Đại thi hào Nguyễn Du là một trong những cây bút sáng chói đóng góp cho dòng chảy văn học nước nhà những bước chuyển mình vàng son. Trong thời kì văn học trung đại, Nguyễn Du cùng với những tác giả khác như Hồ Xuân Hương, Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm,... tạo thành những tượng đài thơ ca của văn học Việt Nam. Tác phẩm làm nên tên tuổi của Nguyễn Du là tập truyện viết bằng chữ Nôm "Đoạn trường tân thanh" hay còn gọi ngắn gọn bằng cái tên "Truyện Kiều". Đoạn trích "Trao duyên" là một trong những đoạn tiêu biểu trong tập truyện, thể hiện sự dằn vặt, nỗi lòng đau đớn của nàng Kiều khi buộc phải bán mình chuộc cha, đành nhờ cô em Thúy Vân trả nghĩa cho chàng Kim Trọng.
Trong đoạn trích, cái duyên ở đây chính là mối duyên tình yêu giữa Thúy Kiều và Kim Trọng, thế nhưng vì hoàn cảnh gia đình rơi vào bi kịch, Thúy Kiều phải bán mình chuộc cha và em, không còn có thể giữ mối duyên đó với chàng Kim được nữa. Thúy Kiều đành đem duyên đó của mình trao lại cho em gái là Thúy Vân, ngưỡng mong em sẽ chấp nhận và thay mình trả mối nghĩa tình cho chàng Kim. Mở đầu là câu thơ mang nặng sự nhờ vả, trông cậy của Kiều dành cho Vân:
“Cậy em em có chịu lời,
Ngồi lên cho chị lạy rồi sẽ thưa”
Từ “cậy” vừa thể hiện sự tin cậy lại vừa nhấn mạnh Vân là sự lựa chọn duy nhất, hợp lý nhất trong hoàn cảnh đó của Kiều, kết hợp với hành động “lạy”, “thưa” dường như Kiều đang trong trạng thái đau đớn, trong tình cảnh của kẻ mang ơn. Kiều tuy là chị nhưng lại quỳ lạy, thưa gửi với em của mình, có phần trái ngược với giáo lý phong kiến nhưng lại đúng với hoàn cảnh éo le, trước khi nhờ cậy Kiều đã kính cẩn, trạng trọng coi Vân như người ân nhân của mình. Điều đó cũng dự báo việc nàng nhờ cậy là việc rất quan trọng, khó khăn, chính vì vậy Kiều phải hết lòng giãi bày, tâm sự và thuyết phục Vân hiểu và chịu cho mình:
“Giữa đường đứt gánh tương tư…
Ngậm cười chín suối hãy còn thơm lây”
Trong đoạn thơ, Kiều nhắc đến “mối tơ thừa” chính là mối tơ tình duyên của nàng với chàng Kim, đối với Vân mối tình duyên đó chẳng có ý nghĩa, chỉ là thừa thãi bởi vốn Thúy Vân và Kim Trọng đâu có tình cảm gì. Phải mang vào mình mối thừa ấy là một thiệt thòi của Vân, biết vậy nhưng Kiều cũng chỉ “mặc em”, bởi nàng cũng không có cách nào, không có lựa chọn nào khác. Nàng còn kể về mối tình với chàng Kim để mong em hiểu cho nỗi lòng, nghĩa tình sâu nặng giữa mình và Kim Trọng, nếu không trả khó có thể trọn vẹn, chỉ bởi sóng gió ập đến gia đình mà nay đành phải đứt gánh giữa đường. Thúy Kiều rất thông minh khi những lí lẽ nàng thuyết phục Thúy Vân vẹn tròn cả lý lẫn tình, nàng nhắc đến tình máu mủ ruột già mong em hãy bằng lòng chấp nhận, chính điều đó đã khiến cho Thúy Vân không thể từ chối lời thỉnh cầu của chị. Bước sang phân cảnh Kiều trao lại kỉ vật tình yêu với Kim Trọng cho Thúy Vân, ta thấy được một tình yêu đẹp, chân thành mà sâu sắc giữa hai người:
“Chiếc vành với bức tờ mây…
Phím đàn với mảnh hương nguyền ngày xưa”
Những kỉ vật như chiếc vành, bức tờ mây, phím đàn, mảnh hương nguyền giờ đây trở thành của chung ba người, tuy trao đi kỉ vật nhưng lòng Kiều vẫn giữ mãi ân tình, không quên được những kỉ niệm với người yêu, điều đó khiến nàng đau xót như mất đi những phần quan trọng của cuộc sống.
