Người xưa dụng món ăn truyền thống ngày Tết nào để chỉ sự thơ ở người lạnh của con người

Trong bản đồ ẩm thực Việt Nam, miền Bắc gây ấn tượng sâu sắc bằng nét dung dị mà tinh tế, nhẹ nhàng và thanh tao như chính con người Hà Nội. Điều này thể hiện rõ nhất qua mâm cơm Tết truyền thống. Vậy, để biết trong mâm cơm Tết truyền thống ở miền Bắc có gì thì cùng nhau tìm hiểu nhé.

Ảnh: Shutterstock/ Vietnam Stock Images

Mâm cơm Tết truyền thống ở miền Bắc bao giờ cũng chú trọng hình thức và thể hiện sự phối hợp tinh tế, khéo léo, hài hòa giữa những món nước và món khô, giữa thịt và rau, đặc biệt là những món ăn giàu dinh dưỡng. Luôn có mặt trong mâm cỗ bao giờ cũng có 6 món: bánh chưng xanh, dưa hành, xôi gấc, nem rán, gà luộc, giò và thịt đông.

Ảnh: @bachuaviahe

Trong mâm cơm Tết truyền thống ở miền Bắc bánh chưng xanh là món ăn không thể nào thiếu. Đây cũng chính là món bánh truyền thống và đặc trưng nhất của ẩm thực miền Bắc. Bánh chưng là sự kết hợp hài hòa giữa gạo nếp dẻo, đậu xanh bùi bùi, tiêu cay nhẹ và mỡ heo béo ngậy đã tạo mang đến hương vị vô cùng đặc biệt. Không chỉ được bày trong các mâm cỗ ngày Tết, người miền Bắc còn tự tay gói món bánh này để làm quà tặng cho anh em họ hàng, bà con lối xóm và bạn bè.

Ảnh: @cooky.vn

Dù là trong mâm cơm Tết truyền thống hay đám cưới, đám hỏi, mừng thọ, tân gia,… món gà luộc vẫn luôn hiện diện. Theo quan niệm của người xưa, gà là biểu tượng cho sự cương trực, mạnh mẽ. Chính vì thế, chúng luôn có mặt trong hầu hết các bữa tiệc, không chỉ vì ý nghĩa dân gian mà đơn giản là vì độ ngon và dễ ăn của nó. Những miếng thịt gà có màu vàng tươi, dai, thơm thịt chấm với muối chanh ớt tạo nên một hương vị quen thuộc mà ăn hoài vân không thấy ngán.

Ảnh: @ricekitchen

Nem rán là một món ăn độc đáo không thể thiếu trong mâm cơm Tết truyền thống ở miền Bắc, và cũng là món ăn yêu thích của nhiều người Việt. Món ăn quen thuộc này có phần nhân được làm từ miến, mộc nhĩ, nấm hương, cà rốt, giá đỗ, hành lá, thịt xay, trứng gà, gia vị,… cuộn trong miếng bánh đa nem và chiên thật giòn. Rem rán thường được ăn kèm với dưa góp, rau sống và nước chấm chua ngọt rất ngon.

Nếu quan sát kỹ bạn sẽ thấy, trên mâm cơm Tết truyền thống ở miền Bắc món giò và thịt đông luôn được đặt ở vị trí trung tâm mang ý nghĩa “trong ấm ngoài êm, phúc lộc đầy nhà”. Giò được làm từ thịt nạc lợn, xay nhuyễn, gói trong lá chuối hoặc khuôn. Khi ăn cũng thái như chả lụa.

Thịt đông cũng được làm từ thịt lợn nhưng có thêm nhiều thành phần khác nữa như tai lợn, thịt chân giò, bì lợn, mộc nhĩ, nấm hương và quá trình chế biến cũng có phần công phu hơn. Tất cả các nguyên liệu được đem ninh nhừ và để nguội, cho vào ngăn mát tủ lạnh đến khi đông hoàn toàn. Thịt đông ngon mềm, thanh mát nhưng không ngấy. Khi ăn thường được dùng chung với một ít của dưa hành, dưa kiệu.

Có thể nói, dưa hành với bánh chưng hay thịt đông, giò thủ đều là bộ đôi hoàn hảo trên mâm cơn Tết truyền thống ở miền Bắc. Tuy không phải cao lương mĩ vị nhưng dưa hành luôn có một trí trí vô cùng quan trọng trong mỗi bữa ăn - là món chống ngán hữu hiệu nhất ngày Tết. Dưa hành giòn giòn, có vị chua chua cay nhẹ, không chỉ mang lại cảm giác ngon miệng cho người dùng mà còn góp phần đẩy nhanh quá trình tiêu hóa.

