Văn học lãng mạn và hiện thực phương Tây thế kỷ XIX pdf
- TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN HIẾN TẬP 6 SỐ 3 SỰ VẬN ĐỘNG CỦA VĂN HỌC HIỆN THỰC PHÁP CUỐI THẾ KỶ XIX Hà Thị Thu Phương Trường Đại học Văn Hiến Ngày nhận bài: 24/9/2018; Ngày duyệt đăng: 17/12/2018 TÓM TẮT Qua khảo sát các công trình nghiên cứu về dòng văn học hiện thực trong văn học Pháp thế kỷ
XIX được công bố từ thập niên 80 của thế kỷ XX đến nay, chúng tôi nhận thấy rằng nhiều nhà nghiên
cứu đã hết lời ca ngợi phương pháp sáng tác và ý nghĩa của văn học hiện thực phê phán nhưng hạ
thấp giá trị của dòng văn học tự nhiên chủ nghĩa, xem văn học tự nhiên chủ nghĩa là dòng văn học
suy đồi. Bài báo này nhằm chứng minh rằng Chủ nghĩa tự nhiên là một bộ phận trong dòng văn học
hiện thực, không thể xếp vào dòng văn học suy đồi và có nét khác biệt trong phương pháp sáng tác. Từ khóa: văn học hiện thực, văn học Pháp, Chủ nghĩa tự nhiên, văn học Công xã Paris The movement of realism in the late Nineteenth century French literature Abstract Through surveys of works on realistic literature in French literature in the nineteenth-century,
published since the 80s of the twentieth century, we found that many researchers have praised the
writing method and the meaning of critical realist literature but lowered naturalist literature, and
considered natural literature as a decadent literary line. This paper aims to prove that Naturalism
is a part of the realism literature which cannot be classified as decadent literature because
Naturalism looks at real life from the perspective of real natural history. Keywords: Realism, French literature, Naturalism, The Paris commune literature. 1. Đặt vấn đề đạt được những thành tựu đáng kể với những tài Nước Pháp thế kỷ XIX đã chứng kiến sự thay năng văn chương kiệt xuất như Honoré de
đổi to lớn về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội… Balzac, Stendhal, Gustave Flaubert, Émile Zola,
do sự tác động của những thành tựu khoa học - Guy de Maupassant, Juyl Valex… Văn học hiện
kỹ thuật và sự khẳng định quyền lực mạnh mẽ thực Pháp với biến thể của nó là chủ nghĩa tự
của giai cấp tư sản. Cuộc cách mạng tư sản nhiên đã có tầm ảnh hưởng sâu rộng, không chỉ
tháng 2-1848 chính là dấu mốc quan trọng đánh ở Pháp mà còn lan tỏa ra nhiều nước khác trên
dấu bước chuyển mình về lịch sử - xã hội và thế giới. Ngoài ra, các dòng văn học khác như
chính sự thay đổi trong hiện thực đời sống, tính trường phái Thi sơn, chủ nghĩa tượng trưng, văn
đa diện của nó đã tác động đến các nhà văn dẫn học viễn tưởng, văn học kỳ ảo, văn học công xã
đến sự thay đổi về tư duy nghệ thuật của họ. Paris… cũng đạt được những thành tựu rực rỡ.
Trong sự thay đổi chung ấy, văn học Pháp cuối Bài viết này nhằm mục đích tổng hợp tri thức
thế kỷ XIX cũng có sự thay đổi khuynh hướng về đặc điểm thẩm mỹ văn học hiện thực chủ
thẩm mỹ rõ rệt. nghĩa trong từng giai đoạn khác nhau, trên cơ sở Lịch sử văn học Pháp thế kỷ XIX ghi dấu sự đó chỉ ra sự vận động của dòng văn học này ở
thành công rực rỡ của hai dòng văn học lớn, cuối thế kỷ XIX, mà minh chứng rõ ràng nhất là
quan trọng nhất là văn học lãng mạn và văn học sự ra đời của chủ nghĩa tự nhiên như một phản
hiện thực, trong đó dòng văn học hiện thực đã ứng chống lại nguyên tắc thẩm mỹ của văn học 39
- VAN HIEN UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE VOLUME 6 NUMBER 3 hiện thực phê phán và cao trào văn học Công xã là dòng văn học tự nhiên chủ nghĩa, xem như
Paris – dòng văn học ca ngợi người lao động có một biến thiên của chủ nghĩa hiện thực ngày
tác động lớn đến văn học xã hội chủ nghĩa Việt càng được sự quan tâm của các nhà nghiên cứu
Nam thế kỷ XIX. văn học. Qua bài viết này, tác giả cũng mong Tại Việt Nam, rất nhiều nhà nghiên cứu văn muốn góp thêm một cách nhìn sự vận động của
học phương Tây đã bàn đến đặc điểm thẩm mỹ văn học Pháp cuối thế kỷ XIX, trong đó, tác giả
văn học hiện thực Pháp cuối thể kỷ XIX. Đó là muốn nhấn mạnh chủ nghĩa tự nhiên là một bộ
những công trình nghiên cứu chuyên sâu về các phận không thể tách rời của chủ nghĩa hiện thực,
phong trào văn học như: văn học hiện thực phê nó là một hình thái mới của chủ nghĩa hiện thực
phán - Lê Nguyên Cẩn [2014], Đỗ Đức Dục khi các đặc điểm thẩm mĩ của chủ nghĩa hiện
[1972, 1981], Đỗ Đức Hiểu [1978], Đặng Anh thực phê phán không còn được chào đón như
Đào và cộng sự [2012],… văn học Công xã trước nữa.
Paris - mà tiêu biểu là Thái Thu Lan [1991, 2. Sự phân hóa mạnh mẽ của tiếng nói văn
2001]…; văn học tự nhiên chủ nghĩa - tác giả học nửa sau thế kỷ XIX
tiêu biểu là Lê Ngọc Tân [2002]…; Ngoài ra còn Nếu bối cảnh văn học Pháp nửa đầu thế kỷ
có một số nhà nghiên cứu đã quan tâm đến sự XIX chủ yếu được kiến tạo bởi Chủ nghĩa hiện
vận động của cả dòng văn học hiện thực như: Lê thực và Chủ nghĩa lãng mạn, thì đến nửa cuối
Hồng Sâm, Đặng Thị Hạnh [1981], Lê Hồng thế kỷ XIX, đời sống văn học ấy có những sự
Sâm [1989], Hoàng Nhân [1997], Phùng Văn thay đổi mạnh mẽ với sự xuất hiện nhiều khuynh
Tửu, Lê Hồng Sâm [chủ biên] [2005], Nguyễn hướng mới, tên gọi mới tạo nên tiếng nói đa
Hữu Hiếu [2010], Hà Thị Thu Phương [2016]… thanh, phức điệu.
