Lúc bấy giờ, người con trai của vua Dục Đức là ông hoàng Nguyễn Phúc Bửu Lân mới lên 4 tuổi, cả gia đình đã trải qua những năm tháng đầy lo sợ, không biết còn có nỗi bất hạnh nào giáng xuống gia đình mình nữa hay không. Vậy mà lúc lên 10 tuổi, vào một ngày cuối năm âm lịch, ông hoàng Bửu Lân bất ngờ được võng lọng đến nhà rước vào cung để... làm vua.
Tân quân làm lễ tức vị với niên hiệu Thành Thái vào đúng mùng 1 Tết Kỷ Sửu [31.1.1889]. Do nhà vua còn quá trẻ, mới 10 tuổi, triều đình đã cử ra một Hội đồng Phụ chánh hùng hậu gồm 2 vị Phụ chánh thân thần [trong hoàng tộc] là Tuy Lý công [sau được phục là Tuy Lý vương] Miên Trinh và Hoài Đức công Miên Lâm cùng 2 Phụ chánh đại thần khác là Nguyễn Trọng Hiệp [Hợp] và Trương Quang Đản. Ngoài ra, ông còn có các thầy dạy truyền thụ chữ nghĩa và kiến thức, trong đó phải kể đến Phan Thanh Liêm là con trai cụ Phan Thanh Giản, từng bị thực dân Pháp bắt giải vào Sài Gòn vào năm 1873 khi tham gia bảo vệ thành Hà Nội, lúc quân Pháp mở cuộc tấn công thành lần thứ nhất vào tháng 11.1873 [Đại Nam thực lục chính biên - Đệ lục kỷ phụ biên - NXB Văn hóa - Văn nghệ, 2011, tr. 66 - 67].
|
Bà Thái hậu Từ Minh Phan Thị Điều, vợ vua Dục Đức, mẹ vua Thành Thái, cùng 3 người em trai của nhà vua Ảnh: TƯ LIỆU CỦA LÊ NGUYỄN |
Được sự phò tá và dạy dỗ của những vị đại thần đầy tài năng và đạo đức như thế, nhà vua sớm trưởng thành và ý thức được thân phận mất nước của cả một dân tộc. Ông đã thực hiện được một số cải cách, trước tiên với chính bản thân ông, bởi vì ông là vị vua đầu tiên trong lịch sử đã cắt tóc ngắn. Trong một buổi thiết triều, quần thần tròn mắt ngạc nhiên nhìn mái tóc ngắn dưới chiếc vương miện của ông. Ông thu ngắn khoảng cách giữa đấng quân vương và thứ dân trong nước.
Có tài liệu kể rằng một lần nọ xa giá nhà vua đang đi trên đường, gặp một người đàn ông đang vác bó tre nặng trên vai, quân lính hô đuổi người này dạt qua một bên đường, nhưng nhà vua đã ngăn lại và nói với đại ý rằng: “Ở cái đất nước này, còn có dân với vua gì đâu, đừng đuổi anh ta!”. Lại có lần, ông đi đến một xóm nhà dân, ngồi xuống chiếu, nói đủ thứ chuyện với họ. Ông còn đưa về cung một cô gái chèo thuyền và cho làm nàng hầu.
Trong tác phẩm Lettres du Tonkin [Những lá thư từ Bắc kỳ - Paris 1928], một sĩ quan Pháp là Lyautey [sau lên đến Thống chế] có kể rằng khi nghe tin quân đội của Lyautey là nơi duy nhất có sử dụng điện, vua Thành Thái đã cho thắng xe ngựa để đến xem tận mắt. Đến nơi, ông dành suốt một tiếng đồng hồ để quan sát, sờ mó các dụng cụ điện và đặt ra cho các sĩ quan Pháp nhiều câu hỏi.
Tuy nhiên, những hành động thân dân của nhà vua đã vượt ra ngoài khuôn khổ một chế độ phong kiến, khiến thực dân Pháp và quan lại dưới quyền ông cảm thấy khó chịu. Đáng tiếc nhất là sau việc ông đi quan sát trạm điện của quân đội Pháp trở về, Hội đồng Phụ chánh đã họp nhau lại và đưa ra nhận xét là nhà vua... điên mất rồi [Lyautey - sách đã dẫn - trang 411].
\n
“Chứng điên” hay tật xấu của vua Thành Thái trước hết được miêu tả qua ngòi bút của một số cây bút Pháp. Trong một bài viết đăng trên tạp chí Revue Indochinoise năm 1907, tác giả George Bois viết rằng nhà vua thích thỏa mãn tính ngông của mình như chỉnh sửa chính tả chữ quốc ngữ, thích tìm hiểu môn cơ khí, điện báo và thường ứng dụng không mấy thành công các kỹ thuật trong y khoa, phẫu thuật. George Bois còn kể rằng nhà vua đã mua của một người từng giao dịch với quốc vương Cambodge [Campuchia] một bộ từ điển Larousse với giá 350 đồng, tương đương 875 quan, trong khi thực giá của quyển từ điển này ở Pháp chỉ có 200 quan.
Cũng như Bois, viên Khâm sứ Pháp ở Huế là Brière kể rằng vua Thành Thái thường hành hạ các cung nữ và thường bỏ ra khỏi hoàng thành vào ban đêm để đắm mình trong các cuộc truy hoan [!].
