Con người có bao nhiêu dây thần kinh

Hệ thần kinh tự chủ điều hòa các quá trình sinh lý. Sự điều hòa xảy ra tự động, không có sự kiểm soát của ý thức. Hai phần chính là

• Hệ giao cảm
• Hệ phó giao cảm

Bệnh lý hệ thần kinh thực vật gây ra suy giảm hệ thần kinh thực vật và có thể ảnh hưởng đến bất cứ hệ thống nào của cơ thể.

Hệ thống thần kinh tự chủ nhận được thông tin từ hệ thần kinh trung ương, nơi tích hợp và xử lý các kích thích từ cơ thể và môi trường bên ngoài. Các bộ phận này bao gồm vùng dưới đồi, nhân bó đơn độc, chất lưới, hạch hạnh nhân, hồi hải mã và vỏ não khứu giác.

Các hệ thống giao cảm và phó giao cảm mỗi hệ gồm hai cấu trúc thần kinh:

• Trước hạch: Cấu trúc này nằm trong hệ thần kinh trung ương, có các đường liên hệ với các cấu trúc khác trong các hạch nằm ngoài hệ thần kinh trung ương.
• Sau hạch: Cấu trúc này chứa các sợi ly tâm đi từ hạch tới các cơ quan trong cơ thể

Hệ thần kinh tự chủ

Thân tế bào trước hạch của hệ thống giao cảm nằm ở sừng trung gian của tủy sống đoạn giữa T1 và L2 hoặc L3.

Các hạch giao cảm nằm cạnh cột sống và bao gồm hạch sống (chuỗi hạch giao cảm) và hạch trước sống, bao gồm hạch cổ trên, hạch tạng, hạch mạc treo tràng trên, hạch mạc treo tràng dưới và hạch chủ-thận.

Các sợi dài chạy từ các tế bào này đến các cơ quan, bao gồm:

• Cơ trơn của các mạch máu, tạng, phổi, da đầu (cơ dựng lông), và đồng tử
• Tim
• Các tuyến (mồ hôi, nước bọt, và tiêu hóa)

Thân tế bào trước hạch của hệ phó giao cảm nằm ở thân não và đoạn cùng của tủy sống. Các sợi trước hạch thoát khỏi thân não qua các dây thần kinh sọ số 3, 7, 9, và 10 (phế vị) và thoát khỏi tủy sống ở ngang mức S2 và S3; dây thần kinh phế vị chứa khoảng 75% tất cả các sợi thần kinh phó giao cảm.

Các hạch phó giao cảm (ví dụ: hạch mi, hạch chân bướm khẩu cái, hạch tai, hạch chậu hông, và hạch phế vị) nằm trong các cơ quan tương ứng, và các sợi sau hạch chỉ dài 1 hoặc 2 mm. Do đó, hệ phó giao cảm có thể tạo ra các đáp ứng đặc hiệu và khu trú trong các cơ quan được chi phối, như dưới đây:

• Các mạch máu của đầu, cổ, và các tạng trong lồng ngực và ổ bụng
• Tuyến lệ và tuyến nước bọt
• Cơ trơn của các tuyến và các tạng (ví dụ như gan, lách, đại tràng, thận, bàng quang, bộ phận sinh dục)
• Cơ đồng tử

Hệ thần kinh tự chủ kiểm soát huyết áp, nhịp tim, thân nhiệt, khối lượng cơ thể, sự tiêu hóa, chuyển hóa, cân bằng dịch và điện giải, tiết mồ hôi, đại tiểu tiện, đáp ứng tình dục và các quá trình khác. Nhiều cơ quan được kiểm soát chủ yếu bởi hệ giao cảm hoặc phó giao cảm, mặc dù chúng có thể nhận chi phối từ cả hai hệ; đôi khi, các chức năng được chi phối là ngược nhau (ví dụ, hệ giao cảm làm tăng nhịp tim, hệ phó giao cảm làm giảm nhịp tim).

Hệ thần kinh giao cảm có tính dị hóa ; nó kích hoạt các phản ứng chiến đấu hay bỏ chạy.

Hai chất trung gian dẫn truyền thần kinh chính của hệ thần kinh tự động là

• Acetylcholine: Các sợi tiết acetylcholine (các sợi cholinergic) bao gồm tất cả các sợi trước hạch, tất cả các sợi phó giao cảm sau hạch và một số sợi giao cảm sau hạch (những sợi chi phối cơ dựng lông, tuyến mồ hôi và mạch máu).
• Norepinephrine: Sợi tiết ra norepinephrine(các sợi adrenergic) bao gồm hầu hết các sợi giao cảm sau hạch. Tuyến mồ hôi trên lòng bàn tay và lòng bàn chân cũng ít nhiều có đáp ứng với kích thích adrenergic.

Các rối loạn gây suy giảm chức năng thần kinh tự chủ có thể bắt nguồn từ hệ thần kinh trung ương hoặc ngoại biên và có thể là nguyên phát hoặc thứ phát sau các bệnh lý khác.

