Những năm qua, công nghệ thông tin phát triển như vũ bão, nhiều học sinh tiểu học hiện nay đã biết sử dụng máy tính, điện thoại thông minh, nhiều em biết cài đặt và sử dụng nhiều phần mềm khác nhau trong quá trình học tập.
Chương trình lớp 6 ở những năm qua mỗi tuần có 2 tiết Tin học nên phần lớn học sinh từ cấp 2 trở lên đã dễ dàng cài đặt các phần mềm học tập khi nhà trường triển khai dạy học, sinh hoạt trực tuyến mà không cần sử trợ giúp của cha mẹ.
Tuy nhiên, trái ngược với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin thì trong các trường phổ thông vẫn có một số ít giáo viên gặp khó khăn ở việc ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy và thực hiện các nhiệm vụ.
Đặc biệt, ở thời điểm hiện nay, khi mà các trường học đang có kế hoạch triển khai dạy trực tuyến, họp trực tuyến thì vẫn có một số thầy cô giáo khá vất vả khi tiếp cận với công nghệ thông tin. Nhưng, biết trách ai bây giờ…?
Đã có nhiều tỉnh lên kế hoạch dạy và học trực tuyến trong năm học tới đây Ảnh minh họa: Như Ý. |
Nhiều thầy cô giáo chật vật mới có thể tham gia vào buổi họp trực tuyến
Đối với những thầy cô ra trường trước năm 2000 thì nhiều thầy cô chưa được học tin học trong các nhà trường, những thầy cô tốt nghiệp sau năm 2000 thì ít nhiều cũng đã được học tin học đại cương ở các trường đại học, cao đẳng sư phạm và đặc biệt là ở các cấp học phổ thông.
Hơn nữa, từ khoảng từ năm 2000 cho đến nay thì khi tuyển dụng viên chức ngành giáo dục, người được tuyển dụng luôn luôn phải có chứng chỉ tin học mới được tham gia dự tuyển.
Khi đi làm trong những năm gần đây thì đa phần các thầy cô giáo đều có chiếc máy tính, laptop có mới có thể làm được các công việc hàng ngày. Từ việc soạn giáo án, ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy đến làm các kế hoạch trường, lớp, đọc báo, gửi, nhận email của trường…
Thế nhưng theo quan sát của người viết ở ngay chính địa bàn mình công tác, đến thời điểm hiện nay vẫn có một số giáo viên ở cấp tiểu học và trung học cơ sở còn khá hạn chế về công nghệ thông tin. Thậm chí, có những thầy cô không biết đánh văn bản, không biết gửi, đọc, tải email xuống như thế nào.
Trong điều kiện bình thường, những thông tin của ngành của trường gửi qua email thì vẫn có những thầy cô ít để ý, thậm chí có những thầy cô không có email cá nhân. Mọi thứ đều phải hỏi và lệ thuộc vào đồng nghiệp trong trường.
Các kế hoạch trong năm đều nhờ đồng nghiệp làm thay, giáo án nhờ soạn và in hộ, đề kiểm tra đi xin. Dạy công nghệ thông tin thì đồng nghiệp chung khối cho giáo án, vào lắp máy, mở bài sẵn, người dạy chỉ có việc enter bài dạy mà thôi.
| Dạy trực tuyến lớp 1: học 15 phút nên "ra chơi" 1 lần |
Nhưng, đó là công việc trước đây, còn năm học tới đây thì hoàn toàn khác.
Hiện, nhiều tỉnh phía Nam đang thực hiện giãn cách xã hội theo chỉ thị 16 của Thủ tướng Chính phủ nên đầu năm học nhà trường chủ yếu triển khai các kế hoạch qua email và họp trực tuyến.
Trước cuộc họp, nhà trường đã gửi sẵn đường link vào zalo nhà trường, emai cá nhân nhưng vẫn có những giáo viên không biết làm sao vào được cuộc họp. Nhiều giáo viên trong trường phải gọi zalo để hướng dẫn trực tiếp từng thao tác.
Khi tập huấn để chuẩn bị dạy trực tuyến các phần mềm thông dụng hiện nay như: Google Meet, Zoom, K12 online… nhưng có những giáo viên hỏi mãi người tập huấn mà vẫn không hiểu. Một số giáo viên lấy lý do nhà không có máy tính, không có laptop để tìm cách thoái thác việc dạy trực tuyến…
Thế nhưng, lớp của người nào thì người đó phải dạy chứ giao cho ai bây giờ?
