Chủ trương "một chương trình, nhiều bộ sách" với sự bất nhất, thiếu khoa học trong triển khai khiến sách giáo khoa không được tái sử dụng, hàng chục nghìn cuốn dùng một năm rồi bỏ phí.
Cuối tháng 4, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam công bố giá sách lớp 3, 7 và 10 theo chương trình mới, sử dụng từ năm học 2022-2023. Bên cạnh ý kiến cho rằng, giá sách mới quá cao, nhiều phụ huynh nhân dịp này bày tỏ bức xúc khi liên tục phải mua mới sách giáo khoa thay vì tái sử dụng, coi đây là sự lãng phí lớn.
Hiệu trưởng một trường tiểu học tại Hà Nội chia sẻ với tâm trạng của phụ huynh song cho rằng, cách hiểu trên là chưa đầy đủ. Sách giáo khoa được biên soạn theo chương trình phổ thông từng giai đoạn. Từ 2020, chương trình giáo dục phổ thông mới được áp dụng, nên việc thay sách "là tất yếu". Trước khi ra sách mới cho lớp 3, 7, 10, các khối 1, 2 và 6 đã lần lượt được thay sách hai năm trước. Theo lộ trình, các khối lớp còn lại sẽ tiếp tục học sách mới trong những năm tiếp theo. Đến 2025, việc thay sách sẽ hoàn thành với toàn bộ bậc phổ thông. Sách giáo khoa từ đây sẽ được dùng ổn định như các giai đoạn trước.
Tuy nhiên, tình trạng lãng phí sách giáo khoa "không phải không có".
Từ 2019 trở về trước, chương trình giáo dục phổ thông chỉ có một bộ sách giáo khoa cho từng lớp. Sách hiện hành bắt đầu sử dụng từ 2002, chỉnh sửa qua từng năm nhưng cơ bản không thay đổi đáng kể. Do đó, học sinh phổ thông giai đoạn 2002-2019 có thể dùng lại sách của khóa trên.
Nhưng cơ chế "một chương trình, một bộ sách giáo khoa" đã thay đổi theo Chương trình giáo dục phổ thông mới và Luật Giáo dục 2019. Lần đầu tiên, Việt Nam triển khai "một chương trình, nhiều bộ sách". Bộ Giáo dục và Đào tạo từng giải thích, đây là cách làm của các nước có nền giáo dục phát triển, đa dạng hóa cách tiếp cận chương trình, thu hút nhiều người tài tham gia viết sách, khuyến khích chủ động, sáng tạo trong dạy học.
Năm 2020, sách giáo khoa của chương trình mới bắt đầu áp dụng cho lớp 1. Trong năm đầu triển khai, thẩm quyền chọn sách thuộc về các trường. Dựa vào danh mục sách thuộc 5 bộ đạt chuẩn do Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt, trường học thành lập hội đồng, mỗi môn chọn một đầu sách.
Các sách được chọn không bắt buộc thuộc cùng một bộ. Nghĩa là, sách giáo khoa được dùng ở mỗi trường một khác. Những gia đình chuyển trường cho con giữa chừng hoặc có hai con học khác trường sẽ phải mua mới hoàn toàn, hoặc mua mới một số cuốn, thay vì kế thừa trọn bộ sách cũ như giai đoạn 2019 về trước. "Đây là yếu tố đầu tiên dẫn đến lãng phí sách", một giáo viên với kinh nghiệm 15 năm dạy lớp 1 tại Hà Nam nhận xét.
Giá bìa từng cuốn trong bộ sách lớp 3 "Kết nối tri thức với cuộc sống". Ảnh: NXBGDVN
Ngoài ra, hàng chục nghìn cuốn sách chỉ có "tuổi thọ" một năm, do hai trong số năm bộ giáo khoa ngừng phát hành.
Trong năm đầu triển khai chương trình mới, năm bộ sách giáo khoa lớp 1 được phê duyệt gồm: Chân trời sáng tạo, Kết nối tri thức với cuộc sống, Cùng học để phát triển năng lực, Vì sự bình đẳng và dân chủ trong giáo dục [Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam], Cánh Diều [hai nhà xuất bản Đại học Sư phạm và Đại học Sư phạm TP HCM kết hợp].
