Học xong bài này, em sẽ:
- Xác định được trên bản đồ các đại dương thế giới.
- Nêu được sự khác biệt về nhiệt độ, độ muối giữa vùng biển nhiệt đới và vùng biển ôn đới.
- Trình bày được các hiện tượng sóng, thuỷ triều, dòng biển.
Nước mặn chiếm 97,5% khối nước trên Trái Đất, gần như toàn bộ nằm trong các biển và đại dương. Nước trong các biển và đại dương có nhiệt độ và độ muối khác nhau theo vĩ độ và luôn vận động.
1. Đại dương thế giới
Đại dương thế giới là lớp nước liên tục, bao phủ hơn 70% diện tích bề mặt Trái Đất, bao gồm: Thái Bình Dương, Đại Tây Dương, Ấn Độ Dương và Bắc Băng Dương.
Câu hỏi: Xác định vị trí các đại dương trên hình 1. Cho biết mỗi đại dương tiếp giáp với các châu lục nào.
2. Độ muối, nhiệt độ của nước biển
Em có biết?
Lượng muối của đại dương thế giới nếu đem rải đều trên mặt lục địa sẽ tạo nên một lớp dày hơn 150 m.
Ở đới lạnh, độ muối của nước biển thấp do nước băng tan và bốc hơi ít. Ở vùng chí tuyến, độ muối cao do lượng bốc hơi nhiều.
a] Độ muối
Nước ở biển và đại dương có vị mặn. Độ muối trung bình của nước đại dương là 35%, tức là trung bình trong 1 ki-lô-gam nước đại dương có 35 gam muối.
Độ muối của nước trong các vùng biển không giống nhau, tuỳ thuộc vào lượng nước sông chảy vào nhiều hay ít, lượng mưa và độ bốc hơi lớn hay nhỏ,… Ở vùng biển nhiệt đới, độ muối trung bình khoảng 35 – 36%. Ở vùng biển ôn đới, độ muối trung bình khoảng 34 – 35%.
b] Nhiệt độ
Nhiệt độ trung bình bề mặt toàn bộ đại dương thế giới là khoảng 17°C. Nhiệt độ trung bình nước biển trên mặt ở vùng nhiệt đới, dao động từ 24 – 27°C, ở vùng ôn đới, dao động từ 16 – 18°C.
Câu hỏi: Dựa vào thông tin trong mục 2, em hãy nhận xét sự thay đổi của độ muối và nhiệt độ giữa vùng biển nhiệt đới với vùng biển ôn đới.
3. Một số dạng vận động của nước biển và đại dương
Em có biết?
Dấu hiệu sắp có sóng thần:
- Chim chóc hoảng loạn bay ra biển.
- Nước biển nổi bong bóng, có mùi khó chịu.
- Mực nước biển hạ nhanh đột ngột.
Biện pháp ứng phó:
- Loan báo nguy cơ sóng thần cho người khác.
- Nhanh chóng di chuyển xa khỏi bờ biển hoặc tới những chỗ cao ở xa bờ.
a] Sóng biển
Đứng trên bờ biển, người ta thấy sóng ở ngoài khơi xô vào bờ, tạo cảm giác là nước di chuyển theo chiều ngang, nhưng thực chất nước chỉ dao động tại chỗ.
Sóng biển chủ yếu được hình thành do tác động của gió. Gió thổi càng mạnh và thời gian càng lâu thì sóng biển càng lớn.
Khi ngoài khơi xảy ra động đất hay núi lửa ngầm có thể xuất hiện những sóng dài đơn độc, di chuyển nhanh, vào đến bờ có thể cao trên 20 m, gọi là sóng thần. Sóng thần là thiên tai khủng khiếp, gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản ở vùng ven biển
b] Thuỷ triều
Thuỷ triều là hiện tượng nước biển dâng cao và hạ thấp theo quy luật hằng ngày. Thuỷ triều hình thành do lực hút của Mặt Trăng và Mặt Trời cùng với lực li tâm của Trái Đất. Mỗi tháng có hai lần thuỷ triều lên, xuống lớn nhất [triều cường] là các ngày trăng tròn hoặc không trăng; đồng thời có hai lần thuỷ triều lên, xuống nhỏ nhất [triều kém] là các ngày trăng khuyết.
Em có biết?
Có nơi mỗi ngày thuỷ triều lên, xuống hai lần [bán nhật triều], có nơi thuỷ triều chỉ lên, xuống mỗi ngày một lần [nhật triều] hoặc không đều [có ngày một lần, có ngày hai lần].
Câu hỏi: Đọc thông tin trong mục a, b và quan sát hình 2, em hãy trình bày hiện tượng sóng biển và hiện tượng thuỷ triều [biểu hiện, nguyên nhân,…].
c] Dòng biển
Dòng biển là các dòng nước chảy trong biển và đại dương [giống như các dòng sông trên lục địa]. Có hai loại dòng biển: dòng biển nóng [chảy từ vĩ độ thấp hơn đến vĩ độ cao hơn] và dòng biển lạnh [chảy từ vĩ độ cao hơn về vĩ độ thấp hơn]. Dòng biển nóng hay lạnh là so với nhiệt độ nước biển xung quanh.
Dòng biển được hình thành chủ yếu do tác động của các loại gió thường xuyên trên bề mặt Trái Đất.
Em có biết?
Ở những vùng ven biển có dòng biển nóng chảy qua có khí hậu ấm áp, mưa nhiều hơn và ngược lại. Những nơi gặp gỡ của các dòng biến nóng và lạnh cũng là những nơi có nguồn hải sản phong phú.
Câu hỏi:
- Em hãy cho biết thế nào là dòng biển.