Vì thế, năm học mới cận kề mà vẫn có những thầy cô không biết xoay sở thế nào. Một số thầy cô được nhà trường, đồng nghiệp hướng dẫn nhiều lần vẫn không hiểu các thao tác cần thiết để dạy cho học trò trong những ngày tới đây.
Giáo viên không tự học công nghệ thông tin sẽ vất vả trong công việc
Thực ra, những năm học trước đây không có dịch bệnh nên mọi việc diễn ra suôn sẻ, những việc nhờ cậy trong trường cũng ít người để ý. Thế nhưng, trong năm học tới đây nhiều tỉnh đã có chủ trương dạy trực tuyến mà giáo viên yếu công nghệ thông tin thì việc giảng dạy rất cực.
Dù giáo án xin ở đồng nghiệp được nhưng việc dạy cho học trò tất nhiên là giáo viên bộ môn phải đảm nhận.
Trong lúc nhiều tỉnh đang thực hiện giãn cách xã hội, các địa phương đang thực hiện phương châm: “ai ở đâu ở yên đó” thì việc hỗ trợ của đồng nghiệp chủ yếu qua zalo, điện thoại chứ làm sao chỉ trực tiếp được.
Trong khi, trên mạng internet bây giờ gần như cái gì cũng có. Những tuần vừa qua đã có rất nhiều giáo viên trên cả nước thực hiện các clip video hướng dẫn cài đặt, sử dụng các phần mềm dạy học trực tuyến và đã được chia sẻ rộng rãi trên mạng xã hội rất hữu ích.
Nếu giáo viên yếu công nghệ thông tin mà chịu khó, tự mày mò học tập thì chỉ 1-2 buổi là có thể sử dụng tốt các phần mềm dạy học trực tuyến và không phải quá lệ thuộc vào đồng nghiệp của mình.
Thế nhưng, một số giáo viên gần như vẫn chưa biết cách khai thác những lợi ích từ mạng internet…
Công nghệ thông tin đã phát triển mạnh mẽ ở nước ta trên dưới 20 năm qua nhưng một số thầy cô vẫn thờ ơ với môn học này, ít khám phá, tìm tòi…Điều này không chỉ thiệt thòi cho học trò mà giáo viên cũng thiệt thòi, vất vả trong quá trình thực hiện công việc giảng dạy ở nhà trường.
Trong lúc dịch bệnh như hiện nay, việc dạy và học trực tuyến là lẽ đương nhiên nhưng ở nhiều trường học vẫn có những thầy cô không biết sử dụng công nghệ thông tin, không làm chủ được những ứng dụng cơ bản để dạy học thì biết trách ai bây giờ?
[*] Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.
HƯƠNG GIANG
Công nghệ thông tin đã và đang là yếu tố được Bộ Giáo dục và Đào tạo đẩy mạnh ứng dụng, nhằm thúc đẩy sự phát triển của ngành giáo dục, tạo kết nối hiệu quả giữa học sinh sinh viên và giáo viên. Cùng Hachium tìm hiểu chuyên đề ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học: tác động, cách ứng dụng, thực trạng và kinh nghiệm triển khai thực tế qua bài viết sau!
1. Tác động của CNTT đối với giáo dục
1.1 Thay đổi mô hình giáo dục
Nền giáo dục Việt Nam trước nay sử dụng mô hình chuyển giao kiến thức theo cách độc thoại giữa giảng viên với sinh viên. Tuy nhiên, khi xã hội thay đổi ngày một nhanh chóng cùng với sự phát triển công nghệ vượt bậc, mô hình này không thể tạo ra giá trị gia tăng. Điều đó cho thấy cách giảng bài truyền thống kém hiệu quả hơn so với các hình thức dạy – học tích cực.
Hình thức thầy giảng – trò nghe làm mất đi sự chủ động của lớp học
“Giáo dục thông minh” hay “Giáo dục 4.0” được xem là mô hình phù hợp với xu thế phát triển của thời đại hiện nay. Có sự liên kết chặt chẽ giữa 3 yếu tố quan trọng, đó là nhà trường – nhà quản lý – nhà doanh nghiệp. Theo đó, mô hình này thúc đẩy hoạt động dạy và học diễn ra mọi lúc, mọi nơi, giúp cho người học có thể chủ động quyết định nội dung, phương thức học tập theo nhu cầu của bản thân.