Sau một năm, khi áp dụng chương trình mới cho lớp 2 [năm học 2021-2022], hai bộ Cùng học để phát triển năng lực, Vì sự bình đẳng và dân chủ trong giáo dục đột ngột bị "xóa sổ". Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam cho biết những bộ sách này được hợp nhất với hai bộ còn lại [của cùng NXB], nhằm "giảm chi phí, tập trung tối đa nguồn lực".
Phía Nhà xuất bản khẳng định việc hợp nhất không ảnh hưởng đến hoạt động dạy học, chọn sách; các cuốn sách thuộc hai bộ đã bị hợp nhất vẫn được tái bản. Tuy nhiên, thực tế, khi thẩm quyền chọn sách giáo khoa được giao cho UBND cấp tỉnh [từ năm học 2021-2022], nhiều nơi không dùng sách của hai bộ bị hợp nhất nữa. Giá mỗi bộ sách này dao động 189.000-194.000 đồng.
Ví dụ tại Sơn La, năm 2020, khoảng 30.000 học sinh lớp 1 của tỉnh này học sách Tự nhiên và xã hội của hai bộ Cùng học để phát triển năng lực, Vì sự bình đẳng và dân chủ trong giáo dục. Đến 2021, tỉnh Sơn La quyết định chọn lại sách giáo khoa lớp 1, trong đó sách Tự nhiên và xã hội được chọn thuộc bộ Cánh Diều, nghĩa là 30.000 sách Tự nhiên và Xã hội lớp 1 của bộ cũ chỉ được dùng một năm. Tính theo giá bìa, 30.000 cuốn này khoảng 600 triệu đồng.
Hiện chưa có thống kê đầy đủ về số lượng những cuốn sách giáo khoa theo chương trình mới không thể tái sử dụng trên cả nước. Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng mức thiệt hại mà số sách này gây ra có thể lên tới vài tỷ đồng.
Hiệu trưởng một trường tiểu học tại quận 3 [TP HCM] nhận định: "Đây là sự lãng phí rất lớn, mà lỗi là do nhà xuất bản không thống nhất trong việc biên soạn xuyên suốt các bộ sách".
Trong báo cáo về hoạt động chất vấn tại Kỳ họp thứ 2, Quốc hội khóa XV, Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết sẽ phối hợp chặt chẽ với các bộ ngành, địa phương để tăng cường hướng dẫn chọn sách giáo khoa, tập huấn sử dụng sách nhằm đảm bảo linh hoạt, hiệu quả, đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông mới.
Sách giáo khoa Toán lớp 1, bộ Vì sự bình đẳng và phát triển trong giáo dục - một trong hai bộ sách bị hợp nhất sau một năm sử dụng. Ảnh: Thanh Hằng
Không chỉ sách giáo khoa, tình trạng lãng phí còn xảy ra với sách bài tập và sách tham khảo.
Khi dọn bàn học cho con trai lớp 2, đang học tại một trường công lập, chị Nguyễn Thị Mai [quận Hà Đông, Hà Nội] ngán ngẩm khi có đến 6 quyển sách bài tập còn mới nguyên, dù con đã thi xong kỳ II.
Con trai chị Mai là lứa được học chương trình giáo dục phổ thông mới ngay từ lớp 1. Khoảng 3-4 tháng trước khi năm học mới bắt đầu, giáo viên chủ nhiệm gửi phụ huynh danh mục sách cần mua.
Dù sách bài tập và tham khảo không nằm trong danh mục bắt buộc, chị và các phụ huynh vẫn đăng ký đầy đủ. "Nếu không mua tại trường, chúng tôi phải tự tìm mua ở các hiệu sách, tốn thời gian mà chưa chắc đã có", chị Mai giải thích.
Thế nhưng, khi con trai học xong lớp 2, chị thấy hàng loạt vở bài tập "chưa được sờ đến".
Những quyển sách mà con trai chị Mai không dùng đến trong năm học vừa qua. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Trước tình trạng này, cô Hoa [đã đổi tên], giáo viên lớp 2 một trường công lập tại Hà Đông, giải thích theo phân phối chương trình, các sách bài tập đều được sử dụng, chủ yếu vào buổi học chiều. Tuy nhiên, cô giáo thừa nhận, việc cho học sinh làm hết bài trong các sách này là điều "khó thực hiện", đặc biệt trong bối cảnh học trực tuyến phần lớn thời gian trong hai năm đại dịch vừa qua.
