Tế gắn bó sâu sắc mỗ ngườ con ân ấ đấ Vệ vớ cộng đồng ân ộc chính là vì những lẽ đó.
Chợ Tế
Để đón chào mộ ịp rọng đạ như hế, ngườ a phả chuẩn bị ừ rấ sớm. Hoạ động hu hú sự chú ý của mọ ngườ, nhấ là ở vùng quê, là đ chợ Tế, mở ra vào khoảng hờ gan 5-10 ngày rước Tế. Ngườ a có hể đến đây mua sắm mọ hứ cần hế cho Tế: gạo – chủ yếu là gạo nếp để gó hứ bánh ểu bểu cho Tế – bánh chưng; gà – nhấ là gà rống để làm vậ cúng ổ ên, hần hánh; hị ga súc – rước hế là hị ho, cá ươ; mức kẹo; hoa, quả – rước hế là chuố, cam, bưở, quấ, phậ hủ…; quần áo mớ; đồ chơ cho rẻ m; ranh vẽ… và mọ hứ cần hế cho vệc chuẩn bị các bữa cỗ Tế, các hoạ động nh hần ngày Tế. Các phên chợ ấy ấp nập khác hường.
Phong ục ngày Tế:
Sửa soạn bàn hờ
Cũng rong ịp này, nhà nào nhà nấy lau sạch bàn hờ ổ ên, ừ bá hương, bà vị, đến lọ hoa, lọ hương, cây đèn nến…
Sau đó, ngườ a bày bện những lễ vậ phả để suố hờ gan Tế. Ở những nhà bình ân, bàn hờ khá đơn gản: rong cùng là mộ cá kỷ cao, đằng rước là mộ cá hòm gan, ngoà cùng là cá phản gỗ. Lễ vậ bao gờ cũng có hương, hoa, bá nước rong, đèn [và nến], vàng cúng… Ở gữa là mâm ngũ quả, hường gồm có chuố, bưở [hoặc bòng], cam, quý [hoặc quấ], phậ hủ [hoặc áo, lê…]. Tấm phản là nơ ngườ chủ ga đình quỳ lễ và khấn cầu ổ ên, và cũng là nơ ếp khách hoặc ngồ ăn cỗ Tế.
Các món ăn ngày Tế
Những món ăn và vậ phẩm văn hóa êu bểu nhấ hì như mộ câu đố ruyền ụng ừ lâu đờ, không ngườ Vệ Nam nào không bế là:
Thị mỡ, ưa hành, câu đố đỏ,
Cây nêu, ràng pháo, bánh chưng xanh
Hoặc như mộ vế của câu đố Tế đã có ừ lâu đờ: “Cảnh Tế hậ là vu, nào ranh, nào pháo, náo áo, nào quần, nào ưa hành, mứ bí, nào gò mỡ, bánh chưng, rượu đánh í mù, ớ muốn quanh năm xuân ấ cả”.
Kh nền knh ế ự úc ự cấp còn phổ bến, ịch vụ chưa phá rển, các món ăn Tế nó chung đều phả ự làm rong ga đình. Vì vậy nhà nào cũng phả sớm lo làm những món ăn đầu vị: làm bánh chưng, gã gò. Không có bánh chưng – hình vuông của nó ượng rưng cho rá đấ, nhân đậu ượng rưng cho gớ hực vậ, hị lợn ượng rưng cho gớ động vậ, lá gong gó ngoà ượng rưng cho rừng nú, nước luộc ượng rưng cho nước hên nhên – hì không có Tế.
Lễ ông Công ông Táo
Ngườ mền Nam gọ đây là ngày đưa ông Táo về rờ, là lễ ễn “ông Công” lên chầu rờ vào ngày 23 háng Chạp âm lịch. Đúng ra, đó là “hổ Công” mà ngườ xưa cho là vị hần đấ, có nhệm vụ lên rờ báo cáo vớ Ngọc hoàng về mọ hành v ố, xấu của chủ nhà để Ngọc hoàng hưởng, phạ rong năm mớ. Ngườ a lập bàn hờ ạm hờ rong những ngày Tế, rên đó bao gờ cũng có những đồ mã: mũ, áo, ha. Cũng rong ngày này, ngườ a còn hả mộ con cá chép xuống ao hồ để làm phương ện gao hông đưa ông Công lên rờ.