1.2 Thay đổi chất lượng dạy học
Chuyên đề ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học giúp giáo viên trở nên linh hoạt hơn trong quá trình giảng dạy của mình. Thầy cô có thể tương tác với học sinh, sinh viên ở mọi nơi có sự hiện diện của công nghệ thông tin, không cần e ngại khoảng cách, các yếu tố khách quan khác.
Bài giảng được soạn thảo đa dạng với nhiều hình ảnh và gói gọn vào các thiết bị, tránh đi sự cồng kềnh khi phải mang giáo án theo, hoặc khó chỉnh sửa thêm thắt các kiến thức.
Thầy cô có thể lưu trữ bài giảng ở nhiều thiết bị, và dễ dàng chỉnh sửa thông tin
Ngoài ra, ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học còn giúp giáo viên có thể chia sẻ bài giảng với nhiều đồng nghiệp khác trên cả nước, tiếp thu ý kiến đóng góp để nâng cao chất lượng giáo án. Bên cạnh đó, các thầy cô còn được tìm hiểu thêm về những chuyên ngành khác như tin học, và học hỏi kỹ năng sử dụng hình ảnh, âm thanh trong thiết kế bài giảng.
1.3 Thay đổi hình thức dạy học
Chuyên đề ứng dụng CNTT trong dạy học phát triển đã mở ra triển vọng lớn trong việc đổi mới các hình thức dạy học. Nếu trước kia giáo viên thường quan tâm nhiều đến khả năng ghi nhớ kiến thức và thực hành kỹ năng vận dụng, thì nay chú trọng đặc biệt đến phát triển năng lực sáng tạo của học viên.
Học sinh, sinh viên phải nỗ lực tìm ra cách thức giải quyết bài tập thông qua việc tự tìm hiểu, học hỏi với máy tính và Internet. Chính điều này đã chuyển đổi từ “lấy giáo viên làm trung tâm” sang “lấy học sinh làm trung tâm”.
Học sinh chủ động tìm hiểu kiến thức qua máy tính dưới sự hỗ trợ của giáo viên
1.4 Thay đổi phương thức quản lý giáo dục
Công nghệ thông tin có sức mạnh thay đổi việc quản lý giáo dục thông qua các ứng dụng công nghệ thông tin theo hướng dẫn của BGD và các cơ quan có thẩm quyền. Cụ thể là tin học hóa quản lý trường học theo hướng ứng dụng các công cụ trực tuyến, công cụ quản lý của cơ quan chủ quản [quản lý giáo viên, học sinh, quản lý thi, xếp thời khóa biểu, sổ điểm điện tử, sổ liên lạc điện tử].
Triển khai đồng bộ ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hoạt động đã giúp nâng cao hiệu quả chất lượng của việc trao đổi thông tin hai chiều, giữa đơn vị quản lý và các trường, giữa lãnh đạo nhà trường và giáo viên, học sinh. Điều này ngay lập tức đem đến cách tiếp cận mới trong công tác quản lý giáo dục trường học hiện nay.
2. Một số chuyên đề ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học cụ thể
2.1 Ứng dụng soạn thảo giáo án
PowerPoint cung cấp đầy đủ các công cụ để thầy cô tạo ra những bài thuyết trình thông qua rất nhiều hiệu ứng slide để trình chiếu. Các hiệu ứng chuyển động trong PowerPoint được kết hợp với nhiều nội dung khác nhau để tạo nội dung phong phú cũng như ấn tượng, dễ để học sinh tiếp thu hơn.
Bài giảng điện tử giúp tăng sự hứng thú của học sinh trong tiết học
Ngoài ra, tùy theo đặc thù môn học giáo viên có thể biết một số phần mềm bổ trợ:
- Các phần mềm hỗ trợ giáo án môn Toán: Mathcad, Sketpad, Latex, MATHEMATICA v3.0 , GeoGebra, AUTO GRAPH,Cabri, MatLAB . . .
- Phần mềm hỗ trợ soạn thảo giáo án môn Lý, Hóa, Sinh: Novoasoft Science Word 6.0, CHEM LAB 2.0, bộ Crocodile …
- Adobe Presenter, Lecture Maker để soạn bài giảng điện tử theo chuẩn E-Learning.
