[Baonghean.vn] - Cách đây 86 năm, với khí thế tiến công thần tốc, nhân dân ta đã làm nên một cao trào cách mạng vô cùng mạnh mẽ - cao trào cách mạng 1930 - 1931 với đỉnh cao là Xô Viết Nghệ - Tĩnh.
Ngày 3/2/1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời đã kịp thời lãnh đạo nhân dân ta vùng lên đấu tranh chống thực dân xâm lược và phong kiến tay sai. Cao trào cách mạng đã diễn ra trên 25 tỉnh, thành trong cả nước, đặc biệt mạnh mẽ từ ngày Quốc tế Lao động 1/5/1930.
Ở Nghệ Tĩnh, phong trào đấu tranh bùng nổ vào sáng 1/5/1930 với sự tham gia của công nhân khu công nghiệp Vinh - Bến Thủy và nông dân các huyện lân cận đòi tăng lương, giảm giờ làm, bỏ sưu, giảm thuế, chống khủng bố, ủng hộ cuộc đấu tranh của công nhân nhà máy dệt Nam Định, ủng hộ Liên bang Xô Viết. Từ tháng 5 - 8/1930, ở vùng Nghệ - Tĩnh đã có đến 97 cuộc bãi công và biểu tình của công nhân và nông dân.
Ngày 1/8/1930, công nhân khu công nghiệp Vinh - Bến Thủy tổng bãi công, đánh dấu một thời kỳ mới, thời kỳ đấu tranh kịch liệt đã đến. Hòa nhịp với phong trào đấu tranh của công nhân, nông dân Nghệ - Tĩnh đã tổ chức nhiều cuộc biểu tình có vũ trang tự vệ kéo đến các huyện đường Can Lộc [ngày 4/8], Nam Đàn [ngày 6/8 và 30/8], Thanh Chương [ngày 12/8], Nghi Lộc [ngày 29/8] và lan rộng ra hầu khắp các huyện trong 2 tỉnh.
Tuy nhiên phải sang đến tháng 9 phong trào đấu tranh mới lên đến đỉnh cao. Ngày 1/9, 20.000 nông dân huyện Thanh Chương biểu tình đòi bỏ thuế, thả tù chính trị. Lính Pháp nổ súng nhưng những người biểu tình vẫn tiến vào huyện đường, phá nhà giam, thả tù nhân, đốt hồ sơ, sổ sách và dinh trị huyện.
| Đội tự vệ đỏ ở Hòa Quân – Đông Sớ - Nghệ An trong cao trào Xô Viết Nghệ - Tĩnh 1930 – 1931. |
Trước sự tấn công ồ ạt của nhân dân, bọn hào lý địa phương phải bỏ chạy. Hầu hết các thôn thuộc huyện Thanh Chương rơi vào tình thế không có chính quyền quản lý. Nhân dân xã Võ Liệt đã tự động đứng ra tổ chức điều hành các công việc trong xã.
Ngày 5/9 nông dân huyện Anh Sơn biểu tình ủng hộ nhân dân huyện Thanh Chương với các khẩu hiệu “bãi bỏ thuế thân”, “chia lại ruộng đất”, “thả tù chính trị”. Tiếp đó, trong 2 ngày [5/9 và 7/9] nông dân 2 huyện Diễn Châu, Can Lộc đốt phá nhà giam. Từ ngày 8 đến ngày 11/9 khí thế đấu tranh càng sục sôi khi hàng chục nghìn nông dân huyện Nam Đàn, Thanh Chương, Diễn Châu, Can Lộc,…nổi dậy.
Phong trào được đẩy lên đỉnh cao đó là cuộc đấu tranh của 8.000 nông dân huyện Hưng Nguyên ngày 12/9 với khẩu hiện như “Đả đảo chủ nghĩa đế quốc! đả đảo phong kiến”. Đoàn biểu tình xếp thành hàng dài kéo về thành phố Vinh. Thực dân Pháp đã cho máy bay ném bom xả súng liên thanh vào đoàn biểu tình, làm chết 217 người, bị thương 125 người, đốt cháy 177 nóc nhà. Hai làng Lộc Châu và Lộc Hải bị thiêu rụi hoàn toàn. Song điều đó cũng không ngăn cản được phong trào đấu tranh của nông dân, mà càng làm cho cuộc đấu tranh thêm sục sôi khiến cho chính quyền thực dân hết sức lo sợ.
| Ngày 9/12/1961, về thăm quê nhà lần thứ hai, Bác Hồ chụp ảnh với chiến sĩ phong trào 30-31. |
Trước sự sụp đổ của chính quyền thực dân và phong kiến ở Nghệ - Tĩnh, các chi bộ và tổ chức Nông hội đỏ đã quản lý và điều hành mọi hoạt động trong lãng xã. Những người cách mạng đã lập ra chính quyền Xô viết – chính quyền Xô viết đầu tiên ở Việt Nam [chính quyền cách mạng sơ khai do giai cấp công nhân lãnh đạo].