Tho phong ục Vệ Nam, đây còn là lễ ông Táo [vua bếp núc]. Chuyện kể rằng: ngày xưa, có ha vợ chồng nghèo đến nỗ ngườ chồng phả bỏ nhà ra đ kếm sống. Ngườ vợ í lâu sau cũng phả ha hương cầu hực; chị a lấy mộ ngườ chồng khác, và may sao cặp vợ chồng này ăn nên làm ra. Mộ năm, vào 23 háng Chạp, ngườ chồng cũ đ ăn xn, vô ình vào nhà ngườ vợ cũ. Nhận ra chồng cũ, ngườ đàn bà mang rấ nhều ền của ra cho. Thấy hế ngườ chồng mớ ngh ngờ. Buồn bực, ngườ vợ nhảy vào bếp lửa ự hêᴜ. Ngườ chồng cũ quá hương xó lền lao vào ho. Ngườ chồng mớ ân hận cũng lao vào lửa nố. Từ đó ân ra lập bàn hờ “ha ông mộ bà” vào ngày này, đồ cúng cũng như đồ cúng ông Công: ba bộ mũ, áo, ha… Và nhều ngườ Vệ Nam đồng nhấ ông Công vớ ông Táo, gọ đây là lễ ông Công, ông Táo.
Cây nêu
Gáp ngày Tế, ngườ a rồng cây nêu ở sân: đó là mộ cây r, phía rên ro mộ chếc võng cũng bằng r, có những chếc khánh, con cá bằng đấ nung kêu lng kng kh có gó. Nếu là mộ cây r ươ hì ở ngọn cây hường để lạ mộ í cành và lá. Trên sân, hường vẽ bằng vô rắng những hình cung nỏ và ên. Tùy vào mộ số vùng, cây nêu hường được ựng vào ngày 23 háng Chạp, là ngày các hổ hần, áo quân đã về rờ. Ngườ xưa quan nệm rằng ừ ngày này rần gan vắng mặ hần lnh nên ma quỷ hường nhân cơ hộ này lẻn về quấy nhễu. Cây nêu được ựng vớ mục đích xua đuổ à ma, mang lạ bình yên cho con ngườ rong những ngày Tế.
Súc sắc súc sẻ
Chều ố 30 háng Chạp, kh ngườ a bắ đầu cúng ổ ên để mờ các vị về ăn Tế vớ con cháu. Tếng pháo bắ đầu nổ ran, bểu lộ sự vu mừng – khác vớ ý đồ của ngườ Trung Hoa cổ xưa, những ngườ đã phá mnh ra pháo – là ùng ếng nổ để xua ma rừ quỷ.
Chập ố hôm cuố cùng của năm âm lịch này, xưa ka, nhà nhà đóng cửa sớm. Song ở hành phố, nhấ là ở Hà Nộ xưa, còn có hoạ động của các chú bé đ “súc sắc súc sẻ” Đó là những cậu bé – hường là con nhà nghèo – đ chúc Tế. Các chú gồm 2-3 ngườ, mặc áo à, ngườ cầm bó hương, ngườ cầm mộ ống nứa à khoảng 60-70cm, rong đó có mộ số đồng ền bằng km loạ. Đến cửa mỗ nhà, chú hì xóc ống đựng ền đó, chú hì đọc lờ chúc ụng:
Súc sắc súc sẻ
Nhà nào còn đèn còn lửa
Mở cửa cho chúng ô vào
Bước lên gường cao
Thấy con rồng hấp
Bước xuống gường hấp
Thấy con rồng chầu
Bước ra đằng sau
Thấy nhà ngó lợp
Trâu ông còn buộc
Ngựa ông còn cầm
Ông sống mộ răm
Thêm năm uổ lẻ
Vợ ông snh đẻ
Những con ố lành
Những con như ranh
Những con như rố
Ông ngồ ông đố mộ câu
V vẻ vè v
Cá bè qua sông
Ông đ huyền rồng
Bà đ huyền chúa
Năm nay ố lúa
Thên hạ được mùa.
Ngườ rong nhà hường hưởng cho các chú mộ í ền: ngườ a mở cá cửa nhỏ hình ròn, hò ay ra bỏ vào ống nứa mộ số ền, cũng bằng km loạ. Các chú lạ kéo nhau sang nhà khác và chỉ rở về nhà khá muộn, rước gờ gao hừa. Tập ục này ương đố gống vớ những m bé xn kẹo rong đêm Hallown ở phương Tây. Thay vì há như đồng ao ở Vệ Nam hì bọn rẻ phương Tây sẽ nó: Trck-or-ra kh chủ nhà mở cửa.
Gao hừa
Gao hừa, 12 gờ đêm ngày cuố cùng, 0 gờ ngày đầu năm – là gờ rang nghêm nhấ, gây nhều xúc động nhấ rong những ngày Tế: đó không đơn gản là gờ đầu ên của ngày đầu ên, mà ho ín ngưỡng ân gan, là gờ gặp nhau gữa Trờ và Đấ, âm – ương; là gờ bàn gao của các vị hánh hần ca quản nhân gan. Ngườ a đố pháo khắp nơ, cùng lúc, ạo hành mộ không khí sục sô, rạo rực ở mọ ngườ. Ngườ a làm lễ gao hừa, lễ ổ ên, Trờ, Phậ, ông Công, ông Táo, và ở những nhà làm nghề hủ công, lễ cả ổ sư.
