Vì dụ về đặc điểm tưởng tượng của học sinh tiểu học

Admin27/07/2021Blogs0 Comments

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây [92.83 KB, 11 trang ]

Bạn đang xem: Đặc điểm và vai trò của tưởng tượng?

Bài tập học kỳ Tâm lý học đại cươngMỞ BÀIXuyên suốt hàng vạn năm, trí tưởng tượng của con người luôn phát triểnkhông ngừng, đóng một vai trò to lớn trong sự xây dựng nền văn hóa loài người.Tưởng tượng giúp con người định hướng hành động của mình bằng cách hình dungra trước sản phẩm của hoạt động và cách thức đi đến sản phẩm đó. Nó thúc đẩy hoạtđộng của con người đạt kết quả cao. Nếu biết cách phát triển trí tưởng tượng, conngười sẽ có được rất nhiều lợi ích. Tuy nhiên, không phải bất kì ai cũng hiểu rõ vàvận dụng chúng một cách hiệu quả. Vậy làm thế nào để phát huy trí tưởng tượngđúng cách và khám phá được những lợi ích tối ưu từ chúng? Để đi tìm câu trả lờicho câu hỏi này, em xin chọn nghiên cứu và tìm hiểu đề tài 14: “Tuởng tượng: kháiniệm, đặc điểm và phân loại. Phương pháp phát triển trí tưởng tưởng”.NỘI DUNGI.Lý luận chung về tưởng tượng1. Khái niệmNhận thức con người không phải chỉ phản ánh nững sự vật hiện tượng đangtrực tiếp tác động [như cảm giác, tri giác] và đã tác động trước đây [như trí nhớ],mà còn phản ánh những cái mà mình chưa hề trải qua. Đó là một hình thức hoạtđộng tâm lý đặc biệt gọi là tưởng tượng. Vậy tưởng tượng là gì?Tưởng tượng là một quá trình nhận thức phản ánh hiện tượng ở dạng đặc biệt,dạng những hình ảnh, khái niệm, tư tưởng mới, chủ quan hay khách quan, xây dựngtrên cơ sở những hình ảnh của tri giác, trí nhớ cũng như những kiến thức nhậnđược.Các nhà Tâm lý học có quan điểm không giống nhau về tưởng tượng. Tác giảP.A.Ruđich đã khẳng định: “Tưởng tượng là hoạt động nhận thức mà trong quátrình nhận thức con người sáng tạo ra những biểu tượng, những tình huống trong tư1Bài tập học kỳ Tâm lý học đại cươngtưởng, ý nghĩa; đồng thời dựa vào những hình tượng còn giữ lại trong ký ức từngkinh nghiệm của cảm giác trước kia và có đổi mới, biến đổi các thứ”. Ông nhìnnhận tưởng tượng gói gọn trong hoạt động có ý thức song trong thực tế tưởng tượngcó khi chứa đựng cả những yếu tố vô thức. Tuy nhiên, P.A. Ruđich đã vạch ra conđường tạo ra biểu tượng mới trong tưởng tượng: Biểu tượng mới được tạo nên từnhững nguyên liệu là biểu tượng về thế giới xung quanh được giữ lại trong kí ức.Đứng trên quan điểm của mình, A.V. Daparozet nhìn nhận“Tưởng tượng là sáng tạo ra những hình ảnh các sự vật và hiệntượng mới bằng cách làm sống lại trong óc người những đường liênhệ thần kinh tạm thời đã thành lập trước đây thành các tổ hợpmới”.Theo từ điển Tiếng Việt của Viện ngôn ngữ học: “Tưởng tượng là tạo ra trongtrí nhớ hình ảnh những cái không có trước mắt hoặc chưa hề có”.Nhìn chung, có rất nhiều định nghĩa khác nhau về tưởng tượng và tuy nhiên tacó thể hiểu như sau: Tưởng tượng là một quá trình nhận thức phản ánh những cáichưa từng có trong kinh nghiệm của cá nhân bằng cách xây dựng hình ảnh mới trêncơ sở những biểu tượng đã có.Ví dụ: tôi cầm một viên phấn vẽ hai đường cong lên trên bản, tôi cho là consông nhưng cũng có thể là con đường, dải lụa,…2. Đặc điểm– Loại hiện tượng tâm lý: Tưởng tượng là một quá trình tâm lý.