn chưa hoàn thiện, nên những ứng dụng khác không thể truy cập vào để có thể hưởng lợi từ dữ liệu và khó phân tích. Dữ liệu thu thập từ tương tác của chatbot có thể khắc phục những vấn đề này. Các ngân hàng cần phải xem chatbot là một phần trong chiến lược quản lý dữ liệu, không chỉ về doanh thu và dịch vụ.
Cá nhân hóa. Rất nhiều ngân hàng cho rằng quá trình cá nhân hóa là tin nhắn được cá nhân hóa. Ngân hàng số nắm rõ một quá trình cá nhân hóa tốt đòi hỏi cuộc trò chuyện được cá nhân hóa. Họ vẫn gặp khó khăn, tuy vậy, với thu về dữ liệu để đem lại cá nhân hóa tốt và mở ra cơ hội cá nhân hóa cuộc trò chuyện.
Chú ý vào công nghệ máy học
Chúng ta nghe rất nhiều về trí tuệ nhân tạo [AI], cụ thể hơn là máy học sẽ chuyển đổi ngành ngân hàng. Đến nay, chỉ có số ít tổ chức tài chính tầm trung, 12% ngân hàng và tổ chức tín dụng triển khai những loại công nghệ này.
Tuy vậy, mọi thứ đang thay đổi. Một trong bốn kỳ vọng mà ngân hàng và tổ chức tín dụng đầu tư là công cụ máy học và các loại công nghệ trong năm 2022. Hai trường hợp sau tác động đến sự gia tăng này:
Mô hình hóa tín dụng. Theo một nghiên cứu từ Cornerstone Advisors vào năm 2022 phát hiện, 20% tổ chức tài chính với hơn 1 tỉ USD tài khoản có kế hoạch đầu tư đáng kể hoặc tham gia vào đối tác chiến lược cho mô hình tín dụng mới và công cụ đưa ra quyết định tiên tiến.
Gian lận và rủi ro quản lý. Trong nghiên cứu của Cornerstone năm 2022, tỷ lệ ngân hàng và ban điều hành tổ chức tín dụng đưa ra tình trạng gian lận, rủi ro và mối lo ngại về an ninh mạng đã tăng vọt so với năm 2021. Nhiều công ty đang hướng đến công cụ máy học và công nghệ hỗ trợ kiểm soát những rủi ro này.
Vậy điều gì đã kiềm chân ngân hàng lại? Theo lý giải từ McKinsey:
“Mô hình máy học gia tăng một vài yếu tố về mặt rủi ro. Nhiều ngân hàng đã kiểm tra framework [khung phần mềm] và cách thực hiện để đánh giá và giảm thiểu rủi ro liên quan đến mô hình truyền thống. Song lại thường không đủ trong việc giải quyết những rủi ro về mô hình máy học”.
Những công cụ và ứng dụng từ những công ty như Zest.ai và ComplyAdvantage đang giúp cho ngân hàng giải quyết khó khăn trên, đưa máy học vào tốp 5 công nghệ trong năm 2022.
Thanh toán P2P [mạng ngang hàng]: Thúc đẩy làn sóng thanh toán nhanh hơn
Mặc dù chỉ 15% tổ chức tài chính triển khai thanh toán theo thời gian thực, nhưng 28% tổ chức dự kiến ra mắt vào năm 2022, cùng với 26% tổ chức khác vào năm 2023. Hình thức thanh toán P2P là ứng dụng hàng đầu cho chương trình thanh toán nhanh hơn của các tổ chức tài chính.
Tiềm năng để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi thanh toán P2P từ việc ra mắt CHUCK™, một mạng mở cho thanh toán tức thời từ tập đoàn ngân hàng Alloy Labs Alliance. Hệ thống mạng này sẽ giúp khách hàng:
“Chuyển tiền từ ứng dụng ngân hàng [trên máy tính hoặc điện thoại] và cho phép người nhận lựa chọn số tiền đưa đến đâu, gồm một vài mạng lưới thanh toán nổi tiếng. Hiện nay, các tổ chức tài chính đưa ra lựa chọn về khả năng thanh toán tức thời và không phải sử dụng mạng đóng hạn chế và tốn kém”.
Mạng lưới mới được tích hợp vào ứng dụng ngân hàng di động của nền tảng ngân hàng sẽ giảm nhu cầu của khách hàng về chuyển tiền giữa các ứng dụng hay đăng nhập vào tài khoản ngân hàng để kiểm tra số dư chỉ dành cho chuyển tiền từ ứng dụng khác.
Khởi tạo khoản vay số: Muộn còn hơn không
Vào tháng 5.2018, Daryl Jones, giám đốc cấp cao của Cornerstone Advisors đã viết:
“Vay vốn số là tương lai, và khả năng nắm bắt hiệu quả và hỗ trợ người vay thông qua quy trình vay vốn là điều quan trọng. Tuy vậy, động lực của ngân hàng và tổ chức tín dụng trong việc chuyển đổi sang những nền tảng này lại không vững chắc như nhiều người nghĩ”.
Với số lượng giao dịch ký gửi tăng lên, ngành ngân hàng một lần nữa chuyển sự tập trung sang vay vốn. Hệ thống khởi tạo khoản vay số đã lọt vào tốp 5 trong danh sách này. Một tin tốt dành cho những công ty công nghệ như Numerated, Blend và Boss Insights.
Biên dịch: Minh Tuấn