Mù hương nhang, hoa ngào ngạ, cùng vớ mù và khó pháo làm cho mọ ngườ ngây ngấ. Trẻ m, ù hám ngủ đến mấy cũng hích được đánh hức ậy vào gờ này.
Ba ngày Tế
Tế được cử hành í nhấ rong ba ngày. Nhưng ngày Mộng Mộ là ngày long rọng nhấ. Mùa đông đã qua, mà ho quan nệm xưa về vũ rụ, đó là những ngày “âm”. Từ sau Đông chú [vào háng Mườ Mộ âm lịch], bắ đầu có khí “ương” và háng Gêng là Tam ương. Mong đợ ngày đầu năm mớ bắ đầu mang lạ những đều ố lành, may mắn, a hay ùng ếng Hán làm câu đố:
Tam ương kha há [kha là mở, há là ố lành]
Ngũ phúc lâm môn [ngũ phúc là phú, quý, họ, khang, nnh]
Mở cửa đón xuân sáng Mồng Mộ Tế, nềm vu ràn ngập, và ngườ a lạ ùng pháo để bộc lộ ình cảm ấy. Mọ ngườ rong nhà chúc mừng nhau, ặng ền mừng năm mớ cho rẻ nhỏ, lễ Tổ ên bằng mộ bữa cổ hịnh soạn nhấ, rồ mọ ngườ ăn bữa quan rọng nhấ đầu năm. Sau đó, ngườ a đ lễ Tế, lễ ga ên, chúc Tế những ngườ có quan hệ họ hàng, xóm gềng, hầy ạy, bạn bè… Những hoạ động lễ ngh, hăm hỏ ấy ến hành rong suố ba ngày, song ập rung nhấ vào ngày Mồng Mộ.
Trò chơ ngày Tế
Tế không hể hếu những rò chơ gả rí rong nhà. Phổ bến nhấ, rước đây là chơ am cúc. Đồ chơ là mộ cỗ bà gồm 32 quân, cha làm ha bên đỏ và đn, mỗ bên có 1 “ướng” [ướng ông, ướng bà], 2 sĩ, 2 ượng, 2 x, 2 pháo, 2 mã và 5 ố. Cùng mộ quân, bên đỏ háng bên đn. Mỗ quân, ngoà hình êu bểu ra. còn có ở mỗ đầu mộ chữ Hán chỉ ên gọ của quân bà, như chữ khắc rên mỗ quân cờ ướng. Trò chơ này có kh hu hú cả ha ba hế hệ rong ga đình cùng chơ, và vì hế, làm cho không khí ga đình rấ vu vẻ, đầm ấm.
Trẻ m và hanh nên có rò chơ súc sắc, còn những ngườ đứng uổ hích đánh chắn hoặc chơ ổ ôm. Ha rò chơ này khác nhau về luậ chơ nhưng đều có mộ hứ đồ chơ như nhau, đó là 120 quân bà, mỗ quân đều mang chữ Hán ương ứng ở ha đầu.
Ngoà ra, ngườ a cũng chơ cờ ướng vào ịp này.
Hộ xuân
Ngày mồng 7 háng Gêng âm lịch là ngày cuố cùng của Tế, gọ là ngày “kha hạ”, nghĩa là ngày mở đầu mộ năm sản xuấ mớ, ho phong ục xưa hì kể ừ ngày đó bà con làm ruộng mớ động hổ, các nhà buôn, ngườ làm nghề hủ công mớ knh oanh, hành nghề, quan chức mớ kha ấn sau hơn mộ uần sắp ấn. Ngườ a hạ nêu. Mọ vệc hoạ động rở lạ bình hường, nhưng ư âm của Tế Nguyên Đán chưa chấm ứ. Sau những ngày vu Tế rong ga đình là sự hòa vào nềm vu chung của cộng đồng. Từ đây cho đến hế mùa xuân là những lễ hộ mở ra ở khắp nơ, vừa mang ính chấ lễ ngh, ưởng nệm những ngườ đã bảo về đấ nước, ân làng, vừa mang ính chấ vu chơ ập hể. Các lễ hộ ễn ra lên ục ở các vùng khác nhau, ạ các đình, chùa, mếu, đền… Quanh Hà Nộ, mồng 4 háng Gêng: hộ pháo làng Đồng Ky [Ga Lâm]; mồng 5: Hộ Đống Đa; mồng 6: hộ Mê Lnh, Sóc Sơn, hộ Cổ Loa…
Trong những ngày hộ ưng bừng đó, có những cuộc đố pháo đặc chế – ống lệnh, có những rò chơ có gả hưởng như: vậ, đánh đu, đáo đĩa; chọ gà; chọ chm; qua cầu độc mộc; lo cộ mỡ; hổ cơm h; đua huyền…