Chính quyền mới đã ban hành nhiều chính sách mới về chính trị, kinh tế, văn hóa. Về chính trị nhân dân được quyền tự do hội họp, thảo luận và hoạt động trong các tổ chức đoàn thể như Nông hội, Công hội, Đoàn thanh niên cộng sản…Về kinh tế nhân dân được chia ruộng, bãi bỏ các thứ thuế vô lý, bất công, thực hiện giảm tô và xóa nợ cho dân nghèo. Về văn hóa, chính quyền cách mạng đã tổ chức đời sống mới, mở các lớp dạy chữ Quốc ngữ, xóa bỏ các tệ nạn, hủ tục lạc hậu, xây dựng tinh thần đoàn kết, tương trợ lẫn nhau.
Phong trào Xô viết Nghệ -Tĩnh là một sự kiện lịch sử trọng đại trong lịch sử cách mạng Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng. Tuy chỉ tồn tại trong vòng 7 tháng và còn sơ khai nhưng đã để lại những dấu ấn tốt đẹp về một Nhà nước công - nông đầu tiên, chưa có trong tiền lệ lịch sử, đáp ứng khát vọng độc lập, tự do cháy bỏng của người dân mất nước, nô lệ.
| Tượng đài Xô viết - Nghệ Tĩnh [thị trấn Nghèn - Can Lộc- Hà Tĩnh]. |
Thành quả lớn nhất của Cao trào cách mạng 1930 - 1931 và Xô viết Nghệ -Tĩnh là đã khẳng định trong thực tế quyền lãnh đạo và năng lực lãnh đạo cách mạng của giai cấp công nhân thông qua chính đảng tiên phong của mình, đoàn kết với các tầng lớp nhân dân yêu nước có đủ khả năng đánh đổ nền thống trị của đế quốc, phong kiến tay sai, giải phóng dân tộc, đem lại tự do hạnh phúc cho nhân dân.
Đây chính là cuộc tổng diễn tập đầu tiên của cách mạng Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, không chỉ đặt ra vấn đề liên minh công nông, vấn đề ruộng đất và dân cày, mà còn khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng, vấn đề đấu tranh chính trị kết hợp với đấu tranh vũ trang, từng bước tạo thế và lực để dân tộc ta đi tới thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945.
Từ phong trào này, lần đầu tiên công nhân và nông dân liên minh với nhau trong cuộc đấu tranh dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản; chính quyền cách mạng ở một số vùng nông thôn đã ra đời. Đánh giá về ý nghĩa lịch sử to lớn của cao trào cách mạng 1930 - 1931, Hồ Chí Minh đã viết: “Tuy đế quốc Pháp đã dập tắt phong trào đó trong một biển máu nhưng Xô viết Nghệ Tĩnh đã chứng tỏ tinh thần oanh liệt và năng lực cách mạng của nhân dân lao động Việt Nam. Phong trào tuy thất bại, nhưng nó rèn lực lượng cho cuộc Cách mạng Tháng Tám thắng lợi sau này”.
| Mộ các liệt sỹ Xô viết Nghệ -Tĩnh [Hưng Nguyên- Nghệ An]. |
Cao trào 1930 - 1931 mà đỉnh cao là Xô viết Nghệ - Tĩnh đã để lại bài học lớn về sức lôi cuốn, tập hợp được đông đảo các tầng lớp nhân dân của Đảng ta thông qua đường lối, chủ trương, khẩu hiệu đấu tranh đúng đắn, đáp ứng được khát vọng cháy bỏng của nhân dân. Từ đó, rút ra kinh nghiệm lịch sử quý báu là bao giờ nhân dân lao động cảm nhận được những lợi ích của mình trong các chủ trương, chính sách, việc làm cụ thể của giai cấp lãnh đạo, thì họ sẽ tích cực, tự giác tham gia hưởng ứng.
