Tại sao dioxin gây ung thư

TT - Có thể nói rằng mối liên hệ sinh học giữa dioxin hay chất độc da cam [CĐDC] và ung thư đã từng là một nỗi ám ảnh nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới.

Cái khó khăn chính trong việc thiết lập mối liên hệ này là vì họ không có những đối tượng lý tưởng cho nghiên cứu. Không ai có thể làm nghiên cứu bằng cách cho con người bị phơi nhiễm dioxin ở nồng độ cao rồi theo dõi xem có bao nhiêu người bị ung thư!

Do đó, tất cả dữ kiện về mối liên hệ giữa dioxin và ung thư trong con người chỉ có thể dựa vào những đối tượng gián tiếp.

Thấy gì qua nghiên cứu qui mô của Mỹ?

Một trong những đối tượng gián tiếp đó là các cựu chiến binh Mỹ từng tham gia “Chiến dịch Bàn tay nông dân” [Operation Ranch Hand] phun độc chất xuống VN từ 1962 - 1971.

Từ năm 1982, Chính phủ Mỹ ủy nhiệm cho một nhóm nhà khoa học nghiên cứu tác hại của CĐDC đến sức khỏe cựu chiến binh Mỹ. Trong công trình nghiên cứu kéo dài hơn 20 năm này, các nhà nghiên cứu xem xét sức khỏe của hơn 2.000 đối tượng.Họ chia thành hai nhóm: nhóm I gồm khoảng 1.000 người từng trực tiếp rải CĐDC xuống VN; và nhóm II có khoảng 1.300 người chỉ có mặt trong nhà kho, bảo quản hóa chất. Từ năm 1982 đến nay, cứ mỗi hai năm, mỗi cựu chiến binh [nếu còn sống] được tái khám để thu thập số liệu liên quan đến nồng độ dioxin và quá trình phát triển bệnh tật.

Công trình nghiên cứu này đã đem lại rất nhiều thông tin có ích cho khoa học về tác hại của dioxin và tôi đã tóm lược các kết quả chính trong cuốn sách Chất độc da cam, dioxin và hệ quả [Nhà xuất bản Trẻ, tháng 7-2004]. Trong một báo cáo khoa học mới nhất trên Tập san y khoa về lao động, môi trường và sức khỏe [Journal of Occupational and Environmental Medicine - JOEM], các nhà nghiên cứu phát hiện rằng ngay cả những cựu quân nhân trong nhóm II [tức không trực tiếp tiếp xúc với CĐDC] có nguy cơ bị ung thư cao hơn tỉ lệ trong dân số đến 60% [1].

Những ung thư được ghi nhận có tỉ lệ cao trong các cựu chiến binh này: ung thư hệ thống hô hấp, ung thư hệ thống tiêu hóa và ung thư da ác tính. Ngoài ra, nguy cơ bị ung thư có xu hướng tăng cao theo thời gian phục vụ ở VN. Điểm mới của nghiên cứu này là ngay cả những người bị phơi nhiễm thấp cũng có nguy cơ bị ung thư cao. Thật vậy, nồng độ dioxin trong máu các cựu chiến binh trong công trình nghiên cứu này chỉ 3,8 pg/g, tức chỉ cao hơn trong dân số khoảng 1,5 pg/g. [Cũng cần nói thêm rằng nồng độ dioxin trong các cựu chiến binh Mỹ từng phun độc chất là 15-45,7 pg/g]. Như vậy đối với khả năng gây tác hại của dioxin, không có cái gọi là “nồng độ dioxin an toàn”. Có thể lý giải rằng những ước tính về mức độ ảnh hưởng của dioxin đến nguy cơ mắc bệnh ung thư còn thấp hơn so với thực tế, bởi phần lớn những nghiên cứu này được tiến hành sau khi nạn nhân bị nhiễm dioxin cả 20 đến 30 năm. ]

Với một thời gian dài như thế và thời gian bán hủy [khoảng 10 năm] thì nồng độ dioxin trong người lúc nghiên cứu không phản ánh đúng nồng độ thật lúc ban đầu. Ngoài ra, có thể một số nạn nhân bị nhiễm nặng đã qua đời và những đối tượng mà các nhà nghiên cứu liên lạc được là những người “khỏe”.

Đó là những hạn chế trong các nghiên cứu về dioxin mà chúng ta phải ghi nhận khi diễn dịch các kết quả trên đây. Nghiên cứu này chỉ thẩm định mối liên hệ giữa dioxin và ung thư, còn hậu quả của ung thư thì sao? Các nhà nghiên cứu Ý đã phân tích dữ kiện thu thập sau 20 năm về ảnh hưởng của dioxin đến tỉ lệ tử vong vì ung thư [2].