Trong mâm cơn Tết truyền thống ở miền Bắc, xôi gấc được xem là món ăn tượng trưng cho sự may mắn, hạnh phúc trong năm mới. Xôi khi chín dẻo và thơm, nổi bật với sắc đỏ tự nhiên trông rất đẹp và hấp dẫn, không những hương vị thơm ngon mà còn góp phần làm nổi bật mâm cỗ.

Nghệ nhân Ánh Tuyết với mâm cỗ Tết truyền thống Hà Nội. [Ảnh: Đinh Thị Thuận/TTXVN]

Ẩm thực ngày Tết luôn là một nét văn hoá đa dạng, phong phú và mang đậm dấu ấn của người Việt. Bên cạnh trái dưa hấu đỏ, mâm trái cây ngũ quả thì mỗi vùng miền lại có những đặc sản, những món ăn truyền thống mang phong vị rất riêng của mình.

Ẩm thực ngày Tết theo dòng thời cuộc

Theo phong tục, Tết của người Việt Nam nhất thiết phải có mâm cỗ với các món ăn đặc biệt mà ngày thường ít có. Mâm cỗ tết của người Việt bao giờ cũng thịnh soạn, nhiều món ăn ngon với đầy đủ màu sắc. Màu xanh của bánh chưng, màu xôi gấc đỏ tươi, canh măng vàng, đĩa giò lụa hồng hồng tạo nên mâm cỗ cổ truyền đặc sắc… Nếu như thời bao cấp nhiều khó khăn, với người Việt lúc ấy, cái ăn chỉ đơn thuần là làm no dạ dày để có sức lao động, thì từ những năm cuối thập niên 1980, kinh tế khá dần lên, con người ta dần dần không còn lo chuyện thiếu ăn nữa, mà bắt đầu nghĩ đến chuyện ăn ngon. Còn bây giờ, cái ăn với số đông người Việt không chỉ dừng lại ở tiêu chí “ngon” mà phải “bổ” và “lành.” Theo các nghệ nhân, ẩm thực Tết xưa thường mang đậm tính vùng miền. Ví như người miền Bắc thường có món măng khô ninh với chân giò, món thịt đông hay món cá trắm kho...; người miền Nam lại có món canh khổ qua dồn thịt và món thịt kho trứng...; còn người miền Trung lại có món thịt heo ngâm nước mắm, tôm chua... Thời xưa, những món ăn đó không phải quá cao sang về nguyên liệu, nhưng cách chế biến có thể giúp họ bảo quản thức ăn phù hợp với điều kiện thời tiết của từng vùng. Theo dòng thời cuộc, với nhiều đổi thay, quan niệm về mâm cỗ Tết ngày nay cũng có vẻ đơn giản và cởi mở hơn.

[Tết cổ truyền xưa và nay: Vẫn duy trì những phong tục đặc sắc]

Người phụ nữ hiện đại bây giờ cũng có rất nhiều sự lựa chọn, sự trợ giúp trong việc lo toan và chuẩn bị cho những bữa cơm ngày Tết, mà không phải vất vả nhiều như những người phụ nữ khi xưa. Tuy nhiên, các bà nội trợ ngày nay lại chú ý chăm chút nhiều hơn đến yếu tố sức khỏe và chất lượng món ăn. Bên cạnh đó, do sự giao thoa về văn hóa mà ngày nay mâm cỗ Tết của mỗi miền đều có thêm sự góp mặt của nhiều món ăn thuộc miền khác, tùy theo sở thích của từng gia đình khiến cho mâm cỗ ngày Tết ngày càng trở nên phong phú, đa dạng và ngon miệng hơn...