Một số công trình của nước ngoài đã được dịch Trong lĩnh vực thơ ca, phái Parnasse [Thi
ra tiếng Việt, xuất bản tại Việt Nam như sơn] với các tác giả tiêu biểu Théophile Gautier,
Fortassier [1982; Nguyễn Thanh dịch, 1999], Leconte de Lisle… chủ trương “nghệ thuật vị
De Ligny, Rousselot [1998; Trịnh Thu Hồng, nghệ thuật”, thơ ca “vô cảm” và đề cao yêu cầu
Đỗ Phương Mai dịch, 1998], Сучков Б.Л. về sự gọt giũa ngôn từ. Những nhà thơ như
[1977a; Hoàng Ngọc Hiến và cộng sự 1980], Charles Baudelaire, Paul Verlaine, Arthur
Сучков Б.Л. [1977b; Hoàng Ngọc Hiến và cộng Rimbaud…, ban đầu là thành viên của phái thơ
sự dịch, 1982], Darcos [1992; Phan Quang Định này nhưng sau đó họ cũng nhanh chóng ly khai,
dịch, 1997]… Đây là những công trình được hình thành một trong những hiện tượng thơ hết
đánh giá cao và là nguồn tài liệu tham khảo quý sức quan trọng cuối thế kỷ XIX là chủ nghĩa
của các nhà nghiên cứu văn học phương Tây, tượng trưng.
đặc biệt là văn học Pháp. Tuy nhiên, do ảnh Dòng văn học viễn tưởng, tiêu biểu là Jules
hưởng của hoàn cảnh lịch sử, văn hóa nước ta Verne với các tác phẩm như Hai vạn dặm dưới
trước đây nên một số đánh giá về dòng văn học đáy biển, Vòng quanh thế giới trong 80 ngày,
này còn chưa thỏa đáng, tiêu biểu nhất là việc Hành trình vào tâm trái đất…, không chỉ thu hút
hạ thấp thái quá giá trị của chủ nghĩa tự nhiên, các em nhỏ mà còn cả người lớn.
đề cao quá mức dòng văn học Công xã Paris Dòng văn học kỳ ảo cũng xuất hiện, thậm chí
trong dòng chảy văn học hiện thực Pháp cũng ngay cả những nhà văn được coi là hiện thực vẫn
như những ảnh hưởng của nó đối với các nền dùng yếu tố kì ảo để làm phương tiện phản ánh
văn học khác [cụ thể là văn học hiện thực Việt hiện thực [chẳng hạn những tác phẩm được sáng
Nam], nhất là những tác phẩm được xuất bản tác vào những năm cuối đời của Guy de
trước 1986. Hiện nay, tư duy nghệ thuật đã được Maupassant như Người đã khuất, Le Horla,…].
thay đổi [do những ảnh hưởng của những luồng Dòng văn học hiện thực vẫn tiếp tục sứ mệnh
văn hóa, tư tưởng mới] nên vấn đề trả lại giá trị của nó, tiếp tục phát huy sở trường là quan sát,
vốn có cho các dòng văn học hiện thực, đặc biệt phân tích cuộc sống thường ngày, ngay trong 40
- TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN HIẾN TẬP 6 SỐ 3 lòng thực tại dù mỗi nhà văn có nét riêng trong lý thuyết về tự nhiên và di truyền của Lucas và
phong cách sáng tác. Hai phong trào cuối thế kỷ lý thuyết về tiểu thuyết thực nghiệm của
XIX được coi là sự tiếp nối của chủ nghĩa hiện Hippolyte Taine, tiến hành một bước tiến mới
thực cổ điển là Chủ nghĩa tự nhiên và Văn học nữa của khoa học thực nghiệm là áp dụng
Công xã Paris. Sự tiếp nối và thay đổi đặc điểm phương pháp thực nghiệm trong nghiên cứu tự
thẩm mỹ của hai phong trào văn học này sẽ được nhiên vào nghiên cứu xã hội qua sáng tạo văn
trình bày trong phần sau. chương, đề xuất lý thuyết mỹ học tự nhiên chủ Tóm lại, văn học Pháp cuối thế kỷ XIX từng nghĩa trong văn học, cái mà Zola gọi chung là
bước có sự phân hóa mạnh mẽ gắn liền với “tiểu thuyết thực nghiệm”.
những hoàn cảnh lịch sử và bối cảnh văn học Tất cả các sự kiện lịch sử cũng như những
mới. Điều này phản ánh một bước đi mới của thành tựu về khoa học và tư tưởng đã làm thay
văn học trên con đường làm mới mình, phù hợp đổi nhận thức của các nhà văn nhạy cảm với
với hoàn cảnh lịch sử - xã hội và tư duy của con hiện thực đời sống, những nhà văn dùng ngòi
người trong hoàn cảnh lịch sử và tri thức mới. bút “tả chân” để tái hiện, phân tích, lý giải, nhận 3. Sự tiếp tục truyền thống hiện thực định hiện thực. Đặc biệt, sự thay đổi nhận thức Năm 1848 được coi là năm bản lề phân định về nguồn gốc loài người đã làm thay đổi hoàn
văn học Pháp giai đoạn đầu và cuối thế kỷ XIX. toàn nhận thức về số phận của con người mà mở
Từ năm này, một loạt sự kiện chính trị, khoa rộng ra là sự vận động của xã hội. Sự thay đổi
học, tư tưởng… đã làm cho đời sống vật chất nhận thức về cuộc sống theo con mắt của một
cũng như tinh thần của người dân thay đổi, từ nhà khoa học đã khiến cho dòng văn học hiện
đó, nó tác động, làm thay đổi phương thức tư thực lấy bút pháp miêu tả theo kiểu “nhân vật
duy nghệ thuật của các nhà văn theo khuynh điển hình trong hoàn cảnh điển hình” không còn
hướng tả thực. hấp dẫn với các nhà văn theo khuynh hướng “tả Sự thay đổi quá nhanh chóng của kinh tế, chân”, một biến thiên mới của dòng văn học này
khoa học, kỹ thuật đã làm nhiều nhà văn cảm ra đời là Chủ nghĩa tự nhiên, một dòng văn học
nhận rõ sự thay đổi của phẩm chất con người, lấy việc phản ánh cuộc sống theo kiểu “chụp
mở rộng ra là sự thay đổi cơ chế vận hành của ảnh”, “khách quan tuyệt đối”.