- Dựa vào hình 3, em hãy kể tên hai dòng biển nóng và hai dòng biển lạnh ở Thái Bình Dương và Đại Tây Dương.
Luyện tập và Vận dụng
- Em hãy phân biệt ba dạng vận động của nước biển và đại dương: sóng, thuỷ triều và dòng biển.
Chọn một trong hai nhiệm vụ sau:
- Sưu tầm thông tin về việc con người khai thác năng lượng từ sóng và thuỷ triều.
- Hãy sưu tầm tư liệu về ảnh hưởng của dòng biển nóng và dòng biển lạnh đối với các vùng ven bờ nơi chúng chảy qua.
>> Xem thêm: Bài 20 Sông và Hồ. Nước Ngầm và Băng Hà – Địa Lí 6
Related
Nước biển chứa các chất muối hòa tan làm cho nó có vị mặn. Đó là những loại chất hòa tan như kali nitrat, natri clorua và bicarbonate. Muối được lắng đọng trong đại dương thông qua nhiều cách khác nhau từ hàng tỷ năm trước. Muối được tích lũy đều đặn cho đến khi nước biển gần như bão hòa với hàm lượng muối. Độ mặn trung bình của nước biển là 35 g / kg. Mức độ mặn của nước biển được gọi là độ mặn.
Những nguyên nhân làm cho nước biển mặn
Các yếu tố khiến cho nước biển bị nhiễm mặn là:
Nhiệt độ cao làm nước bốc hơi
Nhiệt độ cực cao làm cho bề mặt nước biển bốc hơi. Nhưng những khoáng chất hòa tan như muối không bay hơi. Điều này làm cho nước biển có hàm lượng muối ngày càng cao hơn. Nước biển ở vùng nhiệt đới mặn hơn so với vùng cực vì nhiệt độ cao hơn và làm nước bốc hơi nhanh hơn, khiến nó có nồng độ muối cao hơn. Độ mặn giảm dần từ vùng nhiệt đới về phía cực. Độ mặn của nước biển quanh đường xích đạo thấp hơn do có lượng mưa lớn làm loãng muối tích tụ trên bề mặt nước. Ở khu vực này, nhiệt độ nóng và không khí không chuyển động, do đó hơi nước làm bão hòa bầu khí quyển bên trên, ngăn chặn sự bay hơi nhiều hơn. Điều này làm cho nước biển ở vùng xích đạo ít mặn hơn.
Dòng nước chảy từ đất liền ra biển
Khi nước sông chảy qua đá và khoáng chất, một số khoáng chất như đá vôi hòa tan trong nước. Các chất khoáng hòa tan được đưa xuống hạ lưu dưới dạng dung dịch sau đó đổ ra đại dương. Tương tự như vậy, nước mưa thấm qua các tảng đá và hòa tan chúng thông qua thời tiết. Những khoáng chất hòa tan này tiếp cận dòng chảy và chảy ra đại dương làm tăng hàm lượng muối trên bề mặt biển.
Muối cũng có thể được đưa ra biển do lũ lụt. Khi trời mưa lớn ở các khu vực xung quanh bờ biển, nó gây nên lũ lụt và chảy ra đại dương. Nước mưa kết hợp với carbon dioxide để tạo thành axit carbonic yếu, và khi nước này chảy trên bề mặt, nó hòa tan các khoáng chất tiếp xúc với nó. Các chất khoáng và muối hòa tan ở dạng dung dịch được mang ra biển.
Cách duy nhất mà nước ra khỏi đại dương là thông qua sự bốc hơi, để lại muối.
Hoạt động của núi lửa
Đôi khi các vụ phun trào núi lửa diễn ra và mang theo các hợp chất của muối đổ xuống biển. Các loại đất đá, dung nham,… sau khi phun trào được lắng đọng và hòa tan dưới đáy đại dương làm tăng thêm độ mặn cho nước biển. Các lỗ thông thủy nhiệt trong các rặng đại dương rất nóng, do đó làm tan các tảng đá trong lớp vỏ dưới đại dương chứa rất nhiều muối và khoáng chất làm cho nước biển trở nên mặn hơn.
Nước biển có mặn hơn theo thời gian không?
Thống kê cho thấy hàm lượng muối trong hầu hết các đại dương trên Trái Đất không thay đổi trong hàng tỷ năm. Điều này có nghĩa là nó đã đạt được trạng thái ổn định và không có sự thay đổi nào sẽ đáng kể.
Trên thực tế, hàm lượng muối có khả năng giảm do hầu hết các quốc gia đang có kế hoạch khai thác khoáng sản từ sâu trong đại dương vì các quá trình thủy văn tạo ra muối mới trong lòng đại dương. Hành động làm tan băng cũng giúp giảm hàm lượng muối trong đại dương do băng tan ở các vùng cực tạo ra nước ngọt làm loãng muối tích lũy. Hệ thống kiến tạo và lọc một số hợp chất có khả năng làm giảm hàm lượng muối trong lòng đại dương.
Tất cả các đại dương có cùng một hàm lượng muối?
Các đại dương khác nhau như Ấn Độ Dương, Thái Bình Dương, Đại Tây Dương và các đại dương khác có mức độ mặn khác nhau vì chúng nằm ở các vĩ độ và kinh độ khác nhau và điều kiện khí hậu khác nhau. Các vùng biển gần xích đạo ít mặn hơn so với các vùng trong vùng nhiệt đới nơi lượng mưa thấp hơn nhiều so với ở xích đạo. Nước biển ở các vùng cực không có nhiều muối vì có nhiều nước ngọt từ băng tan. Hàm lượng muối của các đại dương phụ thuộc vào vị trí địa lý của chúng.