2.2 Ứng dụng trong giảng dạy
Phương tiện dạy học trong chuyên đề ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học có thể kể đến như: Máy chiếu projector, smart board [bảng thông minh], mạng nội bộ, các phần mềm dạy học, các trang web,…
Thầy cô cần sự hỗ trợ từ nhà trường và đội ngũ chuyên công nghệ thông tin để hiểu biết về từng loại thiết bị và ứng dụng trong giảng dạy. Bên cạnh đó, giáo viên cũng cần sự phản hồi tương tác từ HSSV để đảm bảo chọn phương tiện hữu hiệu và phù hợp với bài học nhất. Sự tương tác hai chiều này khiến ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học đạt kết quả cao.
2.3 Ứng dụng trong tra cứu dữ liệu
Giáo viên cần bổ sung kho dữ liệu, hiểu biết của chính mình mỗi ngày để đảm bảo chất lượng giảng dạy. Chỉ cần am hiểu một chút thao tác trên mạng internet, các thầy cô đã có thể khai thác hàng tá kho tàng những kiến thức hữu ích.
Thầy cô có thể dễ dàng tìm kiếm dữ liệu cần thiết trên internet
Một số các công cụ tìm kiếm phổ biến hiện nay là: google, search.netnam, vinaseek, socbay,… Bên cạnh đó, giáo viên cũng nên phát huy, tận dụng nguồn kiến thức từ các loại từ điển chuyên ngành với từng môn học.
2.4 Ứng dụng trong đánh giá công tác dạy và học
Trong công tác giảng dạy không thể thiếu khâu đánh giá kết quả của học sinh để đảm bảo tiêu chuẩn kiến thức cho các em, đồng thời hoàn thành chỉ tiêu mà ngành đưa ra.
Hiện nay, có rất nhiều thiết bị ứng dụng công nghệ thông tin được sử dụng để kiểm tra năng lực HSSV. Sau khi giáo viên đã phân loại và xếp hạng, nhà trường sẽ dùng kỹ thuật tin học để thông báo kết quả đến học sinh, từ đó đưa ra kinh nghiệm và phương pháp học tập tốt hơn cho các em.
Sinh viên nhận kết quả học tập nhanh chóng nhờ sự hỗ trợ của CNTT
Đối với giáo viên cũng tương tự, nhà trường và các cấp quản lý có thể nắm rõ năng lực của cán bộ nhân viên thông qua các bảng đánh giá điện tử, vừa thuận tiện vừa mang tính bảo mật.
2.5 Ứng dụng trong cách học của học sinh
Như đã từng đề cập, chuyên đề ứng dụng CNTT trong dạy học làm thay đổi mô hình giáo dục truyền thống. Do vậy, cách học của HSSV cũng dần đổi mới. Các em được tự do sáng tạo trong quá trình học hơn, so với việc mỗi ngày đều tiếp thu thụ động những kiến thức từ phía thầy cô.
Học sinh sinh viên có thể tìm kiếm hầu như mọi thông tin, trong tất cả các lĩnh vực trong nước và quốc tế, tin tức mới và cả tin tức cũ thông qua internet. Nhờ đó, việc học của các em được chủ động hơn, tăng cường khả năng tự học và giải quyết vấn đề dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Điều này góp phần nâng cao khả năng thực hành sau này của các em.
Sinh viên đại học chủ động nghiên cứu kiến thức trước khi vào lớp học
3. Thực trạng ứng dụng CNTT trong dạy học
Hiện nay, toàn ngành giáo dục đã xác định ứng dụng CNTT là 1 trong 9 nhóm nhiệm vụ triển khai trọng tâm, theo Nghị quyết số 29 của Ban chấp hành Trung ương Đảng về đổi mới căn bản toàn diện GD&ĐT.
Cụ thể giáo viên toàn ngành được huy động tham gia, đóng góp chia sẻ học liệu vào kho học liệu số toàn ngành; đóng góp hàng nghìn bài giảng điện tử E-Learning có chất lượng; kho luận văn tiến sĩ với gần 7.000 luận văn; ngân hàng câu hỏi trắc nghiệm với trên 31.000 câu hỏi về đủ mọi môn học và ngành nghề,…
Các thầy cô tham gia thảo luận, đóng góp ý kiến cho chương trình học đổi mới
Trong giai đoạn chống dịch Covid-19 và thực hiện giãn cách xã hội, các trường đã xây dựng kế hoạch học trực tuyến theo chỉ đạo của Bộ Giáo dục, hướng dẫn thầy cô cài đặt phần mềm, vận động các em học sinh chủ động tham gia học trực tuyến.