Tuy nhiên, hồi ký của ông Huỳnh Côn, Hộ bộ Thượng thư triều Thành Thái, được cây bút Jean Jacnal thuật lại trên tạp chí Revue Indochinoise số 1 - 6.1924 mới thật sự gieo vào đầu người đọc ấn tượng mạnh về “chứng điên” của nhà vua. Ông Côn kể rằng tính khí của nhà vua rất kỳ quặc, như có lần ra lệnh cho các viên Thừa Thiên Phủ doãn [như Thị trưởng về sau] và Thừa Thiên Phủ thừa [Phó thị trưởng] đi tìm dấu chân cọp và dấu chân voi cho ông đi săn. Bản thân ông Côn cũng có lần bị như thế, song do không tìm ra dấu chân voi và cọp, ông bị nhà vua bắt quỳ gối suốt 6 giờ liền [Jean Jacnal, tạp chí đã dẫn, trang 83].
Ông Huỳnh Côn còn kể rằng có đêm thấy vua Thành Thái chuẩn bị lên ngựa, người thầy học của nhà vua là Phan Thanh Liêm đã nằm lăn trước đầu ngựa để cản đường, song ông lặng lẽ quay đầu ngựa ra khỏi hoàng thành qua một ngả khác.
Vậy điều gì đã dẫn đến những “chứng điên” của vua Thành Thái? [Còn tiếp]
Tin liên quan
- Tên đầy đủ: Nguyễn Phúc Bửu Lân
- Quốc tịch: Việt Nam
- Ngày sinh: 14 tháng 3 năm 1879
- Nơi sinh: Huế, Việt Nam
- Ngày mất: 20 tháng 3 năm 1954
- Nơi mất: Sài Gòn, Việt Nam
Vua Thành Thái tên là Nguyễn Phúc Bửu Lân, còn có tên là Chiêu, con thứ 7 của Hoàng đế Dục Đức và bà Từ Minh Hoàng hậu [Phan Thị Điểu], sinh ngày 22 tháng 2 năm Kỷ Mão [14-3-1879]. Vua Đồng Khánh mất, triều đình Huế được sự đồng ý của Pháp đã đưa Bửu Lân lên ngôi vào ngày 1 tháng 2 năm 1889 với niên hiệu là Thành Thái, lúc mới 10 tuổi.
Vua Thành Thái là người có tư tưởng tiến bộ [cắt tóc ngắn, lái ô tô, xuồng máy] và có tư tưởng chống Pháp. Vì vậy, sau 19 năm ở ngôi, dưới áp lực của Pháp, triều đình Huế lấy cớ nhà Vua mắc bệnh tâm thần và buộc phải thoái vị. Sau đó, ông bị Pháp đưa đi an trí ở Vũng Tàu. Năm 1916, ông bị Pháp đem đi đày ở đảo Réunion [Châu Phi]. Năm 1947, ông được trở về sống ở Sài Gòn cho đến khi mất. Ông mất ngày 9 tháng 3 năm 1955, thọ 77 tuổi. Vua Thành Thái có 45 người con [19 trai, 26 gái].
- 1879: Nguyễn Phúc Bửu Lân sinh ngày 14 tháng 3 năm 1879
- 1889: Bửu Lân lên ngôi tại điện Thái Hòa lấy hiệu là Thành Thái
- 1907: Khâm sứ Lévêque đã tuyên bố truất quyền và quản thúc Thành Thái trong Đại Nội và bị ép thoái vị, Thành Thái bị đưa đi quản thúc ở Bạch Dinh, Cap Saint Jacques [Vũng Tàu ngày nay]
- 1916: Ông bị đày ra đảo Réunion cùng với con trai là vua Duy Tân
- 1935: Bửu Lân phải viết thư gửi vua Bảo Đại xin nhà nước Bảo hộ Pháp cho một khoản tiền để mua nhà, "hễ hết đời" ông thì nhà nước sẽ thu lại
- 1945: Sau khi vua Duy Tân mất, nhờ sự vận động của con gái và con rể của ông, vợ chồng luật sư Vương Quang Nhường, cựu hoàng Thành Thái mới được cho về Việt Nam. Ông cùng gia đình sống ở Villa Anna tại Cap Saint Jacques [Vũng Tàu ngày nay]
- 1953: Ông được phép về Huế thăm lăng tẩm cha mẹ
- 1945: Ông mất tại Sài Gòn, hưởng thọ 75 tuổi
Vua Thành Thái [1889-1907]
Vua Thành Thái [1889-1907]
Vua Thành Thái trong bộ võ phục.
Vua Thành Thái [1889-1907]
Vua Thành Thái trong quốc phục áo dài khăn đóng.
Vua Thành Thái trong lúc bị đày bên đảo Réunion
Từ trái sang phải, 3 hoàng tử: Bửu Lũy, Bửu Trang và Bửu Liêm. Các em của Vua Thành Thái [1891]
Vua Thành Thái tại Huế.
Các anh em của Vua Thành Thái và các thầy dạy của họ tại Huế, cuối thế kỷ 19.
Vua Thành Thái với xe đạp.
Vua Thành Thái về Gò Công viếng mộ tổ tiên [bà Từ Dũ quê ở Gò Công mẹ vua Tự Đức là bà cố của vua Thành Thái]
Vua Thành Thái và Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer trong lễ duyệt binh đón chào vua Thành Thái và vua Campuchia thăm Nam Kỳ năm 1898
Vua Thành Thái và em tới thăm quan toàn quyền [1900]
Vua Thành Thái xa giá, trong ảnh là quân hộ vệ
Vua Thành Thái và hoàng hậu [ hình như người Tây] đến thăm tòa cung điện chính của hội chợ ở Hà Nội.
Bảo Đại và Thành Thái ở Đà Lạt năm 1951.
Vua Bảo Ðại đến thăm cựu hoàng Thành Thái tại Sài Gòn năm 1953.