– Tưởng tượng chỉ nảy sinh trước những tình huống có vấn đề, tức là trướcnhững đòi hỏi mới, thực tiễn chưa từng gặp, trước những nhu cầu khám phá, pháthiện, làm sáng tỏ cái mới khi tính bất định của hoàn cảnh quá lớn [không rõ ràng,2Bài tập học kỳ Tâm lý học đại cươngminh bạch]. Tưởng tượng cũng giúp chúng ta tìm được lối thoát trong các tìnhhuống có vấn đề, ngay cả khi không đủ điều kiện tư duy cho phép nhảy qua mộtgiai đoạn để đi đến kết quả cuối cùng. Kéo theo đó là điểm yếu của tưởng tưởng làthiếu chính xác, chặt chẽ. Ví dụ: khi đọc tác phẩm “Sống như anh” chúng ta chưađến nơi anh Trỗi ở, chưa được tiếp xúc với anh, không được chứng kiến 9 phút cuốicùng bất tử của anh nhưng ta vẫn hình dung được hình dáng, tâm trạng, khí phách,cùng với những tình tiết trong câu chuyện.– Về nội dung phản ánh: cái mới chưa từng có trong kinh nghiệm cá nhân hoặcxã hội. Tưởng tượng đôi khi bị nhầm lẫn với tư duy khi phản ánh những cái chưatừng có trong kinh nghiệm của cá nhân hoặc xã hội, tức là phản ánh cái mới. Tuynhiên, nếu xét trên phương thức phản ánh thì tưởng tượng tạo ra cái mới từ biểutượng và thực hiện dưới hình ảnh cụ thể còn tư duy phản ánh hiện thực dưới hìnhthức khái niệm. Trong quá trình tưởng tượng, các biểu tượng, tri thức của con ngườiđược chế biến, nhào nặn lại theo một cách thức hoàn toàn mới. Ví dụ: con ngườitưởng tượng ra trí tuệ nhân tạo AI trong các bộ phim khoa học viễn tưởng, ngày naynó đã và đang trờ thành hiện thực.– Về phương thức phản ánh: gián tiếp qua ngôn ngữ, hình ảnh, biểu tượng đãcó. Tạo ra cái mới bằng các phương thức hành động như chắp ghép, liên hợp,...– Sản phẩm phản ánh: biểu tượng mới, hình ảnh mới khái quát hơn– Tưởng tượng có nguồn gốc xã hội.Tưởng tượng được hình thành trong laođộng. Lao động buộc con người trước khi hoạt động phải hình dung ra trước kết quảcủa hoạt động, phương thức để đạt kết quả.- Sự phát triển của tưởng tượng diễn ra trong mối quan hệ với nhu cầu của con người.Cũng như các hiện tượng tâm lý khác, tưởng tượng phát triển một cách từ từ, nó gắnliền với sự phát triển tâm sinh lý của cá nhân và sự phát triển của nhu cầu. Nhờ vào3Bài tập học kỳ Tâm lý học đại cươngnhững nhu cầu có sẵn dẫn đến việc xuất hiện nhu cầu mới và nó kích thích conngười tích cực hơn, sáng tạo hơn trong hoạt động.- Tưởng tượng có quan hệ chặt chẽ với nhận thức cảm tính. Nó sử dụng những biểutượng của trí nhớ do nhận thức cảm tính mang lại. Tưởng tượng cũng có quan hệchặt chẽ với ngôn ngữ. Ngôn ngữ được sử dụng trong việc xây dựng biểu tượng cũvà biểu tượng mới, nó làm cho biểu tượng của tưởng tượng ngày càng phong phú,tạo thành đời sống tưởng tượng của con người. Ví dụ: khi học lịch sử cổ đại họcsinh phải tưởng tượng ra cuộc sống của người nguyên thủy.3. Phân loạiCăn cứ vào múc dộ tích cực và tính hiệu lực của tưởng tượng mà người ta cóthể chia tưởng tượng thành: tưởng tượng tích cực và tiêu cực, ước mơ và lý tưởng.3.1.Căn cứ vào tính tích cực của tượng tượngTưởng tượng tích cực là loại tưởng tượng tạo ra các hình ảnh mới nhằm đáp ứngnhu cầu, kích thích tính tích cực thực tế của con người.Tưởng tượng tích cực gồm hai loại: tưởng tượng tái tại và tưởng tượng sángtạo.