Công ước ICSID về giải quyết tranh chấp đầu tư

Trong quá trình hoạt động trên thị trường tài chính kinh tế thì hoạt động đầu tư được biết đến là một trong những hoạt động thuộc vào lĩnh vực đang được nhiều chủ thể quan tâm và tham gia nhất trên thế giới. Cũng chính vì thế mà việc sảy ra tranh chấp giữ các quốc gia hay các chủ thể của các quốc gia khác nhau trong đầu tư cũng là một trong những điều đáng được quan tâm. Để giải quyết được tranh chấp này thì  theo Công ước 1965 Ngân hàng Thế giới thành lập cơ quan ICSID.

Cơ quan ICSID – danh từ, trong tiếng Anh được dùng bởi cụm từ International Centre for Settlement of Investment Disputes, viết tắt là ICSID.

Trung tâm Quốc tế về Giải quyết Tranh chấp Đầu tư (ICSID) là một trong năm tổ chức của Nhóm Ngân hàng Thế giới và là tổ chức hàng đầu thế giới chuyên giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế. Nó có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực này, đã quản lý phần lớn tất cả các trường hợp đầu tư quốc tế. Các quốc gia đã đồng ý về ICSID như một diễn đàn để giải quyết tranh chấp giữa nhà đầu tư và nhà nước trong hầu hết các hiệp ước đầu tư quốc tế và trong nhiều luật và hợp đồng đầu tư. ICSID được thành lập vào năm 1966 theo Công ước về Giải quyết Tranh chấp Đầu tư giữa các Quốc gia và Công dân của các Quốc gia khác (Công ước ICSID).

Đây là một tổ chức chuyên ngành tự trị, đa phương nhằm khuyến khích dòng vốn đầu tư quốc tế và giảm thiểu rủi ro phi thương mại bằng một hiệp ước do các giám đốc điều hành của Ngân hàng Tái thiết và Phát triển Quốc tế soạn thảo và được các nước thành viên ký kết. Tính đến tháng 5 năm 2016, 153 quốc gia thành viên đã đồng ý thực thi và duy trì phán quyết trọng tài phù hợp với Công ước ICSID.

Công ước ICSID là một hiệp ước đa phương do các Giám đốc điều hành của Ngân hàng Thế giới xây dựng nhằm nâng cao mục tiêu thúc đẩy đầu tư quốc tế của Ngân hàng. ICSID là một tổ chức giải quyết tranh chấp độc lập, phi chính trị hóa và hiệu quả. Sự sẵn có của nó đối với các nhà đầu tư và các Quốc gia giúp thúc đẩy đầu tư quốc tế bằng cách tạo niềm tin vào quá trình giải quyết tranh chấp. Nó cũng có sẵn cho các tranh chấp giữa nhà nước và nhà nước theo các hiệp ước đầu tư và hiệp định thương mại tự do và như một cơ quan đăng ký hành chính. ICSID cung cấp giải quyết tranh chấp bằng hòa giải, trọng tài hoặc tìm hiểu thực tế.

Quy trình ICSID được thiết kế để tính đến các đặc điểm đặc biệt của tranh chấp đầu tư quốc tế và các bên liên quan, duy trì sự cân bằng thận trọng giữa lợi ích của nhà đầu tư và các quốc gia sở tại. Mỗi trường hợp được xem xét bởi một Ủy ban Hòa giải độc lập hoặc Tòa án Trọng tài, sau khi nghe bằng chứng và lập luận pháp lý từ các bên. Một nhóm xử lý trường hợp ICSID chuyên dụng được chỉ định cho từng trường hợp và cung cấp hỗ trợ chuyên gia trong suốt quá trình. Hơn 600 trường hợp như vậy đã được ICSID quản lý cho đến nay.

2. Nhiệm vụ và quyền hạn:

ICSID hoạt động theo khuôn khổ thể chế của nhóm Ngân hàng Thế giới tại Washington, D.C. Giống như Tòa án Trọng tài Thường trực hoặc Phòng Thương mại Quốc tế, ICSID không phải là một tòa án thường trực, mà là một cơ cấu hành chính thường trực hỗ trợ và tạo điều kiện cho các thủ tục giải quyết tranh chấp đột xuất. Trung tâm duy trì một danh sách các trọng tài viên và hòa giải viên tiềm năng để các bên lựa chọn; và cung cấp một loạt các dịch vụ đăng ký và thư ký.

Các quy định về trọng tài ICSID thường thấy trong các hợp đồng đầu tư giữa chính phủ các nước thành viên và các nhà đầu tư từ các nước thành viên khác. Sự đồng ý trước của các chính phủ để đệ trình các tranh chấp đầu tư lên trọng tài ICSID cũng có thể được tìm thấy trong khoảng 20 luật đầu tư và trong hơn 900 hiệp ước đầu tư song phương. Cho đến giữa những năm 1980, quyền tài phán của các trọng tài của ICSID chủ yếu được thành lập dựa trên một điều khoản thỏa hiệp có trong hợp đồng đầu tư hoặc công cụ tương tự. Kể từ đó, ngày càng có nhiều trường hợp được phân xử theo aegis của ICSID, trên cơ sở đồng ý với trọng tài ICSID có trong luật và hiệp ước đầu tư.

