Trước khi tìm hiểu thế nào là “bắc kim thang, cà lang bí rợ”, tôi xin kể lại một câu chuyện cổ tích mà mình nghe được trong chuyến đi công việc tại Long Xuyên khoảng 5 năm trước.
Người kể câu chuyện này là một cụ bà khoảng gần 80 tuổi, tụ tập cháu chắt lại rồi vừa ngồi bỏm bẻm nhai trầu vừa kể chuyện. Chắc hẳn rằng nghe xong mọi người sẽ hiểu thêm về việc mà chúng ta đang bàn tới ở đây.
Chuyện kể như sau:
“Ngày xửa ngày xưa, ở một làng quê nọ, có hai người bạn làm nghề buôn bán cùng nhau. Một người đi soi đèn bắt ếch về đêm, còn anh kia thì chuyên đi bán dầu thắp đèn vào rạng sáng.
Nhà họ dựng trên một cù lao nhỏ ven sông, tách biệt với làng xóm, muốn đi vào chợ làng phải đi ngang một cây cầu khỉ vắt vẻo. Do hoàn cảnh đơn chiếc, nên hai anh cũng thân thiết với nhau.
Có lần vì mẹ già của anh bán ếch bệnh mà không có tiền chạy chữa nên qua đời, anh bán dầu liền bỏ tiền ra giúp đỡ ma chay mà không hề tính toán, vì thế mà anh bắt ếch càng quý trọng tình bạn của anh bán dầu.
Một đêm nọ, trong lúc đi làm việc, anh bắt ếch nghe tiếng kêu thảm thiết phát ra từ một cái bẫy trên đồng. Tính tò mò, anh lại mở ra coi thì phát hiện ra hai con chim le le và bìm bịp nằm trong bẫy, do chúng giành ăn với nhau mới bất cẩn rơi vào bẫy của con người.
Hai con chim ra sức năn nỉ anh bắt ếch mở bẫy tha cho mình, rồi hứa sẽ đền ơn báo đáp. Vốn là người có tính nhân từ, anh bắt ếch cũng xuôi lòng rồi giải thoát cho chúng.
Vài ngày sau, hai con chim cùng bay đến nhà anh bắt ếch để cảnh báo cho anh biết tai ương sắp đến. Chúng nghe được hai con ma da ở sông bàn với nhau rằng sẽ kéo chân anh bán dầu và anh bắt ếch, cho hai anh chết, thế mạng cho chúng để chúng được đầu thai.
Vì hai con ma này chết đã lâu, nếu trong 7 ngày không bắt được người thay thế sẽ bị hồn phách tứ tán, không được đầu thai nữa. Thêm vào đó, ma da cũng chỉ có thể bắt hai anh khi trời vừa rạng sáng, lúc anh bán dầu ra chợ và lúc anh bắt ếch về nhà, bởi vì khi mặt trời lên thì chúng không còn ma phép.
Ban đầu anh bắt ếch đem cớ sự nói anh cho bán dầu nghe, khuyên anh nên ở nhà, nghỉ bán một tuần lễ, nhưng anh bán dầu lại không tin, cho rằng đấy là mê tín vớ vẩn, trên đời không có ma, quỷ.
Theo lời le le và bìm bịp, anh bắt ếch viện cớ đến ngày cúng mẹ, gọi anh bán dầu qua nhà tiệc tùng ăn nhậu, chuốc cho anh say mèm đến mức sáng hôm sau không ra chợ bán được. Ngày kia lại lấy cớ sang nhà cảm ơn anh bán dầu đã giúp đỡ, lại bày tiệc ăn uống no say, trì hoãn việc đi ngang cây cầu kia.
Hôm ấy là ngày cuối cùng của thời hạn 7 ngày ma da bắt hồn, do say xỉn nhiều ngày liền nên anh bắt ếch ngủ quên. Anh bán dầu sực tỉnh vào sáng sớm, nhận ra mình đã bỏ buôn bán mấy ngày liền bèn nhanh chóng quẩy hàng ra chợ.
Do bước vội vàng qua cầu khỉ cheo leo, lại bị bọn ma da biến phép cho cầu trơn trượt nên sẩy chân rơi xuống nước mà chết. Anh bắt ếch vì tiếc thương bạn nhưng do còn sợ bọn ma da nên phải đợi hết một ngày sau mới dám vớt xác bạn lên mà làm ma chay.
Thấy ân nhân của mình đau lòng, le le và bìm bịp cũng bay đến, cất tiếng kêu thảm thiết như tiếng kèn trống đám ma để tiễn biệt một người chết oan.”