“Mai sau dù có bao giờ…
Rưới xin giọt nước cho người thác oan”
Kiều nhiều lần nhắc đến cái chết trong những lời của mình, một phần muốn chắc chắn rằng Thúy Vân đã nhận lời, nàng khi đã bán mình chuộc cha và em cũng khó có thể biết được số phận trôi dạt về đâu, sống chết không rõ ra sao. Kiều dù chết đi vẫn mong người ở lại hãy nhớ đến mình, mong muốn có được sự đồng cảm của mọi người, và đến khi chết nàng vẫn nặng lời thề với Kim Trọng.
“Bây giờ trâm gãy bình tan…
Đã đành nước chảy hoa trôi lỡ làng”
Kiều quay về thực tại, chẳng còn kỉ niệm tình yêu ngọt ngào nữa, giờ đây là hiện thực dở dang, lỡ làng, tan vỡ, bây giờ tình duyên của nàng đã mất, cuộc đời cũng sắp phải giao cho người khác, số phận nàng “bạc như vôi”. Nàng gọi tên chàng Kim trong nỗi thổn thức, xót xa và như một lời từ biệt cuối cùng: “Ôi Kim lang! Hỡi Kim lang”, nàng đã phụ tấm lòng chàng Kim, nàng tuyệt vọng dưới sự đày đọa của hoàn cảnh và số phận.
Thông qua việc phân tích bài trao duyên, ta không chỉ thấu hiểu được bi kịch tình yêu và số phận của Thúy Kiều mà còn thấy được ở đó hiện lên nhân cách cao đẹp của nàng, một người con gái tài sắc vẹn toàn, giàu đức hy sinh và giàu lòng vị tha. Qua nhân vật Thúy Kiều, nhà thơ Nguyễn Du cũng bày tỏ sự cảm thông, xót xa trước những bất hạnh và hiện thực bất công của cuộc đời Kiều.
CHÚC BẠN HỌC GIỎI
[Kịch bản của Fsoft - Tổng đạo diễn Phạm Mỹ Ngọc]
Lời dẫn
[Màn đóng]
Bị vứt xuống giếng nhưng may mắn thay Kiều lại thoát chết và trở về nhà, trong lòng vẫn oán hận Kim Trọng đã làm cho mình suýt bị mất mạng. Vừa lúc cả nhà đi chơi về, chưa kịp hàn huyên thì bỗng nhiên tai ương ở đâu ập tới. Vương ông bị tên Martin Banter [tức là tên bán tơ họ Martin] vu oan nên phải chịu cực hình gần chết.
Trước cảnh nhà tan cửa nát, Kiều đã dũng cảm đứng ra lo toan, tự nguyện bán mình để lấy tiền chuộc cha. Ai sẽ mua Kiều, số phận nàng rồi sẽ ra sao? Mời quý vị và các bạn theo dõi trích đoạn “Kiều bán mình chuộc cha” qua sự thể hiện của các nghệ sỹ thuộc Nhà hát Kịch FSOFT.
[Màn mở]
Hồi 1: Tai họa
[Đèn sáng dần]
Kiều từ cánh gà te tái chạy ra, tay sửa lại quần áo xộc xệch: Tiên sư thằng Kim Trọng suýt nữa làm bà chết!
Vương ông chống gậy cùng Vương Bà, Vương Quan, Thúy Vân đi chơi về. Kiều đỡ cha mẹ ngồi xuống ghế. Cảnh cả nhà hàn huyên chuyện trò.
Người dẫn [đọc từ bên trong]: Tai ương ập đến nào ngờ
Âm thanh: Tiếng chân chạy dồn dập, tuýt còi
Đám sai nha kẻ cầm gậy gỗ, kẻ dùi cui, kẻ tuýt còi...rầm rập tiến từ cánh gà vào. Cả nhà hoảng hốt ngồi rúm ró vào một góc. Trưởng sai nha tiến ra chỉ mặt Vương Ông.
Người dẫn: Vương ông bị tên Martin Banter vu cho tội buôn bán hàng cấm và bị tra khảo
Âm thanh: tiếng đổ vỡ chát chúa, tiếng đánh đập.
Đám sai nha lôi Vương Ông và Vương Quan ra đánh đập. Hai người quằn quại kêu than.
Vương Bà, Thuý Vân quỳ sụp xuống lạy như tế sao. Kiều cố gắng ngăn cản bọn sai nha nhưng liên tục bị hất ra. Vương Bà quỳ cạnh Vương Ông khóc lóc. Vân đỡ mẹ ở bên cạnh.
Kiều đứng bật dậy, chạy tới trước mặt trùm sai nha, dang hai tay chặn lại [ca vọng cổ]: Khoan khoan, đại nhân ơi xin hãy dừng tay hành hung người vô tội mà hãy chỉ giúp tiện nữ cách cứu cha mình.
Trùm sai nha nhìn Kiều vuốt râu cười đắc chí.