+ Tượng tượng tái tạo là quá trình tạo ra những hình ảnh mới đối với cá nhânngười tưởng tượng, bằng cách sử dụng những tài liệu, kinh nghiệm đã có của xã hộiloài người, của những người khác. Ví dụ: tưởng tượng của người đọc thông qua sựmô tả trong bài viết “Cốm – một thứ quà của lúa non” của tác giả Thạch Lam, tưởngtượng của người mẹ thông qua sự mô tả của đứa con về cô giáo mới của đứa con,…+ Tưởng tượng sáng tạo là hình thức cao hơn và phức tạp hơn tưởng tượng táitạo. Tưởng tượng sáng tạo là quá trình xây dựng những hình ảnh mới một cách độclập, mới đối với cá nhân cũng như xã hội. Chúng được hiện thực hóa trong các sảnphẩm độc đáo và có giá trị. Ví dụ: sáng tạo trong kỹ thuật, sáng tạo trong âm nhạc,hội họa,… Tưởng tượng sáng tạo có ý nghĩa rất to lớn đối với xã hội và con người,là yếu tố quan trọng của hoạt động sáng tạo.4Bài tập học kỳ Tâm lý học đại cươngTưởng tượng tái tạo và tưởng tưởng sáng tạo có quan hệ chặt chẽ với nhau.Những cái mới chỉ xuất hiện khi yêu cầu phát triển đã chín muồi và bao giờ cũngxuất hiện từ trong lòng cái cũ. Vì thế, không thể tưởng tượng sáng tạo khi chưa cótưởng tượng tái tạo một cách nhuần nhuyễn. Giữa tưởng tượng sáng tạo và tái tạokhông có sự ngăn cách tuyệt đối. Mọi sự tưởng tượng sáng tạo đòi hỏi lặp lại hìnhảnh của các sự vật hiện tượng nào đó đã biết trước đây, ngược lại trong các quátrình tưởng tượng tái tạo thường có yếu tố sáng tạo.Tưởng tượng tiêu cực: Là loại tưởng tượng tạo ra những hình ảnh không thể thựchiện được trong cuộc sống, vạch ra chương trình hành vi không được thực hiện vàluôn luôn không thể thực hiện được.Tưởng tượng tiêu cực xuất hiện nhằm thay thế cho hoạt động, lúc này conngười dấn thân vào tưởng tượng hoang đường, xa rời thực tế để nấp vào đó trốntránh nhiệm vụ không được giải quyết, tưởng tượng chỉ để mà tưởng tượng.Tưởng tượng tiêu cực có thể xảy ra một cách có chủ định nhưng không gắnliền với ý chí thể hiện hình ảnh đó trong cuộc sống. Người ta còn gọi loại tưởngtượng này là sự mơ mộng, đưa con người đến một cuộc sống hão huyền mà họkhông hy vọng có được. Đây là một hiện tượng thường có ở con người, song nếu nótrở thành chủ yếu thì lại là một lệch lạc của sự phát triển nhân cách.Tưởng tượng tiêu cực có thể xảy ra không chủ định. Điều này chủ yếu xảy rakhi ý thức, hệ thống tín hiệu thứ hai bị suy yếu, khi con người ở tình trạng khônghoạt động [ngủ, chiêm bao], trong trạng thái xúc động, rối loạn bệnh lý của ý thức[ảo giác, hoang tưởng].3.2.Căn cứ vào tính hiệu lựcƯớc mơ là một loại tưởng tượng tổng quát hướng về tương lai, biểu hiện nhữngmong muốn, ước ao gắn liền với nhu cầu của con người5Bài tập học kỳ Tâm lý học đại cươngƯớc mơ giống tưởng tượng sáng tạo ở chỗ nó cũng là quá trình tạo ra hình ảnhmới, nhưng khác ở chỗ nó không hướng vào hoạt động hiện tại.Xét về ý nghĩa có 2 loại ước mơ:+ Ước mơ có lợi: thúc đẩy con người vươn lên, biến ước mơ thành hiện thực.+ Ước mơ có hại là ước mơ không dựa trên khả năng thực tế, hay còn gọi làmộng tưởng [có thể làm cho cá nhân thất vọng, chán nản].Lý tưởng là một hình ảnh mẫu mực, rực sáng mà con người muốn vươn tới. Nó làII.một động cơ mạnh mẽ thôi thúc con người với hoạt động vươn tới tương lai.Phương pháp phát triển trí tưởng tượngVai trò của tưởng tượng là điều không thể phủ nhận, do đó cân phải phát triểntrí tưởng tượng trong mỗi người. Một số quan điểm chi rằng tưởng tượng được coilà khả năng bẩm sinh. Tuy nhiên trí tưởng tượng cũng có thể phát triển nếu áp dụngđúng phương pháp.Trước hết, chúng ta có thể tập luyện các cách sáng tạo hình ảnh mới trong tưởngtượng. Quá trình tập luyện này sẽ giúp chúng ta phát triển trí tưởng tượng.