Các nguyên nhân phổ biến nhất của suy giảm thần kinh tự động là

• Lão hóa

Các nguyên nhân khác bao gồm

• Sử dụng một số thuốc nhất định
• Một số bệnh nhiễm vi rút nhất định, có thể bao gồm COVID-19
• Tổn thương dây thần kinh ở cổ, bao gồm cả do phẫu thuật

Suy giảm chức năng thần kinh thực vật xảy ra với COVID-19 thường phát triển sau khi hồi phục khỏi các triệu chứng hô hấp và các triệu chứng toàn thân cấp tính khác của COVID. Biểu hiện thông thường là hội chứng nhịp tim nhanh tư thế đứng (POTS), được đặc trưng bởi các phản ứng thần kinh thực vật bất thường (ví dụ như choáng váng) khi đứng thẳng (không dung nạp tư thế đứng). Cơ chế là vi rút hay qua trung gian miễn dịch vẫn chưa được biết rõ.

Các triệu chứng gợi ý suy giảm hệ thần kinh tự động bao gồm:

• Không dung nạp tư thế đứng (xuất hiện các triệu chứng thần kinh thực vật như chóng mặt khi đứng dậy và giảm đi khi ngồi xuống) do hạ huyết áp tư thế đứng hoặc hội chứng nhịp tim nhanh tư thế đứng
• Không dung nạp thời tiết nóng
• Mất kiểm soát bàng quang và ruột
• Rối loạn chức năng cương dương (triệu chứng sớm)

Các triệu chứng có thể khác bao gồm khô mắt và khô miệng, nhưng chúng ít đặc hiệu.

Các phần quan trọng khi khám bao gồm:

• Phản xạ trực tràng và sinh dục-tiết niệu: Bất thường các phản xạ này có thể là do suy giảm thần kinh tự động. Khám các phản xạ bao gồm phản xạ da bìu (dùng que gãi phần trong và phía trên đùi gây co tinh hoàn lên cao), phản xạ cơ thắt hậu môn (dùng que gãi vùng da quanh da hậu môn làm co cơ thắt hậu môn) và phản xạ hành-hang (siết nhẹ đầu dương vật hoặc âm vật dẫn đến sự co cơ thắt hậu môn). Trong thực hành, phản xạ sinh dục-tiết niệu và phản xạ trực tràng hiếm khi được khám vì có các xét nghiệm đáng tin cậy nhiều hơn.

Nếu bệnh nhân có các triệu chứng và các dấu hiệu gợi ý sự suy giảm thần kinh tự động, các test tiết mồ hôi, phế vị tim, và test adrenergic thường được thực hiện để giúp xác định mức độ và phân bố tổn thương.

Test tiết mồ hôi bao gồm:

• Xét nghiệm định lượng phản xạ - trục tiết mồ hôi: Thử nghiệm này đánh giá sự toàn vẹn của các sợi sau hạch. Các sợi được kích thích bởi sự di chuyển các ion bằng cách sử dụng acetylcholine. Các vị trí tiêu chuẩn ở chân và cổ tay được đánh giá, và tổng lượng mồ hôi sau đó được đo. Thử nghiệm có thể phát hiện sự giảm hoặc không tiết mồ hôi.
• Test mồ hôi điều hòa thân nhiệt: Thử nghiệm này đánh giá cả hai con đường trước hạch và sau hạch. Sau khi chất màu được bôi lên da, bệnh nhân được đưa vào một phòng kín và nóng để gây ra tiết mồ hôi tối đa. Mồ hôi làm cho chất màu thay đổi màu sắc, do đó các vùng giảm tiết mồ hôi được nhìn thấy rõ ràng và có thể được tính theo tỷ lệ phần trăm diện tích bề mặt cơ thể.(BSA).

Test phế vị-tim đánh giá đáp ứng nhịp tim (thông qua điện tim đồ) với thở sâu và nghiệm pháp Valsalva. Nếu hệ thần kinh tự động còn nguyên vẹn, nhịp tim sẽ thay đổi khi làm các nghiệm pháp này; tỷ lệ đáp ứng bình thường đối với thở sâu và nghiệm pháp Valsalva thay đổi theo tuổi.

Test Adrenergic đánh giá đáp ứng của huyết áp từng nhịp như sau:

• Nghiệm pháp Valsalva: Nghiệm pháp này làm tăng áp lực trong lồng ngực và làm giảm máu trở về tĩnh mạch, gây ra sự thay đổi trong huyết áp và nhịp tim, phản ánh chức năng phản xạ áp lực của dây thần kinh phế vị và hệ giao cảm.

Với test đầu nghiêng và nghiệm pháp Valsalva, dạng đáp ứng là một chỉ số của chức năng adrenergic.

Bản quyền © 2023 Merck & Co., Inc., Rahway, NJ, USA và các chi nhánh của công ty. Bảo lưu mọi quyền.