xã hội. Các cuộc chiến làm cho nước Pháp trở Văn xuôi tả chân Pháp thế kỷ XIX có nguồn
nên kiệt quệ, sự đớn hèn của giai cấp thống trị gốc từ dòng văn học thế tục tồn tại ngay từ trong
trước cảnh đất nước bị xâm lăng đã khiến người văn học dân gian, biến đổi theo từng thời kì khác
dân cần lao khát khao đời sống mới tốt đẹp hơn nhau phụ thuộc vào sự nhận thức của con người
tức giận đứng lên thành lập Công xã [1881]. trước cuộc sống. Thời kỳ trung cổ, phong kiến
Những thành tựu mới về tư tưởng đã làm thay là thời kỳ con người theo triết lý khắc kỷ, cảm
đổi tư duy của mọi người về thế giới khi cho xúc về cái đẹp ít nằm nơi trần thế mà ở nơi thiên
rằng: “thế giới là một thực thể khách quan luôn đàng, vì vậy dòng văn học tả chân ít được quan
biến đổi và phát triển, mà động lực là những tâm. Đến thời kỳ Phục hưng, dưới sự tác động
nhân tố tự nhiên chứ không phải do một lực to lớn của nền văn hóa Hy-La tràn đầy tính thế
huyền bí phi vật chất nào đó chỉ huy” [Nguyễn tục, triết lý khắc kỷ bị xem xét lại, lúc này văn
Như Hiền và cộng sự, 2005: tr. 31]. Học thuyết học bắt đầu thể hiện sự say mê trước vẻ đẹp đầy
tiến hóa của Charles Darwin ảnh hưởng lớn đến tự do, phóng khoáng của cuộc sống trần thế, đề
Claude Bernard, tác giả cuốn Nhập môn y học cao những khát vọng rất đẹp, rất nhân văn của
thực nghiệm – cuốn sách có vai trò mở đường con người. Văn chương thời kỳ cổ điển lại nhằm
cho việc áp dụng phương pháp thực nghiệm vốn mục đích đề cao việc từ bỏ tình cảm cá nhân để
đã được sử dụng trong vật lý và hóa học vào y thực hiện nghĩa vụ đối với đất nước mà thực chất
học. Chính bước phát triển mới này của y học là phục vụ lợi ích của giai cấp tư sản đang lên
thực nghiệm đã làm cho Émile Zola kết hợp với và ngầm hạ thấp vai trò của giai cấp quý tộc 41
- VAN HIEN UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE VOLUME 6 NUMBER 3 phong kiến. Văn xuôi thời kỳ Ánh sáng hướng sáng tác của Balzac, Stendhal, Gustave
nhiều hơn đến mục tiêu thế tục, xem xét nhiều Flaubert, Guy de Maupassant, Émile Zola và
hơn mối quan hệ giữa cảm xúc với ngoại giới. các tác giả khác là minh chứng rõ rệt, chứng
Dù văn học thời đại Phục hưng và Ánh sáng rất minh rằng, cho đến thế kỷ XIX khó có thể có
giàu tính hiện thực nhưng nó vẫn chưa phải là một mô hình văn học nào có sức mạnh lớn lao
Chủ nghĩa hiện thực như chúng ta thường hiểu trong việc thể hiện bức tranh đời sống cũng như
vì màu sắc hiện thực trong văn học những thời khái quát những quy luật của đời sống như văn
đại này mới có “giá trị như là một sự bổ sung học hiện thực chủ nghĩa.
cần thiết để nhà văn đạt đến mục đích tối hậu là Nếu giai đoạn đầu thế kỷ XIX văn xuôi tả
khẳng định những ngọn cờ tư tưởng của thời chân thiên về quan sát, phân tích hiện thực xã
đại” [Nguyễn Hữu Hiếu, 2010: tr. 21]. Chỉ đến hội mang tầm bao quát cao với đại diện xuất sắc
thế kỷ XIX, dòng văn học hiện thực mới thực sự nhất là Balzac thì đến cuối thế kỷ XIX, Chủ
ra đời với tư cách một trào lưu và với quan điểm nghĩa tự nhiên đã ra đời do Émile Zola khởi
thẩm mỹ rõ ràng rằng: mỗi tác phẩm văn học xướng lại có màu sắc khác biệt, mang dấu ấn
đều hướng tới mục đích tái hiện một cách chính thời đại rõ rệt. Qua nhiều bài viết của mình từ
xác, đầy đủ, chân thực môi trường xã hội và thời 1871-1880 [Zola, 1981a, 1981b], Zola đề xuất
đại, từ đó, nhà văn phân tích [qua nghệ thuật và phương pháp sáng tác chung mới là sáng tác văn
bằng nghệ thuật] các mối quan hệ giữa con chương theo mô hình khoa học thực nghiệm và
người với môi trường sống phong phú, phức tạp, liệt kê một số nhà văn vào dòng văn học tự nhiên
thường xuyên biến đổi, đồng thời khái quát chủ nghĩa. Bởi lẽ, dưới sự tác động của những
những qui luật của hiện thực bằng hình tượng tiến bộ khoa học thực nghiệm, nhất là sinh học,
nghệ thuật. cũng như những mặt trái của nền kinh tế tư bản Chủ nghĩa hiện thực Pháp thế kỷ XIX ra đời chủ nghĩa, con người cảm thấy hoài nghi: ngoài
trong hoàn cảnh lịch sử cụ thể là giai đoạn thắng quy luật vận động của xã hội mà mọi người đã
thế của chủ nghĩa tư bản và sự lên ngôi của lối nhận ra còn yếu tố quan trọng nào khác nữa
sống vật chất, khi con người quan tâm đến đời đang âm thầm điều khiển số phận của con người
sống trần thế nhiều hơn. Dòng văn học này có cũng như điều khiển sự vận động của xã hội,
tham vọng phản ánh, phân tích mọi mặt của hiện điều này theo Émile Zola là yếu tố sinh vật, tức
thực đời sống và hiện thực tâm hồn, tìm hiểu cơ là yếu tố thuộc về thể chất tự nhiên, thuộc về di
chế vận hành của xã hội. Đây là dòng văn học truyền. Sự hoài nghi đó là kết quả của tinh thần
chịu sự chi phối rất lớn của hiện thực [mà hiện đề cao vai trò của khoa học nhưng cũng là do
thực luôn có sự biến đổi quanh co, phức tạp], vì lúc này con người đã cảm nhận được sự giới hạn
vậy, các nhà văn hiện thực luôn tìm kiếm những của khoa học trong việc giải thích các hiện
phương thức, phương tiện [theo họ là hữu hiệu] tượng đời sống, giải thích sự trống rỗng trong
để tái hiện lại hiện thực xã hội đang thay đổi đầy tâm hồn con người trước bộn bề vật chất. Chính
sinh động ấy. Mỗi nhà văn có cách nhìn về cuộc trong hoàn cảnh đó, Émile Zola đã nhận ra kiểu
sống theo hướng riêng. Từ cách nhìn cuộc sống văn học hiện thực cổ điển “ngoài sự chính xác
ấy, họ có cách thể hiện quan điểm riêng về cuộc của các chi tiết ra còn phải nói đến sự thể hiện
sống qua sáng tác của mình. Các sáng tác của chính xác những tính cách điển hình trong hoàn
những nhà văn hàng đầu của dòng văn học hiện cảnh điển hình” [F. Engels] không còn thỏa
thực đầu thế kỉ XIX như Stendhal, Balzac, mãn được yêu cầu thẩm mỹ nữa. Ông đã tập hợp
Gustave Flaubert… đều chứng minh khả năng được rất nhiều nhà văn lớn cùng thời để bàn bạc,
thâu tóm đời sống của nghệ thuật thông qua tìm nêu một kiểu tư duy sáng tác mới phù hợp hơn
hiểu mối quan hệ giữa môi trường sống và con với hoàn cảnh lịch sử - xã hội và nhận thức của
người, qua sự cá thể hóa, khái quát hóa bằng con người về hiện tại. Những ý kiến trao đổi ấy
cách xây dựng những điển hình nghệ thuật. Các được tập hợp trong cuốn Những buổi tối ở 42
- TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN HIẾN TẬP 6 SỐ 3 Médan và một mô hình văn học mới được khai thực một cách hoàn toàn khách quan và tỉ mỉ
sinh là Chủ nghĩa tự nhiên. Tất nhiên, các quan ngay cả những khía cạnh tầm thường nhất” [Lê
điểm sáng tác của Chủ nghĩa tự nhiên không Ngọc Tân, 2002: tr. 29]. Mọi hành động phải
phải hoàn toàn mới mẻ khi Zola lập thuyết. Thực dựa trên sự nghi ngờ, thậm chí nghi ngờ chính
chất, Chủ nghĩa tự nhiên vẫn nằm trong dòng bản thân mình nhưng phải tin vào khoa học. Chỉ
chảy của Chủ nghĩa hiện thực, nó đã có những có sự nghi ngờ mới có thể giúp chúng ta tìm đến
manh nha từ trước đó, thậm chí một vài khía được hiểu biết tuyệt đối và chỉ không nghi ngờ
cạnh mĩ học của Chủ nghĩa tự nhiên đã xuất hiện nữa khi tìm được quy luật vận hành của tự nhiên.
ngay trong thời kỳ Chủ nghĩa hiện thực cổ điển. Áp dụng phương pháp thực nghiệm, Zola muốn
Mặc dù còn có những ý kiến khác nhau và bản tìm ra hiện thực thực sự của cuộc sống chứ
thân Chủ nghĩa tự nhiên cũng bộc lộ một số hạn không phải là hiện thực bên ngoài. Cách làm đó
chế nhưng đây vẫn là trào lưu có ảnh hưởng lớn, của các nhà tự nhiên chủ nghĩa giúp cho kết quả
chủ đạo của văn xuôi cuối thế kỷ XIX. khoa học được thừa nhận ở mọi nơi, giúp giải Với tư cách là nhà văn hàng đầu của Chủ phóng con người ra khỏi những vấn đề còn mơ
nghĩa tự nhiên, Zola mong muốn bộ tiểu thuyết hồ, ảo tưởng.
Gia đình Rougon - Macquart [1871-1893] của Bộ tiểu thuyết Gia đình Rougon - Macquart
ông có thể sánh ngang với bộ Tấn trò đời của gồm có 20 tiểu thuyết với khoảng 1200 nhân vật
Balzac nhưng với phương thức sáng tác khác. ở tất cả các tầng lớp xã hội khác nhau nhưng
Ông mong muốn “tác phẩm của tôi sẽ là khoa Zola chú ý nhất là tầng lớp dưới đáy xã hội, coi
học hơn là xã hội... muốn vẽ nên xã hội hiện đại, họ là đối tượng thẩm mỹ chính của văn học.
mà chỉ một gia đình thôi, để chỉ ra vai trò của Người thợ là nhân vật chính trong rất nhiều tác
huyết thống đang thay đổi những môi trường” phẩm của ông như Quán rượu, Germinal, Con
[Nguyễn Thị Anh Thảo, 2001: tr.62]. Sự ra đời vật người… Ở đó, những người lao động, dưới
của Chủ nghĩa tự nhiên [Naturalisme] đã đáp ngòi bút chịu ảnh hưởng của thuyết sinh tiến hóa
ứng được nhu cầu đổi mới lối viết của văn học của Darwin, đã bị yếu tố sinh vật điều khiển kiểu
hiện thực khi đó đang dần bế tắc. Chủ nghĩa tự “con vật - người” theo quy luật của “chủ nghĩa
nhiên trong văn học có nội hàm là sáng tác văn Darwin xã hội” [Nguyễn Thị Anh Thảo, 2001:
chương phản ánh mọi hiện tượng phong phú của tr. 63], “mạnh được yếu thua”… do sự thúc đẩy
tự nhiên, của cuộc sống bằng cách ghi chép lại của di truyền từ đời này sang đời khác, của bệnh
cuộc sống một cách tỉ mỉ, chân thực, khách quan lý thần kinh, của xung động tình dục, của thú
dựa trên các phương pháp của khoa học tự tính… tức là phần sinh lý tự nhiên theo kiểu
nhiên. Các nhà văn tự nhiên chủ nghĩa bị ảnh “một khi con người về cơ bản là vật chất thì bản
hưởng sâu sắc bởi các công trình khoa học chất họ đều giống nhau” [Nguyễn Thị Anh
Nguồn gốc các loài của Dawin, Mở đầu nghiên Thảo, 2001: tr. 64]... Nhà văn ngầm khẳng định
cứu về y học thực nghiệm của Claude Bernard, số phận của con người là yếu tố di truyền, nòi
phương pháp khoa học thực chứng của Comte giống, chẳng hạn, anh ta là người mắc bệnh
và của Taine… và cố gắng dùng văn chương để điên, nghiện rượu, chết sớm... là vì thế hệ trước
minh chứng những tri thức của khoa học tự của anh ta có người bị như thế. Điều này chứng
nhiên mới mẻ trong đó, cái mà họ đã hào hứng tỏ Zola tin tưởng vào thuyết tiền định sinh vật
coi là đúng đắn. luận, con người không được tự do lựa chọn cuộc Zola xây dựng lý thuyết về Chủ nghĩa tự đời hạnh phúc hay khổ đau cho mình. Tư duy
nhiên với sự tin tưởng mạnh mẽ vào khoa học. sáng tác này là điểm khác biệt nghệ thuật tiểu
Tinh thần khoa học trong văn chương thể hiện ở thuyết của ông so với các nhà văn thời hiện thực
chỗ nhà văn phải biết cách tôn trọng tài liệu, biết phê phán đầu thế kỷ, đồng thời thực tế đã chứng
cách quan sát tỉ mỉ, ghi chép cẩn thận, tập hợp minh đây là điểm hạn chế, góp phần trói buộc
tư liệu đầy đủ, rồi thực nghiệm “để tái tạo hiện sáng tác của ông. Nhưng chính ông cũng bị mâu 43
- VAN HIEN UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE VOLUME 6 NUMBER 3 thuẫn trong tư tưởng khi không thể phủ nhận kỷ XIX có sự thay đổi gắn liền với sự biến đổi
được những tác động của xã hội đến số phận của không ngừng của lịch sử, xã hội, tư duy của con
con người nói chung, các nhân vật trong sáng người. Sự thay đổi đó góp phần làm cho dòng
tác của ông nói riêng. Có sự mâu thuẫn trong văn học hiện thực và những hiện tượng văn học
nhận thức này là vì bản thân Zola rất ham hiểu tiếp bước của nó luôn sinh động, hấp dẫn, phù
biết, quan tâm sâu sắc đến tình hình thời sự và hợp với sở thích thẩm mỹ của độc giả đương
bản thân luôn bị phương pháp sáng tác của thời. Sự thay đổi ấy cũng là những bước tiến để
Balzac ám ảnh rằng: nhà tiểu thuyết phải là thư văn học chuyển sang thời kỳ hiện đại, đáp ứng
ký của lịch sử, chỉ có chức năng ghi chép, không nhu cầu của độc giả trong thời kỳ mới.