Tuy vậy, chuyên đề ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học hiện nay còn gặp nhiều khó khăn, tồn tại cần tiếp tục được khắc phục:
- Hạ tầng mạng, trang thiết bị CNTT [như máy tính, camera, máy in,…], đường truyền, dịch vụ Internet cho nhà trường, giáo viên, học sinh – đặc biệt ở các vùng xa, vùng khó khăn – còn thiếu, lạc hậu.
- Còn nhiều hạn chế khi giáo viên tiếp cận với các ứng dụng công nghệ thông tin trong việc dạy học.
- Thiếu nguồn nhân lực thông thạo về công nghệ thông tin để phổ biến, hướng dẫn trong ngành giáo dục.
4. Kinh nghiệm soạn bài giảng điện tử và ứng dụng CNTT vào bài giảng
4.1 Các bước xây dựng bài giảng điện tử
Các bước xây dựng bài giảng điện tử bằng PowerPoint
- Bước 1: Xác định mục tiêu của bài giảng.
- Bước 2: Xác định kiến thức nào là cơ bản, kiến thức nào là trọng tâm.
- Bước 3: Lựa chọn tư liệu bổ sung [tranh ảnh, video] từ internet.
- Bước 4: Thiết kế kịch bản bài giảng.
- Bước 5: Soạn slide bài giảng: nhập nội dung, đưa tư liệu, định dạng văn bản, tạo hiệu ứng.
- Bước 6: Chạy thử, chỉnh sửa thông tin và hiệu ứng [nếu cần] và hoàn thiện bài giảng.
- Bước 7: Đóng gói bài giảng.
- Bước 8: Viết lời giải thích, cách điều khiển, trình tự điều khiển của slide bài giảng. Giáo viên và học sinh cần chuẩn bị gì trước tiết học.
- Bước 9: Rút kinh nghiệm sau buổi học.
Ngoài việc tạo bài giảng điện tử thông qua Powerpoint, thầy cô có thể dễ dàng thao tác xây dựng giáo trình của mình qua những website giáo dục hiện đại như Hachium với chỉ vài cú click chuột.
Hachium giúp giáo viên xây dựng website dạy học và tải bài giảng
Một số phương tiện hỗ trợ xây dựng bài giảng tại Hachium bao gồm:
- Thêm video, âm thanh hay hình ảnh tại phần Đa phương tiện.
- Thêm bài giảng dạng văn bản ngay trên website tại phần Văn bản.
- Thêm các câu hỏi trắc nghiệm bằng cách nhấn vào phần Câu hỏi.
- Thêm các bài giảng dưới dạng pdf, doc, ppt,…, tại phần Tài liệu khác.
- Để thêm các file chuẩn SCORM, tại phần SCORM.
- Sau đó nhấn Chọn tập tin và chọn bài giảng từ máy tính, Google Drive, Facebook hoặc Gmail của bạn và nhấn Tải lên để tải bài giảng.
4.2 Kinh nghiệm ứng dụng CNTT vào bài giảng
- Giáo viên không nên lạm dụng công nghệ thông tin quá mức. Cân nhắc lựa chọn bài giảng phù hợp, nhằm phát huy hiệu quả tối đa và đảm bảo mục tiêu bài giảng.
- Không sử dụng quá nhiều hiệu ứng trình chiếu phức tạp trong cùng một slide, vì có thể gây mất tập trung cho học sinh.
- Giáo viên nên chọn hình nền đơn giản, sáng để thể hiện nội dung bài giảng rõ ràng hơn.
- Không nên nhồi nhét quá nhiều chữ vào một slide bài giảng, câu chữ ngắn gọn và tường minh.
- Tránh tình trạng sử dụng quá nhiều video tư liệu vào bài giảng.
- Nên kết hợp cả hai phương thức: trình chiếu và ghi bảng, để giúp học sinh theo kịp bài học.
Để chuyên đề ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học được vận dụng thành công, cần sự nỗ lực và phối hợp của nhiều bên liên quan. Trong quá trình này, giáo viên cần là những người đi đầu, và làm gương cho các em học sinh. Hy vọng việc đổi mới phương pháp giáo dục này sẽ mang đến nhiều kết quả khởi sắc trong tương lai.