Người dẫn: Hỏi ra mới biết chỉ có nộp đủ 300 lạng thì cha nàng mới được thả.
Trùm sai nha giơ 3 ngón tay trước mặt Kiều, đưa về phía khán giả, rồi gạt nàng ra, hất đầu, cả bọn sai nha kếo Vương Ông lếch thếch đi. Vương Bà chạy sang chỗ Vương Quan, lay mãi mà không thấy tỉnh, cũng ngất theo.
Kiều lảo đảo đi vào, ngồi phịch xuống ghế. Vương Bà và Vương Quan ngất lịm, Thuý Vân lay cả hai người hồi lâu cũng gục xuống.
Âm thanh: tiếng nhạc u ám
Người dẫn: Nhà tan cửa nát, chẳng còn một đồng xu dính túi. Cùng đường nàng quyết bán mình chuộc cha.
[Đèn tối dần]
Tiếng rao báo:
“Mời các bạn đón đọc báo Công an Nhân dân, báo An ninh Thủ đô, báo An ninh Thế giới số ra ngày hôm nay.
Vì sao một gia đình phú hộ phút chốc nhà tan cửa nát?
Vì sao một cô gái trắng trong lại quyết định bán mình không chút đắn đo?
Tất cả thông tin được đăng đầy đủ trên báo Công an Nhân dân, báo An ninh Thủ đô, báo An ninh Thế giới...
Mời các bạn đón đọc báo Công an Nhân dân, báo An ninh Thủ đô, báo An ninh Thế giới số ra ngày hôm nay...” [nhỏ dần]
Hồi 2: Bán mình
Người dẫn: Sáng hôm sau đã có đám tới hỏi mua Kiều
[Đèn sáng dần]
Mã và vệ sỹ khệnh khạng bước vào. Vênh mặt coi trời vằng vung.
Người dẫn:
Giám Sinh họ Mã anh tài
Mười năm lưu lạc gót hài phiêu du.
Say sưa phim ảnh dâm thư,
Thanh lâu, kỹ viện thân như người nhà.
Trời sinh vốn khiếu giăng hoa,
Lại cho của ấy gấp 3 người thường.
Nghe đồn quốc sắc thiên hương,
Hôm nay quyết chí thoả đường ái ân.
Mã đi đến giữa sân khấu quay xuống phía khán giả, dừng lại. Vệ sỹ 1 chạy tới lấy mông lau ghế cho Mã ngồi. 2 Vệ sỹ đứng sau thủ thế.
Người dẫn:Hàng về!
Kiều tha thướt từ trong cánh gà đi ra, tới trước mặt, cúi đầu chào: Tiện nữ xin kính chào công tử.
Mã bật dậy trố mắt, xun xoe tiến lại gần Kiều, hai tay vỗ nhẹ vào nhau, mặt nghiêng ngó: Excellent, Excellent... Quả là dung nhan diễm lệ.
Mã đi vòng quanh Kiều, chân tay xoa xít, mắt hấp háy, đầu gật gù. Cuối cùng quay lại đứng bên cạnh mặt hướng về khán giả: Tại hạ xin hỏi, tiểu thư có biết Lờ-Bờ là gì không?
Kiều cúi đầu thẽ thọt: Dạ thưa công tử, Lờ-Bờ là... là... là của thiếp và chàng đấy thôi! [vừa nói, Kiều vừa ngúng ngẩy vỗ nhẹ vào ngực mình rồi lại dúi tay sang chàng Mã]
Mã gật gù: Ra thế. Thế mà ta nghe có kẻ phao tin Lờ-Bờ là Leadership Building cơ đấy, láo thật.
Mã ngừng lại giây lát rồi hỏi tiếp:Thế tiểu thư có biết Fractal là gì không?
Kiều thẽ thọt: Dạ thưa công tử, thiếp trộm nghĩ... đã có Lờ và Bờ rồi thì... thì... chuyện fắc fiếc chắc là không khó lắm đâu ạ!
Mã vỗ tay [giống anh Bình], giơ ngón tay cái: Excellent, Excellent.
Mã quay lại ghế ngồi. Kiều ra đứng trước sân khấu, cởi áo nhưng không bỏ hẳn [Nửa kín nửa hở].
Người dẫn:Xem hàng!
Nhạc kích động nổi lên, đèn tối dần.
Kiều bật đèn bộ quần áo của mình. Đầu tiên là bật chùm đèn ở ngực cho nó nhấp nháy, rồi tắt và bật chùm đèn tam giác dưới. Sau đó, bật cả 2 chùm đèn và múa uốn éo theo tiếng nhạc [20”].
Nhạc tắt, đèn sáng trở lại. Kiều buộc lại áo.