có quyền được phán xét. Ông cũng bị ảnh hưởng 4. Sự hình thành xu hướng thẩm mỹ mới
bởi Taine khi quan tâm đến chủng tộc, hoàn Năm 1857, Champfleury viết tuyên ngôn của
cảnh và thời điểm cụ thể tức là môi trường sống Chủ nghĩa hiện thực. Thực chất, đó là bản tổng
cụ thể để đưa ra nguyên nhân dẫn đến khí chất, kết thực tế sáng tạo của các nhà văn hiện thực cổ
tính khí [tempérament] riêng của mỗi người. điển từ thập niên 30 đến thập niên 50. Tuy nhiên,
Chính mâu thuẫn tư tưởng ấy là một trong tùy vào thời kỳ khác nhau mà thiên hướng xã hội
những lý do khiến tác phẩm của Zola vượt qua của các sáng tác được Champfleury đề cập thể
được giới hạn của lý thuyết do chính ông đặt ra. hiện bằng những hình thức khác nhau, qua cái
Ông nhận thấy nhiều bất cập của những nhân vật nhìn, quan điểm khác nhau của nhà văn. Nếu Chủ
dưới đáy xã hội và đám đông “ngu dốt” [chữ nghĩa hiện thực cổ điển [réalisme classique] tạo
của Zola] chứ không phải nhân vật cụ thể điển nên mô hình văn học thiên về tả chân, tiêu biểu
hình kiểu Balzac, nhưng ông vẫn bộc lộ rõ sự ưu cho sức mạnh dựa trên quan sát đời sống, phân
ái, tin tưởng vào con người, vào lao động, công tích đời sống, khái quát các quy luật hiện thực đời
lý, sự thật và tin tưởng vào sự tiến bộ của xã hội sống thông qua các nhân vật điển hình trong hoàn
về mặt kinh tế. Đây là điểm còn “lãng mạn”của cảnh điển hình thì càng về cuối thế kỷ XIX, dòng
Zola. Sự tin tưởng vào con người, vào cuộc sống văn học hiện thực ngày càng biến đổi mạnh mẽ
này hầu như không còn trong các tác phẩm của dưới sự tác động của khoa học, kỹ thuật và sức
Maupassant khi sự hoài nghi và bi quan đã được mạnh tìm tòi, sáng tạo mới của nhà văn.
đẩy lên đến mức ám ảnh. Một trong những thay đổi rõ nhất của dòng Ảnh hưởng của Zola đối với dòng văn học tả văn học hiện thực đó là mức độ ảnh hưởng của
chân cuối thế kỷ XIX rất lớn. Sau Những buổi khoa học thực nghiệm. Các nhà văn đã áp dụng
tối ở Médan, một số nhà văn đi theo con đường những tiến bộ của khoa học tự nhiên vốn chỉ
ông đã định hướng như Henri Céard, Paul dùng trong nghiên cứu tự nhiên vào nghiên cứu
Alexis, Carl Joris Huysmans…; một số muốn xã hội, để tìm ra bản chất thực sự của sự vận
giảm bớt sự “thô mộc” trong ngôn ngữ hay cách động của xã hội. Chủ nghĩa hiện thực cổ điển
sử dụng ngữ liệu ngồn ngộn nhưng vẫn trung thịnh trị trong khoảng 30 năm [1830-1860] đã
thành về đề tài của Chủ nghĩa tự nhiên như tạo ra bước ngoặt lớn trong văn học, làm cho
Lucien Descaves, Paul Bonnetain, Gustave văn học thoát khỏi nỗi đau thế kỷ [le mal du
Guiches, Léon Hennique… Để rồi từ cái nền của siècle] và tâm trạng buồn triền miên của Chủ
Chủ nghĩa tự nhiên, các nhà văn cùng thời và nghĩa lãng mạn, làm cho văn học mạnh mẽ hơn,
hậu Zola ở trong nước và cả ở nước ngoài dần cường tráng và có sinh khí hơn. Mô hình này đã
tìm cho mình con đường đi riêng phù hợp với sở thăng hoa rực rỡ với những cái tên làm rạng
trường của mình. Từ đó, những dấu hiệu của chủ danh văn học Pháp như Stendhal, Balzac,
nghĩa hiện đại đầu thế kỷ XX ra đời mà nhà văn Flaubert… Nguyên tắc sáng tạo của giai đoạn
Lawrence [Anh], James Joyce [Iceland] hay sáng tác này là chi tiết phải chân thật, xây dựng
Marcel Proust [Pháp] là những tác giả tiêu biểu. được nhân vật điển hình trong hoàn cảnh điển Tóm lại, dòng văn học tả chân Pháp cuối thế hình. Để có tính điển hình, nhà văn phải biết 44
- TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN HIẾN TẬP 6 SỐ 3 khái quát mạnh mẽ các vấn đề của hiện thực, sẽ giúp hiểu cuộc sống dục vọng và trí tuệ” [Lê
quy luật của cuộc sống đồng thời cũng rất thành Ngọc Tân, 2002: tr. 45]. Nhà tiểu thuyết đồng
công trong việc cụ thể hóa, sinh động hóa nhân thời là nhà khoa học thực nghiệm và tiểu thuyết
vật để phân biệt nhân vật này với nhân vật khác. thực nghiệm là đỉnh cao nhất của khoa học thực
Balzac từng khẳng định “tôi chẳng bịa ra cái gì nghiệm [theo quan điểm của ông]. “Nhà thực
cả”. Khẳng định điều đó không có nghĩa là nghiệm là thư ký của tự nhiên”, còn những nhà
Balzac và các nhà hiện thực cổ điển chỉ chép lại, tiểu thuyết tự nhiên chủ nghĩa là “những thư ký
chụp ảnh lại cuộc sống [theo cách thức Émili của con người và dục vọng của họ” [Lê Ngọc
Zola coi là bút pháp]. Tác phẩm văn học là tấm Tân, 2002: tr. 52]. Phương pháp thực nghiệm
gương phản ánh cuộc sống, nhưng từ vô vàn sự yêu cầu phải tôn trọng tài liệu, quan sát tỉ mỉ kể
kiện, hoàn cảnh sống, vô vàn cuộc đời, tác giả cả những cái tầm thường nhất, những cái văn
thông qua khái quát hóa, điển hình hóa và cụ thể học trước đó thường tránh đề cập. Chính yếu tố
hóa để các sự kiện, nhân vật trong tác phẩm trở này đã làm dân chủ hóa tiểu thuyết khi nó đề cập
nên sinh động hơn, chân thực hơn nhưng sự đến cả những vấn đề trước kia ít khi được đề cập
chân thực ấy không trùng khít với sự chân thực đến [Lê Ngọc Tân, 2002]. Ông xóa bỏ lằn ranh
của cuộc sống. phân biệt đề tài thấp kém hay cao quý khi khẳng Đến nửa cuối thế kỷ XIX, đặc biệt trong định dù viết về đề tài nào nhưng nhà văn đạt
khoảng từ 1870 trở đi, mô hình sáng tác kiểu được mục đích sáng tác của mình thì đều đáng
Balzac dần mất đi sự hấp dẫn đối với các nhà trân trọng. Từ việc quan sát, nhà văn cũng như
văn, văn học hiện thực khủng hoảng trong những nhà khoa học thực nghiệm phải biết ghi
phương pháp sáng tạo. Như đã trình bày ở trên, chép cẩn thận những hiện tượng xảy ra trước
sự phát triển của kinh tế làm cho con người bị mắt để có nền tảng kiến thức, từ đó suy luận tìm
choáng ngợp, thay đổi. Hiểu về con người trong ra quy luật vận hành của xã hội từ những quy
tổng hòa các mối quan hệ là mục tiêu lớn của luật vận hành của con người tự nhiên.