Và những khác biệt giữa các vùng miền

Do đặc điểm khí hậu, khẩu vị khác nhau của ba miền Bắc - Trung - Nam mà phong tục ẩm thực của từng vùng cũng có những “dấu ấn” riêng. Ngày Tết miền Bắc rực rỡ trong sắc hồng thắm của hoa đào, nhưng thời tiết thường giá lạnh. Có lẽ cũng chính vì vậy mà vào ngày Tết, người miền Bắc dường như nuông chiều bản thân hơn với các món ăn ngậy béo và đầy năng lượng. Đặc biệt, mâm cỗ Tết của người miền Bắc bao giờ cũng thể hiện sự tinh tế và khéo léo, chú trọng hình thức, phối hợp hài hòa giữa những món nước và món khô, giữa thịt và rau. Trong đó mâm cỗ của người Hà Nội được đánh giá là bài bản và giữ được nét cổ truyền của người Việt. Bánh chưng có lẽ là thứ không thể thiếu không chỉ với ẩm thực ngày Tết cổ truyền miền Bắc mà còn của cả đất nước. Bánh chưng phải được gói bằng thứ gạo nếp thơm dẻo, thưởng thức cùng dưa hành. Bên cạnh bánh chưng thì xôi gấc, giò lụa, giò xào, thịt gà, nem rán, thêm nồi cá chép hoặc cá trắm kho riềng, nồi thịt bò kho quế cùng đĩa nộm nhiều rau củ cũng là những món phải có trong dịp Tết. Chỉ cần nhìn mâm cỗ với đày đủ các món là có thể cảm nhận được nét văn hóa ẩm thực ngày tết miền Bắc như thế nào. Món nước cũng phong phú không kém: miến nấu lòng gà, chân giò hầm với măng lưỡi lợn, mọc nước.. món nào cũng đậm đà hương vị, khiến người ta cứ nhớ mãi về hương vị Tết quê hương. Người miền Trung cũng cầu kỳ, tỉ mỉ nên các món ăn ngày Tết cũng được chăm chút kỹ lưỡng. Mâm cỗ ngày Tết của người miền Trung nhìn thấy trong đó cả âm hưởng của sự chắt chiu, chia sẻ. Người miền Trung không có bánh chưng mà có bánh tét. Bên cạnh bánh tét, miền Trung cũng có nhiều loại bánh khác được đặt trên mâm cỗ ngày Tết như bánh tổ, bánh in... Ẩm thực ngày tết Miền Trung cũng không thể thiếu nem chua, thịt giấm. Đặc biệt, tại cố đô Huế, nơi có những món ăn cung đình thì mâm cỗ Tết rất tỉ mỉ và cầu kì. Món thịt tôm chua thịt phay, nem bò lụi, chả tôm, gỏi vả lúc nào cũng phải có. Một số vùng ở miền Trung còn thêm món món bò nấu thưng, thịt nạc rim cực kì hấp dẫn. Nếu như miền Bắc có dưa hành thì miền Trung lại đặc trưng với dưa món. Nguyên liệu của dưa món khá đơn giản, chỉ là cà rốt, đu đủ... được ngâm chua mặn, tuy nghe có vẻ dễ làm nhưng để có được hũ dưa món đầy sắc và vị thì cần có sự tỉ mỉ và khéo léo. Ẩm thực ngày tết Miền Trung dù mộc mạc hay cao sang qua bàn tay của những người phụ nữ tần tảo đều trở nên vô cùng hấp dẫn. Còn ẩm thực ngày Tết của miền Nam thì có vẻ như đơn giản hơn miền Bắc và miền Trung, mang đậm phong cách của chính con người nơi miền đất bình dị và chất phác này.

Canh khổ qua là món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ Tết của người dân miền Nam. [Nguồn: Deponline]

Bánh tét, thịt kho tàu và canh khổ qua là 3 món đặc trưng trong ngày Tết của vùng Nam Bộ. Người dân ở đây chọn bánh tét như tượng trưng cho sự ấm no từ đời này qua đời khác. Có khá nhiều loại bánh tét như bánh tét mặn, bánh tét chay không nhân, bánh tét ngọt… Món thịt kho tàu hay còn gọi là thịt kho nước dừa là sự kết hợp hài hòa âm dương, của miếng thịt kho tàu vuông vắn với quả trứng tròn trắng tinh ngập trong nước dừa ngọt lịm. Món canh khổ qua như là sự tiễn biệt điều khó khăn và mong chờ cho một năm mới tốt đẹp hơn với những điều may mắn sắp tới. Và dù là miền Nam, miền Bắc hay miền Trung thì ẩm thực ngày Tết cổ truyền Việt Nam vẫn mang màu sắc hài hoà. Rau quả xanh tươi, nem chả mang đầy năng lượng cho cuộc sống, bánh mứt thể hiện sự an lành… Dù cuộc sống ngày càng bận rộn và tất bật hơn thì vào những ngày Tết, những người con xa xứ lại trở về quê hương, mong muốn thưởng thức một bữa ăn gia đình hay cùng nhau bày biện mâm cơm ngày Tết và chắc chắn hình ảnh đại gia đình quây quần hạnh phúc bên nhau quanh mâm cỗ ngày Tết với không gian ấm cúng sẽ còn mãi theo thời gian./.

Bùi Khanh [TTXVN/Vietnam+]