– Thay đổi kích thước, số lượng của sự vật hiện tượng:mọi thuộc tính khác củasự vật được giữu nguyên chỉ thay đổi kích thước, số lượng của chúng.+ Trong đó thay đổi số lượng là sự vật hiện tượng giữ nguyên đặc điểm, chỉnhiều lên hoặc ít đi về số lượng. Ứng dụng trong văn học, nghệ thuật: cây tre trămđốt,… Ứng dụng trong hội họa điêu khắc: Phật nghìn tay nghìn mắt, rắn nhiềuđầu…+ Thay đổi kích thước là các bộ phận của sự vật hiện tượng được phóng to lênhoặc thu nhỏ lại. Ví dụ: người khổng lồ, người tí hon, Thánh Gióng…6Bài tập học kỳ Tâm lý học đại cương- Chắp ghép [kết dính] là phương pháp ghép các bộ phận của nhiều sự vật, hiện tượngkhác nhau tạo thành hình ảnh mới. Trong hình ảnh mới, các bộ phận vẫn giữnguyên, không bị thay đổi, chúng chỉ được ghép với nhau một cách giản đơn, cơhọc, máy móc. Ví dụ: Nhân sư ở Kim tự tháp [Ai Cập], con rồng Châu Á [từ cáccon vật như rắn, sư tử và cá], nàng tiên cá,… Ứng dụng: sử dụng trong việc xâydụng văn học, nghệ thuật, hội họa, kiến trúc, điêu khắc, hoặc trong lắp ghép, thiếtkế kĩ thuật [ghép mô hình]- Liên hợp là cách tạo ra hình ảnh mới bằng việc kết hợp các bộ phận, thuộc tính củanhiều sự vật với nhau. Phương pháp này giống với chắp ghép, nhưng nó không phảilà sự kết hợp đơn giản, máy móc những yếu tố khởi đầu mà là sự tổng hợp sáng tạo.Khi tham gia hình ảnh mới, các yếu tố ban đầu bị cải tổ đi và mang một chức năngmới trong một tương quan mới. Ví dụ: sự liên hợp giữa xích lô và động cơ xe gắnmáy thành xích lô máy; điện thoại di độg, xe điện bánh hơi là liên hợp giữa ô tô vàtàu điện; thủy phi cơ [liên hợp giữa máy bay và tàu thủy];…- Nhấn mạnh là cách tạo hình ảnh mới bằng việc nhấn mạnh đặc biệt, hoặc đưa lênhàng đầu một phẩm chất nào đó, một mối quan hệ nào đó của một vài sự vật hiệntượng này với những sự vật hiện tượng khác. Ví dụ: nhanh như cắt, chậm như rùa,biếm họa trong Táo quân 2012 chống kẹt xe,… Một biến dạng của cách này là sựcường điệu hóa, phóng đại một sự vật hiện tượng nào đó. Ví dụ: Phù thủy [nhấnmạnh nét dữ], cô tiên [nhấn mạnh nét hiền], trong tranh biếm họa muốn tả quantham [vẽ miệng to, bụng to…].Có thể ứng dụng nhấn mạnh trong nghệ thuật, quảng cáo. Ví dụ như sữa đậunành Fami chắc khỏe sương đập được cả bàn đá,… Ứng dụng trong hoạt động dạyhọc thường để thu hút sự chú ý, tạo ấn tượng với học sinh. Ví dụ trong bài giảng vềbom nguyên tử của thầy giáo vật lý có rất nhiều đặc điểm của năng lượng nguyêntử; tuy nhiên thầy muốn để hoc sinh nhớ nhất mức độ công phá của nó bằng mộtcách mô tả nếu Việt Nam xây dựng nhà máy hạt nhân và bị nổ thì sẽ như nào.7Bài tập học kỳ Tâm lý học đại cương- Điển hình hóa: Là cách tạo ra hình ảnh mới phức tạp nhất, trong đó những thuộctính điển hình, những đặc điểm điển hình của nhân cách như là đại diện cảu mộtgiai cấp hay tầng lớp xã hội nhất định được biểu hiện trong hình ảnh mới này.Phương pháp này dùng nhiều trong văn học, nghệ thuật, điêu khắc…Ví dụ, xâydựng nhân vật điển hình trong văn học.- Ngoài ra còn có phương pháp loại suy: Là cách tạo ra những hình ảnh mới trên cơsở mô phỏng, bắt chước những chi tiết, những bộ phận, những sự vật có thật.Ví dụ: