Hỏi: Xin cho biết phát - xít nghĩa là gì?
Nguyễn Thị Thiên Hương [Lộc Đại, thị xã Đồng Hới, Quảng Bình]
Thời Roma cổ đại, quyền uy của quan chấp chính [consul] hay quan độc tài [dictator] được tượng trưng bằng một bó que buộc bằng dây da, phía trên có gắn một lưỡi búa. Bó là fascis [tiếng la-tinh] hay fascio [tiếng Ý].
Benito Mussolini [1883 - 1945] muốn thiết lập chế độ độc tài nên ngày 23-3-1919 lập ở Milano một tổ chức phản động mang tên Bó chiến đấu [Fascio di
Combattimento], gọi chủ nghĩa của y là chủ nghĩa phát - xít [fascismo]. Ngày 7-11-1921, y lập Đảng phát - xít toàn quốc [the National Fascist Party]. Một năm sau, y được vua Victor Emmanuel III mời làm thủ tướng nước Ý [30-10-1922].
Đối nội, Mussolini thiết lập chế độ độc tài cá nhân và đảng trị, xóa bỏ nền dân chủ đại nghị, đàn áp các chính đảng khác.
Đối ngoại, y thi hành chính sách bành trướng, xâm lược Ethiopia [2-10-1935], giúp Franco gây nội chiến ở Tây Ban Nha [1936], sáp nhập Albania [7-4-1939]. Y cùng Hitler lập trục Đức - Ý [25-10-1936], sau đó thêm Nhật [27-9-1940], gây ra Chiến tranh thế giới thứ hai [1939-1945].
Tháng 4-1945, thấy phe phát xít sắp thua, Mussolini dẫn cô tình nhân Clara Petacci chạy trốn sang Thụy Sĩ, mang theo 33 kg vàng, nhưng y và người tình bị dân quân du kích bắt và xử bắn tại làng Giulino di Mezzegra [thành phố Como, vùng Lombardia, phía Bắc nước Ý] ngày 28-4-1945, tức hai ngày trước khi Hitler tự tử ở Berlin [Đức].
Hoàng Anh