Cũng công tác trong lĩnh vực giáo dục, chị Mai đánh giá cao sự thay đổi của chương trình và sách giáo khoa, sách bài tập mới. Nhưng người mẹ mong muốn sách này được tận dụng tối đa, tránh lãng phí. "Nhiều sách chưa chắc đã tốt. Quan trọng là khai thác và sử dụng thế nào", chị nhấn mạnh.
Chưa biết "xử lý" sao với đống sách "cũ mà mới" này, chị Mai đã nhận được danh mục sách lớp 3 cần mua. Nhìn các đầu sách, người mẹ nghĩ "sẽ lại có những cuốn không dùng tới", nhưng nếu không đăng ký, chị sợ con mình thiếu.
"Vài chục nghìn đồng thật ra không nhiều, nhưng nếu nhân với 30-40 học sinh một lớp, số tiền bị lãng phí cũng hàng triệu. Trên phạm vi cả nước, số tiền sẽ còn lên đến bao nhiêu?", chị Mai bày tỏ.
Hằng Tùng - Bình Minh
Theo các quyết định của Bộ trưởng Bộ GD-ĐT phê duyệt danh mục sách sử dụng trong các cơ sở giáo dục phổ thông, các bộ sách giáo khoa lớp 3, lớp 7 và lớp 10 của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam gồm: Kết nối tri thức với cuộc sống và Chân trời sáng tạo sẽ được đưa vào giảng dạy trên cả nước từ năm học 2022 - 2023.
| |
Giá sách giáo khoa mới tăng rất nhiều so với sách theo chương trình cũ |
Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã thực hiện kê khai giá bán lẻ các bộ sách giáo khoa lớp 3, lớp 7, lớp 10 với Cục Quản lý giá [Bộ Tài chính] theo quy định. Các bộ sách giáo khoa của nhà xuất bản này có giá bìa cụ thể như sau:
Bộ sách giáo khoa lớp 3 từ 177.000 đồng/bộ đến 183.000 đồng/ bộ [chưa bao gồm sách tiếng Anh]
Bộ sách giáo khoa lớp 7 từ 208.000 đồng/bộ đến 209.000 đồng/bộ [chưa bao gồm sách tiếng Anh]
Bộ sách giáo khoa lớp 10 từ 246.000 đồng/bộ đến 301.000 đồng/bộ [tuỳ thuộc tổ hợp môn học và chuyên đề học tập mà học sinh lựa chọn].
Giá bộ sách giáo khoa lớp 10 gồm tổng giá bìa sách của 5/7 môn học bắt buộc [toán, ngữ văn, giáo dục quốc phòng và an ninh, giáo dục thể chất, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp], 5 môn học lựa chọn và 3 chuyên đề học tập.
Như vậy, so với giá bộ sách giáo khoa hiện hành thì sách giáo khoa mới của lớp 3, lớp 7, lớp 10 của chính Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam áp dụng năm học tới đều tăng rất cao.
Cụ thể, nếu bộ sách giáo khoa lớp 3 hiện hành [chưa bao gồm sách tiếng Anh] chỉ khoảng 60.000 đồng/bộ thì giá sách giáo khoa mới công bố là gần 210.000 đồng/bộ. Năm học tới, tiếng Anh cũng chuyển từ môn học tự chọn sang bắt buộc nên sách giáo khoa tiếng Anh cũng không thể thiếu với tất cả học sinh. Giá sách giáo khoa tiếng Anh luôn cao nhất trong số các sách giáo khoa khác. Do vậy, nếu tính cả sách tiếng Anh thì giá bộ sách giáo khoa lớp 3 sẽ lên tới hơn 300.000 đồng/bộ.
Tương tự, giá bộ sách giáo khoa lớp 7 hiện hành [chưa bao gồm sách tiếng Anh có giá bìa là gần 120.000 đồng/bộ thì bộ sách giáo khoa mới cũng chưa bao gồm sách tiếng Anh là gần 210.000 đồng/bộ.
Với lớp 10 thì giá bộ sách giáo khoa mới sẽ áp dụng từ năm học mới tăng gần gấp đôi. Cụ thể, giá của bộ sách giáo khoa lớp 10 hiện hành với 13 môn học được niêm yết là 164.000 đồng.