văn chương. Vì vậy, Zola và các nhà văn cùng Zola trở thành tấm gương về việc lao động
chí hướng như Guy de Maupassant, anh em nhà nghệ thuật nghiêm túc. Để có nguồn tư liệu, ông
Goncourt,… mong muốn hiểu sâu hơn về con đi khắp nơi, tiếp xúc hỏi han mọi người, tra cứu
người bằng cách áp dụng phương pháp thực thông tin. Ông đến tận khu mỏ Anzin để tìm hiểu
nghiệm của khoa học tự nhiên vào nghiên cứu về cuộc đình công dài 56 ngày đêm của 12.000
con người và xã hội. Ông là người viết tuyên thợ mỏ xảy ra vào tháng 2-1884, cùng ăn, ở,
ngôn cho Chủ nghĩa tự nhiên và khẳng định tham gia hội họp cùng với công nhân, quan sát
cuộc “hợp duyên” giữa khoa học và tiểu thuyết khu mỏ, đọc sách báo về khu mỏ và đời sống
là hoàn toàn có thể thực hiện được. Đó là cuộc công nhân ở đây. Đặc biệt, ông nghiên cứu rất
“hợp duyên” giữa sức mạnh của tính chân thật kỹ tài liệu về cuộc đình công và quan tâm sâu
trong khoa học và nét đẹp đặc trưng của nghệ sắc đến số phận của những nạn nhân. Ông bỏ ra
thuật ngôn từ. Mặt khác, bị ảnh hưởng bởi mô hàng tháng trời để quan sát, ghi chép chi tiết về
hình của bộ Tấn trò đời [Balzac], Zola đã sáng hầm lò, trang trại, khu chợ, chợ chứng khoán…
tác bộ Gia đình Rougon - Macquart để minh Người đọc có thể tìm các thông tin kiểu của các
chứng cho lý luận của bản thân mình. Theo nhà xã hội học, văn hóa học, lịch sử… từ tác
Zola, thay vì chúng ta nghiên cứu con người phẩm của Zola mà không cần băn khoăn về tính
trừu tượng, chúng ta hãy nghiên cứu con người chân thực của nó.
tự nhiên, đặc biệt các hiện tượng có thể quan sát Sau khi quan sát, nhà văn phải tiến hành thực
được từ người mang bệnh và ảnh hưởng của môi nghiệm như một nhà khoa học thực nghiệm mà
trường sống bằng phương pháp của khoa học yếu tố đầu tiên khiến các nhà văn tự nhiên chủ
thực nghiệm. Con đường thực nghiệm, theo ông, nghĩa có thể thể hiện quan điểm của mình là phải
đã giúp chúng ta “hiểu cuộc sống vật lý thì cũng có sự hoài nghi đối với mọi vấn đề, phải xuất 45
- VAN HIEN UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE VOLUME 6 NUMBER 3 phát từ sự nghi ngờ mang tính khoa học mà “ở trong tổng hòa các mối quan hệ trong xã hội.
đó họ phải đối diện những hiện thực còn ít biết Ông nhấn mạnh đó là con người sinh lý của khoa
đến, những hiện tượng chưa được giải thích” học hiện nay, một sinh vật gồm những cơ quan
[Lê Ngọc Tân, 2002: tr. 55]. Nhà văn phải “nghi và nhúng mình vào một môi trường, thấm ướt
ngờ để đạt tới sự hiểu biết tuyệt đối” [Lê Ngọc môi trường đó trong từng giờ từng phút [Lưu Tô
Tân, 2002: tr. 44] dựa trên thuyết quyết định Xương và cộng sự, 2002]. Để làm được điều đó,
luận, thứ mà theo Zola “thống trị tất cả” [Lê tác giả cho mỗi nhân vật trong gia đình ấy lần
Ngọc Tân, 2002: tr. 59], tức là thừa nhận các lượt là nhân vật chính trong một cuốn tiểu
hiện tượng tự nhiên và xã hội đều có tính quy thuyết, đặt nhân vật trong môi trường cụ thể và
luật, tất nhiên và theo mối quan hệ nhân quả, từ tái xuất hiện trong nhiều tác phẩm. Kiểu nhân
đó tìm ra sự thật về tự nhiên, xã hội. vật tái xuất hiện là điều Zola đã học hỏi được từ Một trong những điểm quan trọng nhất trong Balzac. Tuy nhiên, mối dây liên hệ để nhân vật
Chủ nghĩa tự nhiên là muốn nhấn mạnh “vấn đề tái xuất hiện khác nhau; nhân vật trong sáng tác
di truyền có một ảnh hưởng lớn đến việc biểu của Balzac tái xuất hiện do sự sắp đặt về sự vận
hiện của tinh thần và dục vọng của con người” động trong hoàn cảnh mới, vị trí xã hội mới, tính
và tác động của “môi trường có tầm quan trọng cách mới, còn nhân vật trong tiểu thuyết của
rất lớn” [Lê Ngọc Tân, 2002: tr. 60]. Ông tin Zola tái xuất hiện trong hoàn cảnh mới nhưng
rằng dựa vào sinh học, tức môi trường bên trong, cái chi phối lại là sợi dây liên kết về huyết thống,
kết hợp với môi trường xã hội, tức môi trường di truyền.
bên ngoài, giúp con người hiểu được quy luật Việc áp dụng tiến bộ khoa học vào sáng tác
vận hành của tư tưởng và dục vọng. văn chương không chỉ dừng lại ở nhà lập thuyết, Ngoài ra, Zola còn bị ảnh hưởng bởi phương nhà tiểu thuyết thực nghiệm Zola, mà ảnh hưởng
pháp phê bình văn hóa - lịch sử của Hippolyte đến một số nhà văn đương thời khác quy tụ
Taine [1828-1893] khi cho rằng ba yếu tố chủng trong nhóm Những buổi tối ở Médan, trong đó
tộc [race], hoàn cảnh [milieu], thời điểm có Maupassant, tạo nên trào lưu văn học mới
[moment] là những yếu tố quan trọng chi phối tiếp nối dòng văn học hiện thực nhưng với quan
đời sống cộng đồng và cá nhân mỗi con người. điểm thẩm mỹ khác với Chủ nghĩa hiện thực cổ
Quan tâm đến ba yếu tố này, tác giả muốn tìm điển. Tuy nhiên, như đã nói ở trên, giữa lý luận
ra cái gốc tự nhiên, cái sự thật thật hơn ở con của Chủ nghĩa tự nhiên và thực tế sáng tác có độ
người. Zola mong muốn các sáng tác phải lấy chênh nhất định. Chính độ chênh đó đã giúp
cảm hứng lịch sử, phản ánh trung thực đời sống sáng tác của Zola không đơn thuần là khoa học
xã hội. Không phải ngẫu nhiên, bộ tiểu thuyết mà nó còn là những tìm kiếm thẩm mỹ mới mẻ,
Gia đình Rougon - Macquart của ông có tên phụ góp phần làm mới đời sống văn học.