Mã đứng dậy tiến đến gần Kiều. Đi vòng quanh ngắm như để kiểm tra lại, đầu gật gật ra chiều ưng ý, hỏi giá: Bao nhiêu?
Kiều và Mã mặc cả. Kiều giơ 5 ngón tay, Mã vuốt từ khuỷ tay Kiều xuống rồi cặp lại 2 ngón. Kiều vẫn giơ lại 5 ngón, Mã lại bẻ một ngón còn 4.
Người dẫn:
Cò kè bớt 1 thêm 2
Hồi lâu ngã giá vàng ngoài 400
Kiều và Mã giơ 4 ngón tay về phía khán giả. Mã dốc túi đưa hết tiền cho nàng.
Kiều cầm lấy tiền, giở ra đếm và cúi đầu tạ ơn.
Mã hôn tay Kiều rồi cùng vệ sỹ khệnh khạng đi ra phía sau cánh gà.
Kiều đứng lại tần ngần một mình.
Hồi 3: Đau khổ
Cảnh nhà Vương ông.
Kiều đang ngồi buồn rầu suy nghĩ ở ghế, Thuý Vân đi từ trong cánh gà ra.
Kiều với tay gọi em mắt rưng rưng: Vân em.
Thúy Vân: Kìa chị.
Vân quay lại ôm lấy tay chị.
Kiều: ý chị đã quyết, chị phải ra đi để cứu cha. Kể từ nay em hãy chăm sóc Kim lang cho chị.
Kiều gục đầu vào vai Vân. Vân ôm chị.
Vân: Nhưng em biết chăm sóc chàng như thế nào bây giờ, chị bảo em đi!
Vân lay chị mấy lần. Kiều gượng đứng lên, kéo em đi ra trước màn hình.
Kiều: Em hãy nhớ lấy lời chị dặn nhé. Hãy chăm sóc Kim lang như thế này.
[Kiều kéo Vân ra chỉ vào màn hình datashow rồi truyền lại cho Vân 5 thế trong Kamasutra:
Đây là thế Lồng Chim [hình lên khoảng 3s]
Đây là thế Chó đuổi [3s]
Còn đây là cách mà hai người có thể tập YOGA cùng nhau emạ [3s]
Đây là thế Máy chém [3s]
Và cuối cùng, Máy tình Yêu Perfect [3s]
[Đèn sáng dần]
Vân: Em xin vâng lời chị.
Kiều đi vào trong cánh gà, bê ra một mâm phủ vải đỏ đưa cho Vân.
Kiều: Em hãy giữ lấy.
Vân từ từ đỡ lấy mâm. Đợi Vân đỡ xong, Kiều từ từ rút tấm khăn đỏ ra, hiện ra một cái Linga.
Kiều: Đây là linga, kỷ vật của Kim lang đấy.
Vân dúi mâm trả lại chị, quay mặt đi thẹn thùng, rồi quay phắt lại giật lấy linga chạy thẳng vào trong, cười khanh khách.
Kiều vứt mâm xuống đất, ôm mặt. Đèn tối dần.
Hồi 4: Đêm động phòng
Cảnh phòng trọ của Mã Giám sinh. Một bức mành ngăn cách trong nhà ngoài sân
Người dẫn: Nhờ có đủ tiền, Vương Ông đã được tha. Thấm thoắt đã đến ngày Mã đón Kiều về dinh. Gia đình Vương ông tổ chức yến tiệc linh đình chia tay. Đêm ấy trăng thanh gió mát, Mã hồi hộp đợi Kiều...
[Đèn sáng dần]
Mã đi lại sốt ruột. Rút bóng ra thổi, đập vỡ, rồi lại thổi, lại đập: Sốt ruột quá, chi bằng ta cứ làm vài động tác khởi động.
Mã trèo nằm trên bục, lôi máy tình yêu perfect ra kéo đẩy.
Kiều đi vào sân khấu, vẻ băn khoăn, than thở:
Ôi Kim lang, hỡi Kim lang
Thôi thôi thiếp đã phụ chàng từ đây.
Kiều xoắn tay vào nhau, cắn móng tay đi đi lại lại, quay về phía khán giả, giơ hai tay lên trời: Trời ơi, ta đã mang nặng dòng máu của Kim lang trong người.
Rút một tay xuống xoa bụng, Kiều than: Giờ đây ta lại sắp thất thân với người khác. Con ta sau này biết gọi ai là cha đây.
Kiều đứng lặng một lát, rồi cười lên rùng rợn, rút ra 1 con dao to giơ về phía khán giả, tiến đến hòn đá mài soàn soạt [âm thanh].
[Đèn tối dần rồi tắt hẳn - Màn hạ].
Tiếng rú của Mã, tiếng cười điên loạn của Thuý Kiều.