\n
Dù giá sách giáo khoa mới tăng mạnh, nhưng trong thông cáo báo chí ngày 27.4 về giá sách lớp 3, lớp 7, lớp 10, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam vẫn khẳng định: "Thực hiện chỉ đạo của Bộ GD-ĐT, nhà xuất bản đặt tiêu chí phục vụ ngành và xã hội lên hàng đầu. Với phương châm phục vụ là mục đích, kinh doanh là phương tiện, chúng tôi đã tiết giảm tối đa các chi phí đầu vào để có giá bán sách giáo khoa phù hợp với mức chi phí của đại đa số các gia đình có con em đi học".
Năm 2020, khi dư luận ồn ào về giá bộ sách giáo khoa mới của lớp 1 tăng gần gấp 2 lần so với bộ sách cũ, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT đã có văn bản giải thích gửi Quốc hội. Theo đó, có 3 nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng này.
Thứ nhất là nội dung sách giáo khoa mới có số trang nhiều hơn, khổ sách rộng hơn cũ.
Thứ hai, để thể hiện tốt hơn nội dung sách giáo khoa, giúp học sinh tiếp nhận thông tin, kiến thức [nhất là đối với các hình ảnh cần màu sắc] đáp ứng yêu cầu của phương pháp dạy học tích cực, sách giáo khoa mới được in 4 màu [trong khi sach lớp 1 cũ chỉ in 2 màu] nên đòi hỏi giấy in phải tốt hơn [về độ trắng và định lượng giấy]; mực in phải bảo đảm chất lượng.
Thứ ba là các bộ sách giáo khoa lớp 1 mới được thực hiện theo phương thức xã hội hóa, không được trợ cấp một phần chi phí [đối với thù lao tác giả và kinh phí tổ chức biên soạn, thực nghiệm] như sách giáo khoa lớp 1 cũ.
Cũng theo Bộ GD-ĐT khi nói về giá sách giáo khoa mới: "Bộ Tài chính đã thẩm định giá, nhưng các cấu thành giá sách giáo khoa [nguyên vật liệu, nhân công] vẫn phải bảo đảm các chi phí theo quy định và không có sự hỗ trợ nào từ ngân sách nhà nước đối với các chi phí này. Điều này khiến giá thành sách giáo khoa mới cao hơn.
Tuy nhiên, Bộ GD-ĐT không đề cập đến các nguyên nhân "cơ học" gây nên việc người dân phải bỏ chi phí lớn hơn nhiều lần để mua đủ bộ sách giáo khoa bắt buộc cho con em mình học tập. Đó là việc Bộ GD-ĐT cho phép tăng số đầu sách giáo khoa bắt buộc so với chương trình cũ, trong đó có những cuốn sách giáo khoa thực sự không cần thiết. Ví dụ, bộ sách lớp 2 cũ chỉ có 6 cuốn với giá bán 53.000 đồng/bộ thì sách mới lên tới 10 cuốn có giá 186.000 đồng/bộ. Lần đầu tiên trong “lịch sử giáo dục ” có sách giáo khoa môn thể dục [còn gọi là giáo dục thể chất]; sách giáo khoa của “hoạt động trải nghiệm”,...
Nhiều chuyên gia đã chỉ ra rằng các môn đạo đức, nghệ thuật và đặc biệt là giáo dục thể chất và hoạt động trải nghiệm chỉ nên có sách hướng dẫn cho giáo viên là đủ, không cần sách giáo khoa cho học sinh. Bên cạnh đó, Bộ cần quy định về số trang trên mỗi đầu sách để đảm bảo vừa giảm chi phí làm sách, vừa giúp nội dung sách cô đọng hơn.
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 áp dụng theo hình thức "cuốn chiếu", bắt đầu từ năm học 2020 - 2021 đối với lớp 1; năm học 2021 - 2022 đối với lớp 2, lớp 6 và năm tới 2022 - 2023 đối với lớp 3, lớp 7, lớp 10.
Năm 2021, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT đã ban hành các quyết định phê duyệt sách giáo khoa mới của các lớp 3, lớp 7, lớp 10 của các nhà xuất bản khác nhau.
Đối với lớp 7, Bộ GD-ĐT phê duyệt 40 cuốn sách giáo khoa thuộc 12 môn học và hoạt động giáo dục.
Lớp 10, Bộ GD-ĐT phê duyệt 43 cuốn sách giáo khoa lớp 3 của 11 môn học và hoạt động giáo dục.
Thời điểm này, các địa phương đã và đang chọn sách giáo khoa mới sau đó đăng ký với các nhà xuất bản để được tập huấn, cung ứng sách trước khai giảng năm học mới.