là “Lịch sử tự nhiên và xã hội của một gia đình Nếu các nhà văn hiện thực cổ điển thích thú
dưới Đế chế II” với tham vọng mô tả những với tham vọng trở thành “thư ký của thời đại”,
biến đổi của thời kỳ Đế chế II và những thăng “mang cả lịch sử trong đầu” [Balzac], thích tái
trầm của năm thế hệ trong một gia đình qua hai hiện hiện thực cuộc sống với nguồn tư liệu vô
mươi cuốn tiểu thuyết. Ông xây dựng thế giới cùng phong phú, bao quát bức tranh phong tục
nhân vật dựa trên cái khung phả hệ của hai dòng của xã hội trên quy mô rộng lớn thì văn học hiện
máu [nhân vật thuộc dòng máu Rougon luôn thực Pháp nửa sau thế kỷ XIX lại làm người đọc
thành đạt, thăng tiến còn nhân vật thuộc dòng ấn tượng và ám ảnh với cách chụp ảnh hiện thực,
máu Macquart đều nghèo khổ, bệnh tật, hủy cái được phản ánh là bất cứ thứ gì có trong hiện
hoại], đối sánh số phận của con cháu xuất phát thực, dù cao cả hay thấp hèn, dù tốt đẹp hay xấu
từ hai dòng máu đó để khẳng định vai trò của di xa... Người mở đầu kiểu văn học này là Flaubert
truyền, của huyết thống đối với tính khí, với sự với tác phẩm Bà Bovary – một tác phẩm tạo cho
thăng trầm trong cuộc đời của mỗi nhân vật người đọc ám ảnh về cái tầm thường, giả dối. 46
- TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN HIẾN TẬP 6 SỐ 3 Dù có nhiều điểm đáng phê phán nhưng kiểu triển mới của dòng văn học hiện thực Pháp cuối
nhân vật đầy dục vọng trong sáng tác của thế kỷ XIX mà dấu ấn sâu đậm nhất là sự ra đời
Balzac, Stendhal ít nhiều vẫn còn gây cảm tình và phát triển của dòng văn học tự nhiên chủ
của bạn đọc, gợi lên niềm lạc quan, kỳ vọng vào nghĩa. Tuy nhiên, bài báo chưa quan tâm đúng
những điều tốt đẹp sẽ xảy ra, còn nhân vật trong mức đến văn học Công xã Paris – dòng văn học
sáng tác của Flaubert lại gây nên cho người đọc được xếp vào dòng văn học hiện thực nhưng
“ám ảnh về sự thống trị không cưỡng lại được mang đặc điểm khác biệt, cái mà sang thế kỷ XX
của cái tầm thường” [Nguyễn Hữu Hiếu, 2010: được gọi là tiền thân của văn học xã hội chủ
tr.64], trong cái nhìn đầy hoài nghi, bi quan nghĩa.
trước hiện thực đầy dung tục. Sự bi quan này Văn học hiện thực Pháp cuối thế kỷ XIX nói
còn được đẩy lên thành một trong những yếu tố riêng, tổng hòa các dòng văn học Pháp cuối thế
chính chi phối trong sáng tác của Guy de kỷ XIX nói chung trong mối quan hệ với các nền
Maupassant. Tần suất thể hiện cái xấu, cái ác, văn học lớn của thế giới lúc bấy giờ như văn học
cái giả dối, cái tầm thường, cái thiếu nhân tính… Nga, Anh, Mỹ… là tiền đề cho sự ra đời và phát
càng về cuối thế kỷ càng được nhấn mạnh đến triển của chủ nghĩa hiện đại ở thế kỷ XX. Đây
mức ám ảnh. Các tác phẩm như Một cuộc đời, cũng là giai đoạn văn học có ảnh hưởng rất sâu
Con quỷ, Một mẹo lừa, Kẻ lang thang, Kẻ giết sắc đến văn học Việt Nam nói riêng, văn học thế
cha mẹ… gây ám ảnh cho người đọc về một thế giới nói chung.
giới chưa bao giờ ít tính người hơn thế như Hiểu về sự vận động của văn học hiện thực
Maupassant từng nhận định. Thậm chí, để nhấn Pháp có ý nghĩa rất quan trọng trong việc hiểu
mạnh nỗi ám ảnh trước đời sống, tác giả còn sự vận động của văn học Việt Nam giai đoạn
dùng cách viết đầy yếu tố kì ảo. Một số tác phẩm 1930-1945 nói riêng, sự vận động của văn học
như vậy được in trong cuốn Truyện ngắn kỳ lạ hiện đại thế giới nói chung. Hơn nữa, đối với các
mà ở đó người đọc cảm nhận được sự lên ngôi, nhà nghiên cứu văn học, giai đoạn văn học này
chi phối của đồ vật, của sự cô đơn, của sự giả rất hấp dẫn vì còn nhiều khoảng trống để nghiên
dối tận cùng... Ông đã đẩy sự bi quan, vỡ mộng, cứu. Đây chính là tiền đề cho các nghiên cứu
tuyệt vọng về con người lên thành triết lý. Càng tiếp theo của người nghiên cứu.
về cuối thế kỷ XIX, sự “ly khai” hình thức văn
chương thiên về quan sát, miêu tả bên ngoài Tài liệu tham khảo
càng rõ rệt. Nhà văn ít quan tâm hơn đến hiện
thực bên ngoài mà thiên về miêu tả diễn biến Lê Nguyên Cẩn [2014]. Tiểu thuyết phương Tây thế
tâm lý phức tạp của nhân vật, thường là nhân vật kỷ XIX. Hà Nội, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.