Và chính Đảng ta ngay từ đầu đã giúp nhân dân cảm nhận được những lợi ích cơ bản và cấp bách của mình thông qua các chủ trương, khẩu hiệu đúng đắn là giành độc lập thoát khỏi ách nô lệ, giành ruộng đất, nhà máy về tay công - nông, thực hiện những quyền dân sinh, dân chủ cơ bản đầu tiên...; từ đó khơi dậy và thúc đẩy động lực cách mạng trong quần chúng.
| Quang cảnh Khu di tích lịch sử Xô viết Nghệ -Tĩnh [Thái Lão, Hưng Nguyên- Nghệ An. Ảnh: Sỹ Minh. |
Ngày nay, trong sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước, thực hiện chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN, việc hoàn thiện đường lối, chủ trương, chính sách, cơ chế phù hợp với xu thế phát triển thời đại và nguyện vọng, lợi ích thiết thực, chính đáng của nhân dân để hình thành động lực, sức mạnh tổng hợp cho sự nghiệp đổi mới đang là nhiệm vụ cấp bách, to lớn của Đảng và Nhà nước ta.
86 năm đã trôi qua nhưng khí thế ngất trời của Xô viết Nghệ - Tĩnh những năm 30 thế kỷ XX vẫn luôn bừng cháy trong mỗi người dân yêu nước Việt Nam. Tinh thần Xô viết Nghệ - Tĩnh không chỉ đồng hành cùng nhân dân ta vượt qua muôn vàn khó khăn, thách thức để giành thắng lợi vẻ vang trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc mà còn tiếp tục giành thắng lợi trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước hiện nay. Ngày nay, tinh thần Xô Viết Nghệ - Tĩnh luôn song hành cùng nhân dân ta vượt qua khó khăn, thách thức để xây dựng Việt Nam “đàng hoàng hơn, to đẹp hơn” như Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn.
Thái Bình
[Tổng hợp]
KỶ NIỆM 90 NĂM NGÀY XÔ VIẾT NGHỆ - TĨNH
Xô Viết Nghệ - Tĩnh là tên gọi chung cho phong trào đấu tranh của công nhân và nông dân Nghệ An và Hà Tĩnh trong giai đoạn 1930-1931 chống lại đế quốc Pháp, lần đầu tiên giành chính quyền về tay nhân dân. Các Xô viết thực hiện vai trò của một chính quyền mới của giai cấp công nông thay cho bộ máy chính quyền của thực dân, phong kiến. Do ra đời ở Nghệ An và Hà Tĩnh nên được gọi là Xô Viết Nghệ Tĩnh, là một hình thức mới về tổ chức chính quyền nhà nước của lực lượng nông dân và công nhân.
“Kìa Bến Thuỷ đứng đầu dậy trước
Nọ Thanh Chương tiếp bước tiến lên
Nam Đàn, Nghi Lộc, Hưng Nguyên
Anh Sơn, Hà Tĩnh một phen dậy rồi”
[Bài ca cách mạng - Đặng Chánh Kỷ]
Với vị trí nằm giữa trục đường bộ Bắc-Nam và tuyến đường giao thông từ biển Đông kết nối với các nước Đông Dương nên từ những năm đầu thế kỷ XX, thực dân Pháp đã xây dựng Vinh thành một khu công nghiệp lớn của Trung Kỳ với hơn 20 nhà máy, tập trung trên 7.000 công nhân. Trong đó riêng khu vực Bến Thuỷ có tới 7 nhà máy như nhà máy sửa chữa toa xe Trường Thi, nhà máy Diêm, nhà máy Đèn,… để vơ vét tài nguyên cho nền kinh tế nước Pháp đang lao đao sau khủng hoảng kinh tế thế giới và phục vụ cho âm mưu chiếm đóng lâu dài Việt Nam, Lào và Campuchia, làm cho đời sống người dân bản địa trở nên cơ cực, nhất là ở vùng Nghệ An - Hà Tĩnh, chính vì vậy những người dân ở đây đã phản kháng lại chính sách này để giành quyền dân sinh, dân chủ.
Từ đầu năm 1930, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân, nông dân và quần chúng lao động Vinh - Bến Thuỷ đã diễn ra hết sức mạnh mẽ. Từ tháng 3/1930, công nhân nhiều nhà máy đã đình công đòi bọn chủ phải tăng tiền công, giảm thời gian làm,… Ngày 1/5/1930, hàng ngàn nông dân làng Yên Dũng Hạ, Yên Dũng Thượng, Lộc Đa, Đức Hậu, An Hậu kéo vào thành phố phối hợp với công nhân Vinh-Bến Thuỷ tổ chức biểu tình tuần hành để đòi chính quyền thực dân phải giải quyết các quyền lợi cho thợ thuyền và dân cày. Hoảng hốt trước khí thế của quần chúng, thực dân Pháp đã thẳng tay đàn áp, bắn giết dân cày và thợ thuyền, giải tán biểu tình. Noi gương thợ thuyền và dân cày Vinh-Bến Thuỷ, ngay sau đó hàng loạt các cuộc đấu tranh của quần chúng lao động đã nổ ra nhiều nơi thuộc hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh, để rồi từ đó tạo nên cao trào cách mạng có một không hai trong lịch sử Việt Nam. Từ tháng 9/1930, nông dân các huyện Nam Đàn, Thanh Chương, Can Lộc, Hưng Nguyên, v.v... liên tiếp tổ chức các cuộc biểu tình vũ trang tự vệ quy mô lớn kết hợp với các yêu sách chính trị làm cho bộ máy chính quyền thực dân Pháp và bộ máy chính quyền của nhà Nguyễn lâm vào tình trạng tê liệt và tan rã. Đỉnh điểm là ngày 12/9/1930, hơn 8.000 nông dân Hưng Nguyên kéo về phủ lị và trương các khẩu hiệu như: Bỏ sưu thuế, bớt giờ làm, chống khủng bố trắng, bồi thường cho các gia đình bị tàn sát trong cuộc bạo động Yên Bái,... thậm chí là chia lại ruộng đất, Đả đảo chủ nghĩa đế quốc, Đả đảo phong kiến. Đoàn biểu tình càng đi càng thu hút thêm quần chúng, khi đến gần thành phố Vinh số người tham gia đã lên tới khoảng 30.000. Chính quyền thực dân Pháp đã phản ứng đáp trả mạnh mẽ, kiên quyết trấn áp bằng lực lượng vũ trang, thậm chí dùng cả máy bay ném bom vào đoàn biểu tình làm 217 người chết và 125 người bị thương. Tuy vậy hành động trên không ngăn được đoàn người biểu tình đấu tranh. Người biểu tình kéo về huyện lỵ, phá nhà lao, đốt huyện đường, vây đồn lính. Điều này đã làm cho hệ thống chính quyền thực dân, phong kiến tan rã ở nhiều huyện, xã. Dưới sự chỉ đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương, tổ chức nông hội [xã bộ nông] ở những nơi chính quyền cũ tan rã đã kiểm soát tình hình và thành lập chính quyền mới với hình thức giống như hệ thống Xô viết ở Liên bang Xô viết. Các chính quyền xô viết một mặt thi hành các chính sách mới, mặt khác phá bỏ hệ thống chính quyền cũ, ra yêu sách cải thiện điều kiện lao động với các chủ xưởng, chủ tàu ở vùng này. Nhận thấy tình hình nghiêm trọng và có nguy cơ lan rộng, thực dân Pháp đã tập trung lực lượng để khủng bố, đàn áp, tiêu diệt phong trào. Đến giữa năm 1931, phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh dần lắng xuống, rồi thoái trào và cuối cùng đi đến thất bại.
Mặc dù chính quyền Xô Viết Nghệ Tĩnh chỉ tồn tại trong thời gian ngắn song đây là cuộc khởi nghĩa đầu tiên dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam kể từ khi ra đời [3/2/1930], sau đó là Đảng Cộng sản Đông Dương [từ tháng 10/1930], tạo ảnh hưởng vang dội trong cả nước và thế giới, được đánh giá là đỉnh cao của phong trào Cách mạng Việt Nam trong những năm 1930-1931. Tuy phong trào bị đế quốc Pháp dìm trong biển máu, nhưng Xô viết Nghệ-Tĩnh đã chứng tỏ tinh thần oanh liệt và tinh thần đấu tranh cách mạng của nhân dân lao động Việt Nam. Mặc dù thất bại nhưng Xô Viết Nghệ Tĩnh đã trở thành một bài học quí báu về chuẩn bị lực lượng cho cuộc khởi nghĩa Tháng Tám thắng lợi sau này, đập tan chính quyền thực dân, phong kiến lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á.
Phạm Quốc Hùng