Chú bán dầu, qua cầu mà té. Đọc hết truyện cổ tích này thì có lẽ mọi người đều sáng tỏ vì sao trong bài đồng dao “Bắc kim thang” có 4 câu cuối là:
Chú bán ếch, ở lại làm chi.
Con le le đánh trống thổi kèn,
Con bìm bịp thổi tò tí te tò te.
Thực chất là để diễn tả lại câu chuyện cổ tích đề cao tình bạn và tính chất cứu vật vật trả ơn của người xưa.
Thế nên vấn đề còn lại nằm ở hai câu:
Bắc kim thang, cà lang bí rợ
Cột qua kèo, là kèo qua cột.
Ở câu đầu tiên, “cà, lang, bí rợ” là để chỉ cho 3 loại củ, quả có cùng một đặc tính là thuộc họ dây leo, trái cà, khoai lang và bí rợ. Đặc biệt với từ bí rợ, là một từ thuần chất của miền Nam, cũng đã nói lên xuất xứ của bài đồng dao này là từ miền Tây Nam bộ.
Nói đến “bắc kim thang” thì phải hiểu hơi “hàn lâm” một chút, là từ kim thang ở đây hiểu cho đúng phải là cái thang hình chữ KIM -金- tức là hình tam giác cân. Từ “kim tự tháp” cũng là bắt nguồn từ chữ “kim” này mà có, do chỉ hình dạng cái tháp của người Ai Cập cổ là hình tam giác cân.
Còn cái “kim thang” của con nít ngày xưa là do người lớn dùng hai thanh tre dài, bắt chéo vào nhau tạo thành một hình tam giác cân rồi cắm trên mặt đất, cách vài mét lại đặt một cái như vậy, tạo thành một hàng dài. Bản thân của cái kim thang này trở thành một cái cột [do không có cây cột dựng đứng giữa nên hai thanh tre chéo vào trở thành cột luôn]. Những cái kim thang được nối vào nhau bởi cái “vì kèo” là những thanh tre chạy dọc theo giàn, cứ như thế tạo thành một giàn cốt là để cho cà, lang, bí rợ leo lên mà sinh sôi, phát triển.
Vậy “cột qua kèo, kèo qua cột” là chỉ mối quan hệ gắn bó vào nhau của hai vật thể. Cả câu “bắc kim thang, cà lang bí rợ, cột qua kèo, là kèo qua cột” cốt để miêu tả mối quan hệ keo sơn, quấn quít, gắn bó vào nhau của anh bán dầu và anh bán ếch ở bốn câu sau.
Cả bài đồng dao này được viết lại dựa trên câu chuyện cổ tích kia, nên cách lý giải cũng vì thế mà nên hiểu cho đúng. Tuy nhiên trải qua thời gian dài, người lớn không còn kiên nhẫn để giải thích cho con trẻ hiểu về truyện cổ tích kia, thế nên bài đồng dao “bắc kim thang” cứ thế mà lưu truyền, gây ra sự hoang mang, khó hiểu cho người nghe.
Bên cạnh đó, cũng còn nhiều lời bàn, tranh cãi xung quanh việc lý giải ý nghĩa cho bài đồng dao này. Điển hình là ông Nguyễn Hữu Hiệp ở An Giang đã phát biểu trong hội thảo khoa học tại trường Đại học Cần Thơ năm 2003, rằng hiểu cho đúng thì bài đồng dao này phải được hát là:
Bắt kim than, cà lang bí rợ
Cột quai chèo, chèo qua chèo lại,
Bắt ngựa ô, chạy vô vườn mít,
Hái lá mít, chùi đít ngựa ô.
Tuy nhiên cách giải thích này lại khập khiễng và vô cùng tối nghĩa, khó hiểu.
Vậy nên tôi mới mạn phép truy tìm nguồn gốc, đọc và thẩm định rồi giải thích để mọi người hiểu hơn về bài đồng dao này. Nếu mọi người thấy cách lý giải này là hợp lý thì nhớ đặng mà con cháu có hỏi, thì ta biết trả lời rằng vì sao trẻ con hay hát:
Bắc kim thang, cà lang bí rợ,
Cột qua kèo, là kèo qua cột…
Bắc kim thang cà lang bí rợ là một bài hát thiếu nhi đã rất đỗi quen thuộc đối với tuổi thơ của không biết bao nhiêu người, nhưng liệu đằng sau bài hát nghe có vẻ vui tươi này có ẩn chứa điều gì sâu xa mà chúng ta chưa biết? Hãy để Thợ sửa xe giúp bạn giải đáp câu hỏi này.
Bắc kim thang là gì?
Cho đến nay câu chuyện về bắc kim thang vẫn chưa được làm sáng tỏ và có rất nhiều giả thiết được đặt ra về nguồn gốc của cái tên này. Nhiều người cho rằng nó có xuất phát từ một bài dân ca trong trò chơi của trẻ em, có người lại cho rằng bài hát bắc kim thang để ca ngợi tình bạn đẹp,… Tuy nhiên cách giải thích thứ hai được nhiều người đồng tình hơn cả.
Lời bài hát bắc kim thang cà lang bí rợ
Bài hát bac kim thang được nhiều thế hệ trẻ em biết đến thông qua lời hát ru từ những người lớn trong gia đình, có lẽ không ai là không biết đến nó. Với ca từ đơn giản dễ nhớ, những em nhỏ đã lớn lên và coi bài hát này như một phần tuổi thơ không thể thiếu. Thế nhưng ý nghĩa bài hát bắc kim thang lại không hề đơn giản như ca từ dưới đây.
“Bắc kim thang, cà lang bí rợ
Cột qua kèo, là kèo qua cột
Chú bán dầu qua cầu mà té
Chú bán ếch ở lại làm chi?
Con le le đánh trống thổi kèn
Con bìm bịp thổi tò tí te tò te.”
Sự thật về câu chuyện bắc kim thang
Có lẽ không phải ai cũng biết sự thật về bài hát bắc kim thang, nếu bạn gõ những cụm từ tìm kiếm như “sự tích bắc kim thang”, “bắc kim thang kinh dị” hay “truyện ma bắc kim thang” lên Google thì hẳn sẽ cảm thấy bất ngờ và có chút sợ hãi với những gì mình đang đọc. Đúng vậy, truyện bắc kim thang không hề bình thường như lời bài hát mà ẩn chứa trong đó là cả 1 tầng ý nghĩa đáng sợ.
Người từng kể lại câu chuyện bắc kim thang được biết là một cụ bà đã 80 tuổi đang tụ tập những đứa cháu của mình lại ngồi quây quần bên nhau, bà vừa nhai trầu và vừa kể chuyện. Câu chuyện được kể như sau:
Đã từ rất lâu rồi, ở một làng quê nọ tại Nam Bộ, có hai người bạn thân thiết làm nghề buôn bán để kiếm sống cùng nhau. Một người làm nghề đi soi đèn bắt ếch về đêm còn anh kia thì chuyên bán dầu thắp đèn vào tờ mờ sáng. Nhà của cả 2 được dựng trên một cù lao nhỏ ở ven bờ sông nên sống tách biệt với làng xóm, muốn đi vào trong chợ thì phải đi qua một cây cầu khỉ vắt vẻo. Vì hoàn cảnh đơn chiếc giống nhau nên hai anh cũng dần trở nên thân thiết.
Có lần mẹ của anh bán ếch đổ bệnh nặng mà không có tiền chữa chạy nên qua đời. Thấy hoàn cảnh anh bán ếch như vậy, anh bán dầu đã bỏ tiền túi ra giúp đỡ ma chay cho mẹ anh bán ếch mà không hề tính toán. Chính vì vậy mà anh bắt ếch càng thêm quý trọng tình bạn này.
Vào 1 đêm nọ, trong khi đi làm việc, anh bắt ếch tình cờ nghe thấy tiếng kêu thảm thiết phát ra từ cái bẫy trên đồng. Vốn tính tò mò, anh tiến lại gần rồi mở ra kiểm tra thì phát hiện có 1 con chim le le và 1 con bìm bịp đang nằm trong bẫy, do giành ăn với nhau nên mới bất cẩn rơi vào bẫy do con người dựng nên. Hai con vật sức cầu xin anh bắt ếch mở bẫy cứu chúng và hứa sẽ báo đáp ơn cứu mạng này. Vốn là người có lòng nhân từ, anh bắt ếch cũng mủi lòng rồi giải cứu chúng 1 mạng.
Mấy ngày sau, 2 con chim cùng bay đến nhà của anh bắt ếch và báo rằng sắp có tai ương ập đến. Trên đường đi kiếm ăn, chúng tình cờ nghe lỏm được 2 con ma da ở sông bàn bạc kế hoạch với nhau là sẽ kéo chân của anh bán dầu và anh bắt ếch khiến 2 anh cùng chết để thế mạng cho chúng được đi đầu thai.
Vì 2 con ma này đã chết từ lâu nên nếu trong 1 tuần mà không bắt được người thay thế thì hồn phách của chúng sẽ tan biến và không thể đầu thai được nữa. Hơn nữa, lũ ma da cũng chỉ có thể hại 2 người khi trời rạng sáng, lúc anh bán dầu đi chợ và lúc anh bắt ếch về nhà, bởi lẽ khi mặt trời mọc thì chúng sẽ không còn ma phép để hại người nữa.