“tôi” – người kể chuyện. Thậm chí những Darcos, X. [1992]. Histoire de la littérature
nguyên nhân xã hội của hành vi và hành động française. Phan Quang Định dịch [1997]. Lịch sử văn học Pháp. Nxb Văn hóa thông tin.
của nhân vật “bị hạ xuống mức chỉ còn là cái Đỗ Đức Dục [1981]. Chủ nghĩa hiện thực phê phán
búng ban đầu” [Сучков Б.Л., 1977a, Hoàng trong văn học phương Tây. Hà Nội, Nxb
Ngọc Hiến và cộng sự dịch, 1980: tr.280] để làm Khoa học xã hội.
nổi bật những mặt đối lập trong tâm hồn con Đỗ Đức Dục [1972]. Chủ nghĩa hiện thực phê phán
người để “nghiên cứu thế giới tâm hồn bên trong văn học phương Tây từ nửa sau thế kỷ
trong của con người bị tách rời khỏi môi trường XIX bước sang thế kỉ XX. Tạp chí Văn học,
xã hội” [Сучков Б.Л., 1977, Hoàng Ngọc Hiến 3, tr. 91.
và cộng sự dịch, 1980a: tr.284]. Đây là những Đỗ Đức Dục [1981]. Chủ nghĩa hiện thực phê phán
tiền đề để chủ nghĩa hiện đại ra đời trong văn trong văn học phương Tây [dưới ánh sáng
học thế kỷ XX. quan điểm Mác-xít]. Hà Nội, Nxb Khoa học xã hội. 5. Kết luận Đặng Anh Đào, Hoàng Nhân, Lương Duy Trung, Bài viết này nhằm khái quát sự bước phát Nguyễn Đức Nam, Nguyễn Thị Hoàng, 47
- VAN HIEN UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE VOLUME 6 NUMBER 3 Nguyễn Văn Chinh, Phùng Văn Tửu [2012]. chuyên nghiệp. Văn học phương Tây. Nxb Giáo dục Việt Nam. Lê Hồng Sâm [1989]. Guxtav Phlôbe, một gương
Fortassier, R. [1982]. Le roman francsais au 19è mặt bi đát trong văn học Pháp. Tạp chí Văn siècle. Nguyễn Thanh dịch [1999]. Tiểu thuyết học, 3, tr. 43. Pháp thế kỷ XIX. Hà Nội, Nxb Thế giới. Cao Chi, Chu Hảo, Pierre Darriulat, Nguyễn Xuân
Nguyễn Như Hiền, Lê Đình Lượng, Đái Duy Ban Xanh, Phạm Xuân Yêm [chủ biên] [2014]. [2005]. Những phát minh trong khoa học sự Khi văn chương vinh danh khoa học [Kỳ 1, 2, sống. Hà Nội, Nxb Khoa học và kỹ thuật. 3]. Trích từ Kỷ yếu Hạt Higgs và Mô Hình
Đỗ Đức Hiểu [1978]. Văn học công xã Pari. Hà Nội, Chuẩn. //tiasang.com.vn/-van-hoa/khi- Nxb Đại học và Trung học chuyên nghiệp. van-chuong-vinh-danh-khoa-hoc-ky-1-7499.
Nguyễn Hữu Hiếu [2010]. Khảo sát sự chuyển hướng Truy cập ngày: 20 tháng 8 năm 2017. thẩm mĩ văn học Pháp cuối thế kỷ XIX. Báo Lê Ngọc Tân [2002]. Chủ nghĩa tự nhiên, Zola và cáo kết quả đề tài nghiên cứu khoa học cấp tiểu thuyết. Tp. Hồ Chí Minh, Nxb Hội Nhà Đại học Quốc gia. Tp. Hồ Chí Minh, Trường văn. Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Tp. Hồ Nguyễn Thị Anh Thảo [2001]. Tiểu thuyết Pháp thế Chí Minh. kỷ XIX và những ảnh hưởng đối với một số
Thái Thu Lan [1991]. Emin Dôla – nhà văn của nhà văn Việt Nam tiêu biểu thời kỳ 1932- những thể nghiệm và thử thách. Tạp chí Văn 1945. Luận án Tiến sĩ ngành Lý thuyết và học, 5, tr. 42. Lịch sử văn học. Viện Khoa học Xã hội tại
Thái Thu Lan [2001]. Các tác giả lớn của văn học Tp. Hồ Chí Minh. Pháp thế kỉ XIX. Tp. Hồ Chí Minh, Nxb Giáo Đặng Thanh Tịnh [biên soạn] [2006]. Lịch sử nước dục. Pháp. Nxb Văn hóa - Thông tin.
Thái Thu Lan [2005]. Jules Vallès – nhà văn xuất sắc của Phùng Văn Tửu, Lê Hồng Sâm [chủ biên] [2005]. Công xã Paris. Nxb Đại học quốc gia TP. HCM. Lịch sử văn học Pháp thế kỷ XVIII và thế kỷ
De Ligny C., Rousselot M. [1998]. La littérature XIX [tập II]. Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. française. Trịnh Thu Hồng, Đỗ Phương Mai Сучков Б.Л. [1977a]. Исторические судьбы dịch [1998]. Văn học Pháp. Tp. Hồ Chí Minh, реализма. Hoàng Ngọc Hiến và những người Nxb Giáo dục. khác [dịch từ nguyên bản tiếng Nga] [1980].
Hoàng Nhân [1997]. Tuyển tập văn học Pháp [tập II Số phận lịch sử của chủ nghĩa hiện thực [suy – thế kỷ XIX, XX]. Thành phố Hồ Chí Minh, nghĩ về phương pháp sáng tác], Tập 1. Tp. Hồ Nxb Trẻ và Hội nghiên cứu và giảng dạy văn Chí Minh, Nxb Tác phẩm mới, Hội Nhà văn học Tp. Hồ Chí Minh. Việt Nam.
Hoàng Nhân, Nguyễn Ngọc Ban, Đỗ Đức Hiểu Сучков Б.Л. [1977b]. Исторические судьбы [1979]. Lịch sử văn học phương Tây, tập 2. реализма. Hoàng Ngọc Hiến và những người Tp. Hồ Chí Minh, Nxb Giáo dục. khác [dịch từ nguyên bản tiếng Nga] [1982].
Hà Thị Thu Phương [2016]. Sự thay đổi thẩm mỹ của Số phận lịch sử của chủ nghĩa hiện thực [suy dòng văn học hiện thực qua truyện ngắn Guy nghĩ về phương pháp sáng tác], Tập 2. Hà Nội, de Maupassant. Luận văn Thạc sĩ. Trường Đại Nxb Tác phẩm mới, Hội Nhà văn Việt Nam. học Khoa học xã hội và Nhân văn TP. HCM. Lưu Tô Xương, Quang Nhân Hồng, Hàn Thừa Văn
Đoàn Rạng, Vũ Quý Mão, Trần Như Thuần, Đỗ [chủ biên] [2002]. Lịch sử thế giới thời cận đại Quang Giai [1962]. Mười thế kỷ văn chương [1640-1900]; Tập 3. Nxb Tổng hợp TP. HCM. Pháp [quyển II]. Sài Gòn, Khai Trí xuất bản. Zola, Z. [1881a]. Le Roman Expérimental. Paris,
Lê Hồng Sâm, Đặng Thị Hạnh [1981]. Văn học lãng Cinquième edition, G. Charpentier édition. mạn và văn học hiện thực phương Tây thế kỷ Zola, Z. [1881b]. Les Romanciers naturalists. Paris, XIX. Hà Nội, Nxb Đại học và trung học G. Charpentier édition. 48
nguon tai.lieu . vn
Video liên quan