Họ ghi nhận rằng các cư dân sống trong vùng bị nhiễm dioxin cao có tỉ lệ tử vong [vì ung thư] cao hơn 30% so với các cư dân không sống trong vùng bị nhiễm. Tỉ lệ cư dân chết vì ung thư Hodgkin và phi-Hodgkin trong cư dân bị nhiễm cao gấp 2-4 lần so với cư dân trong các vùng không bị nhiễm. Phát hiện mới nhất về mối liên hệ giữa dioxin và ung thư từ Mỹ là một bằng chứng khác cho thấy phán quyết của thẩm phán Weinstein [rằng CĐDC không phải là một độc chất] là thiếu cơ sở khoa học.

Tháng 2-1997, Cơ quan Nghiên cứu ung thư quốc tế [International Agency for Research on Cancer, một cơ quan thuộc Tổ chức Y tế thế giới] tiến hành một loạt nghiên cứu khoa học và kết luận rằng dioxin, nhất là dioxin trong chất da cam, là một độc tố có thể gây ra ung thư thuộc vào nhóm 1 [còn gọi là Class 1 carcinogen].

Tháng 1-2001, Chương trình nghiên cứu về độc chất quốc gia của Mỹ [National Toxicology Program] cũng công nhận dioxin là một độc chất gây nên ung thư trên con người. Trong một báo cáo khoa học được đệ trình lên Quốc hội Mỹ, các nhà nghiên cứu Mỹ đã khẳng định rằng dioxin gây ra nhiều ung thư trong con người, kể cả ung thư máu và ung thư phổi.

Họ cũng đề nghị phải phân loại lại dioxin là độc chất số một, tức độc hại nhất trong các hóa chất mà con người biết đến.

Bao giờ nghiên cứu nghiêm túc ở VN?

Công trình nghiên cứu Ranch Hand Study còn cung cấp cho chúng ta một vài kinh nghiệm và bài học về nghiên cứu tác hại của CĐDC.

Thứ nhất, một công trình nghiên cứu qui mô về tác hại của CĐDC ở trong nước là một việc làm hoàn toàn khả dĩ mà không phải nhất thiết cần đến sự giúp đỡ của các nhà khoa học Mỹ.

Thứ hai, nên tập trung làm những nghiên cứu lớn trên hàng ngàn đối tượng [chứ không nên làm những nghiên cứu nhỏ mà kết quả không có giá trị khoa học cao].

Thứ ba, một nghiên cứu có giá trị cần phải theo dõi đối tượng nhiều năm, nhưng chỉ một hay hai năm là kết quả có thể phân tích được.

Thứ tư, về định hướng nghiên cứu, tôi nghĩ có thể tập trung vào ba khía cạnh chính: một là phát triển cho được một phương pháp để ước định mức độ phơi nhiễm độc chất cho từng cá nhân trong những vùng từng bị ảnh hưởng độc chất; hai là thiết lập mối liên hệ giữa mức độ phơi nhiễm CĐDC và các bệnh như ung thư, dị tật bẩm sinh, tiểu đường và tỉ lệ giới tính; và ba là thẩm định tác hại của dioxin hay CĐDC đối với cấu trúc di truyền.Tóm lại, các bằng chứng khoa học trên đây cho thấy dioxin được xem là một trong những độc chất nguy hiểm nhất, vì nó có khả năng gây tác hại đến sự sống và sức khỏe của con người, nhất là ung thư và các rối loạn nội tiết và tái sản sinh khác.

Phát hiện mới nhất về tác hại ung thư của dioxin từ các nhà khoa học Mỹ cung cấp thêm một bằng chứng cho thấy dioxin quả là một độc chất nguy hiểm. Phát hiện mới này cũng đặt một câu hỏi cấp bách cho giới khoa học trong nước là bao giờ VN có một công trình nghiên cứu tương tự trên người VN. Tác hại của dioxin đòi hỏi một sự cập nhật hóa kiến thức và dữ kiện một cách liên tục.

Đã đến lúc VN cần tiến hành một nghiên cứu qui mô về dioxin và CĐDC để đóng góp vào việc ghi nhận những tác hại của độc chất không chỉ ở nước ta mà còn góp phần vào việc bồi đắp kho tàng tri thức cho thế giới.

------------------

[1] M.Pavuk, J.Michalek, A.Schecter, N.Ketchum, F.Akhtar, K.Fox. Did TCDD exposure or service in Southeast Asia increase the risk of cancer in Air Force Vietnam veterans who did not spray agent orange? JOEM 2005; 47:335-342.[2] P.Bertazzi, D.Consonni, S.Bachetti, M.Rubagotti, A.Baccarelli, C.Zoccochetti, A.Pesatori. Health effects of dioxin exposure: a 20-year mortality study. American Journal of Epidemiology 2001; 153:1031-1044.