Tôi cho người bạn vay số tiền 30 triệu đồng với lãi suất 25%/năm. Nghe nói như vậy tôi có thể bị xử lý hình sự về tội cho vay nặng lãi, có đúng không, xin được luật sư tư vấn?
Hỏi: Tôi cho người bạn vay số tiền 30 triệu đồng với lãi suất 25%/năm. Nghe nói như vậy tôi có thể bị xử lý hình sự về tội cho vay nặng lãi, có đúng không, xin được luật sư tư vấn?
Nguyễn Tri Thức [H.Trảng Bom]
- Trả lời: Theo quy định của Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2017, việc xử lý hình sự đối với hành vi cho vay nặng lãi như sau: cho vay lãi nặng là trường hợp bên cho vay cho bên vay vay tiền với mức lãi suất gấp 5 lần trở lên mức lãi suất cao nhất quy định tại Bộ luật Dân sự năm 2015 [hiện nay là không được vượt quá 20%/năm của khoản tiền vay theo Khoản 1, Điều 468 Bộ luật Dân sự năm 2015].
Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2017 cũng quy định thu lợi bất chính là số tiền lãi vượt quá mức lãi suất vay cao nhất theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015 và các khoản thu trái pháp luật khác của người vay… Trường hợp người thực hiện nhiều lần hành vi cho vay lãi nặng, mà số tiền thu lợi bất chính của mỗi lần phạm tội từ 30 triệu đồng trở lên, nếu mỗi lần phạm tội đều chưa bị truy cứu trách nhiệm hình sự và chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự thì ngoài việc bị áp dụng khung hình phạt tương ứng với tổng số tiền thu lợi bất chính, họ còn bị áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “phạm tội 2 lần trở lên …”
Như vậy, theo quy định nêu trên, việc ông cho người bạn vay tiền lãi suất 25%/năm không thuộc trường hợp cho vay nặng lãi. Tuy nhiên, nếu xảy ra tranh chấp về lãi suất, phần lãi vượt quá 20% sẽ vô hiệu [không làm phát sinh quyền, nghĩa vụ của các bên], ở đây phần vô hiệu là 5%.
Lưu ý, nhằm tuân thủ pháp luật, tránh việc tranh chấp về lãi suất liên quan đến việc vay mượn tiền, 2 bên [bên cho vay, bên vay] nên tham khảo lãi suất do pháp luật dân sự quy định trước khi thỏa thuận.
Theo quy định tại khoản 1 Điều 468 Bộ luật Dân sự năm 2015, việc xác định lãi suất cho vay được thực hiện như sau:
''1. Lãi suất vay do các bên thỏa thuận.
Trường hợp các bên có thỏa thuận về lãi suất thì lãi suất theo thỏa thuận không được vượt quá 20%/năm của khoản tiền vay, trừ trường hợp luật khác có liên quan quy định khác…
Trường hợp lãi suất theo thỏa thuận vượt quá lãi suất giới hạn được quy định tại khoản này thì mức lãi suất vượt quá không có hiệu lực.”
Như vậy, với số tiền hiện tại người hàng xóm còn nợ bạn là 100 triệu thì mức lãi suất tối đa bạn và họ thỏa thuận được coi là hợp pháp là không quá 20%/năm của 100 triệu.
Với mức lãi suất bạn đã cho vay là 3%/tháng thì mức lãi suất tính theo năm là: 3% x 12 tháng = 36%/năm. Như vậy, phần lãi suất vượt quá lãi suất giới hạn là 16% không có hiệu lực.
Để xác định việc bạn cho vay với lãi suất như vậy có phạm tội cho vay nặng lãi hay không cần căn cứ quy định tại khoản 1, 2 Điều 201 Bộ luật Hình sự năm 2015 như sau:
“''1. Người nào trong giao dịch dân sự mà cho vay với lãi suất gấp 05 lần mức lãi suất cao nhất quy định trong Bộ luật dân sự, thu lợi bất chính từ 30.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm.
2. Phạm tội thu lợi bất chính từ 100.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.”
Như vậy, mức lãi suất để xác định bạn có phạm tội cho vay nặng lãi hay không theo quy định tại khoản 1 nêu trên là 100%/năm. Do đó, mức lãi suất bạn cho người hàng xóm vay là 36%/năm chưa đủ để cấu thành tội cho vay nặng lãi.
Nghị quyết 01/2021 hướng dẫn áp dụng Điều 201 Bộ luật Hình sự và xét xử các vụ án về tội cho vay nặng lãi trong giao dịch dân sự, có hiệu lực từ 24/12.
Điều 201 quy định, người nào cho vay với lãi suất gấp 5 lần lãi suất cao nhất trong Bộ luật Dân sự, thu lợi bất chính từ 30 triệu đồng trở lên sẽ bị phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm.
Trước Nghị quyết 01, chưa có quy định thế nào là thu lợi bất chính và không có hướng dẫn phải sung công hay trả về đương sự số tiền gốc cũng như tiền lời bất chính. Năm 2019, TAND Tối cao ra Công văn 212 hướng dẫn những vướng mắc trên nhưng chưa nói cụ thể trường hợp nào bị xử lý hình sự vì cho vay nặng lãi. Nghị quyết 01/2021 quy định cụ thể những vấn đề trên.
Theo Nghị quyết 01, luật dân sự quy định lãi suất vay không quá 20%/năm [1,67%/tháng] nên ai cho vay quá 5 lần lãi suất này bị xác định là cho vay nặng lãi. Tiền thu lời bất chính là khoản lãi vượt quá mức 20% này.
Người cho vay nặng lãi nhiều lần, mỗi lần dù thu lời bất chính ít hơn hay từ 30 triệu đồng trở lên đều sẽ bị phạt mức án tương ứng tổng số tiền lời bất chính trong những lần cho vay. Họ có thể bị áp dụng thêm tình tiết tăng nặng "phạm tội 2 lần trở lên".
Người cho vay nặng lãi nhằm thu lời bất chính trên 30 triệu đồng nhưng vì lý do khách quan vẫn chưa thu được số tiền này cũng bị xử lý hình sự. Khung hình phạt cho họ ứng với số lợi bất chính họ mong muốn có được. Khi tuyên phạt, tòa án sẽ áp dụng quy định về "phạm tội chưa đạt".
Nếu người cho vay nặng lãi có hành vi khác để đòi nợ như dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, gây thương tích cho con nợ... sẽ bị xử lý theo các tội danh tương ứng gồm cướp tài sản, cố ý gây thương tích, cưỡng đoạt tài sản...
Cũng theo Nghị quyết 01, người vay nặng lãi sẽ được tòa án triệu tập với tư cách "người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan", không phải bị hại. Họ chỉ được trả lại phần tiền người cho vay đã thu lợi bất chính; các khoản khác gồm tiền gốc và lãi cao nhất theo luật [bằng 20%/năm] được sung công.
Năm 2019, Chính phủ ra Chỉ thị số 12 về tăng cường đấu tranh phòng chống tội phạm và vi phạm liên quan "tín dụng đen". Từ năm 2020, công an cả nước phát hiện hơn 10.000 cơ sở cầm đồ, kinh doanh tài chính hoặc các cá nhân có biểu hiện cho vay lãi xuất cao.
Trong năm 2021, công an các địa phương tiếp nhận, phát hiện hơn 1.000 vụ việc với khoảng 1.700 người liên quan hoạt động tín dụng đen và đã khởi tố 554 vụ với 990 bị can, xử phạt hành chính 375 vụ.