Việc nhờ đến hòa giải và trọng tài theo Công ước ICSID là hoàn toàn tự nguyện. Không quốc gia ký kết hoặc công dân của một quốc gia như vậy có nghĩa vụ sử dụng hòa giải hoặc trọng tài mà không được đồng ý làm như vậy. Tuy nhiên, một khi các bên đã đồng ý, họ có nghĩa vụ thực hiện cam kết của mình và trong trường hợp có trọng tài, sẽ tuân theo phán quyết. Hơn nữa, tất cả các quốc gia ký kết, dù là các bên tranh chấp hay không, đều phải công nhận các giải thưởng được trao theo Công ước ICSID là ràng buộc và để thực thi các nghĩa vụ tiền tệ được áp đặt theo đó. Các giải thưởng như vậy không phải tuân theo bất kỳ kháng nghị nào hoặc bất kỳ biện pháp khắc phục nào khác ngoại trừ những biện pháp, như biện pháp hủy bỏ, được quy định trong chính Công ước.

 Trong những năm gần đây, số lượng các trường hợp được đệ trình lên ICSID, cả theo Công ước và các trường hợp được đưa ra theo Cơ sở bổ sung, đã tăng lên đáng kể. Cho đến nay, hơn 60 trường hợp đã được đệ trình lên ICSID (hầu hết là để phân xử), liên quan đến hơn 30 chính phủ khác nhau. Hầu như luôn luôn có nguyên đơn là một nhà đầu tư tư nhân nước ngoài và bị đơn là một nhà nước, rất thường là một nước đang phát triển. Trong khi trong những năm đầu, hầu hết các trường hợp liên quan đến việc thực hiện các hợp đồng đầu tư của nhà nước, ngày nay, hầu hết các trường hợp liên quan đến yêu cầu bồi thường về các sự kiện như xung đột dân sự, bị cáo buộc chiếm đoạt hoặc từ chối công lý, và các hành động của các phân khu chính trị của tiểu bang (ví dụ: các khu vực hoặc các tiểu bang liên bang ).

3. Cơ cấu tổ chức:

Trên cơ sở quy định thì cơ quan ICSID được tổ chức theo cơ cấu bao gồm: Hội đồng hành chính; Ban thư kí; Các ban. Mỗi cơ quan thì được quy định với phạm vi hoạt động và chức năng riêng biệt như sau:

Một là, Hội đồng hành chính trong cơ quan ICSID được xác định bao gồm các đại diện do các quốc gia thành viên đề cử. Do đó mà mỗi quốc gia thành viên được quyền đề cử một đại diện tham gia Hội đồng Hành chính tròn cơ quan ICSID theo như quy định. Bên cạnh đó thì cũng có quy định đại diện là Chủ tịch WB cũng đồng nghĩa với việc là Chủ tịch Hội đồng Hành chính nhưng không có quyền biểu quyết. Ngoài ra, cũng có quy định về trường hợp Chủ tịch vắng mặt hoặc mất năng lực hành vi hoặc trong thời gian không có ai giữ vị trí Chủ tịch Ngân hàng thì người đang giữ vị trí quyền Chủ tịch Ngân hàng sẽ là Chủ tịch Hội đồng Hành chính. Hội đồng Hành chính có thể thành lập các ủy ban nếu xét thấy cần thiết.

Hai là, Ban thư kí, trong cơ quan ICSID thì Ban Thư kí được xác định bao gồm các thành viên đó là Tổng Thư kí và một hoặc nhiều Phó Tổng Thư kí và bộ máy giúp việc. Trong đó, theo như quy định thì cơ quan ICSID có Tổng Thư kí và Phó Tổng Thư kí do Chủ tịch Hội đồng Hành chính giới thiệu để Hội đồng Hành chính bầu với sự nhất trí của ít nhất là 2/3 tổng số thành viên Hội đồng. Nhiệm kì của Tổng Thư kí và Phó Tổng Thư kí không quá 6 năm và có thể được tái cử. Ngoài ra thì theo như quy định của pháp luật hiện hành đối với việc hoạt động của Văn phòng Tổng Thư kí và Phó Tổng Thư kí thì Văn phòng này không được thực hiện bất kì một chức năng chính trị nào. Tổng Thư kí và Phó Tổng Thư kí không được phép kiêm nhiệm bất kì một công việc, chức vụ nào khác trừ trường hợp được Hội đồng Hành chính cho phép.

Ba là, Các ban của cơ quan ICSID ở đây được nhận định là những người có đủ tiêu chuẩn và có nguyện vọng có thể được chỉ định vào Ban Hòa giải hoặc Ban Trọng tài và một người có thể tham gia cả hai Ban.

Tuy nhiên, tiêu chuẩn để được chỉ định tham gia Ban trong cơ quan ICSID được quy định ở đây phải là những người có đạo đức tốt và được thừa nhận là có trình độ pháp luật, thương mại, công nghiệp hoặc tài chính và đáng tin cậy để đưa ra những phán quyết độc lập. Có trình độ pháp luật là yếu tố đặc biệt quan trọng đối với những người tham gia Ban Trọng tài.

Bài viết được thực hiện bởi: Thạc sỹ Nguyễn Văn Dương

Chức vụ: Giám đốc công ty

Lĩnh vực tư vấn: Kinh tế - Tài chính

Trình độ đào tạo: Thạc sỹ MBA

Số năm kinh nghiệm thực tế: 10 năm

Tổng số bài viết: 3.927 bài viết