Mới đầu, anh bắt ếch đã kể chuyện này cho anh bán dầu nghe và khuyên anh hãy ở nhà và nghỉ 1 tuần lễ. Tuy nhiên, anh bán dầu không tin vào điều đó và cho rằng đấy là mê tín dị đoan, trên đời không có sự tồn tại của ma, quỷ.
Dựa vào lời của le le và bìm bịp, anh bắt ếch đã cố tình viện cớ là sắp đến ngày cúng mẹ và gọi anh bán dầu qua nhà chơi và tiệc tùng ăn nhậu, chuốc cho anh bán dầu say mèm để anh không thể ra chợ bán hàng vào ngày hôm sau. Ngày kia thì lại lấy cớ sang nhà cảm ơn anh bán dầu vì đã giúp đỡ lúc khó khăn rồi tiếp tục bày tiệc rượu ăn uống no say, trì hoãn thời gian đi ngang cây cầu khỉ kia.
Vào ngày cuối cùng của thời hạn 7 ngày ma da bắt hồn, vì đã say xỉn quá nhiều ngày nên anh bắt ếch đã vô ý ngủ quên. Còn anh bán dầu thì tỉnh táo hơn, sáng sớm anh chợt sực tỉnh và nhận ra mình đã bỏ buôn bán mấy ngày rồi nên nhanh chóng gánh hàng ra chợ.
Do quá vội vàng khi qua cầu khỉ cheo leo lại thêm việc bị bọn ma da hoá phép khiến cầu trơn trượt nên anh bán dầu đã sẩy chân rơi xuống nước mà chết tức tưởi. Sáng thức dậy không thấy bạn đâu thì anh bắt ếch đã biết có chuyện chẳng lành. Dù tiếc thương bạn nhưng do sợ bọn ma da nên phải đợi đến ngày hôm sau anh bán dầu mới dám ra sông vớt xác bạn lên để làm ma chay. Thấy ân nhân của mình đau buồn, le le và bìm bịp cũng bay đến và cất tiếng kêu thảm thiết như tiếng kèn trống đám ma để tiễn biệt anh bán dầu. Chắc hẳn sau khi đọc xong câu chuyện này thì có lẽ mọi người đã hiểu được câu hát trong bài đồng dao
Những sản phẩm được lấy cảm hứng từ truyền thuyết bắc kim thang
Sức ảnh hưởng của bắc kim thang mạnh mẽ đến nỗi lan tỏa cả vào những tác phẩm điện ảnh, âm nhạc và cả nhảy hiện đại.
Xuân Mai bắc kim thang
Chắc hẳn những thế hệ 8x, 9x hay thậm chí là 10x đã không còn lạ lẫm gì với bé Xuân Mai với các bài hát thiếu nhi “làm mưa làm gió” một thời đúng không nào? Nhờ giọng ca trong trẻo và đầy ngây thơ của Xuân Mai mà dường như ý nghĩa “kinh dị” về bài hát này đã bị xoá nhoà.
Phim bắc kim thang full
Mặc dù lấy tên là bắc kim thang nhưng cốt truyện của bộ phim này lại không hề có liên quan gì đến nội dung, có chăng là bối cảnh của phim được diễn ra ở miền Tây Nam Bộ.
Bắc kim thang kể về một gia đình đông con cháu ở miền sông nước Nam Bộ và nặng nề hủ tục. Đây là 1 bộ phim kinh dị tâm lý có cốt truyện tương đối chỉn chu và đầy ý nghĩa nhân sinh bên cạnh những màn hù dọa khiến khán giả sợ hãi.
Bắc kim thang nhảy hiện đại
Không chỉ gây ảnh hưởng trong lĩnh vực trên, bài dân ca bắc kim thang còn được phối lại nhạc cho thêm phần sôi động và cực bắt tai. Bởi vậy mà rất nhiều dancer đã sáng tạo cả những điệu nhảy mới lạ trên nền nhạc này và tạo thành trào lưu cực hot trong giới trẻ nước ta.
Hy vọng những thông tin mà Thợ sửa xe cung cấp trên đây đã giúp bạn hiểu bắc kim thang là gì cũng như ý nghĩa ẩn sau đằng sau những lời bài hát đó. Nếu bạn có bất cứ thắc mắc hay đóng góp nào cho bài viết này thì đừng ngại ngần mà để lại bình luận để chúng ta cùng nhau trao đổi thêm nhé!