Suy dinh dưỡng ở trẻ em xảy ra khi chế độ ăn uống không đủ chất dinh dưỡng hoặc khi cơ thể gặp vấn đề về hấp thụ chất dinh dưỡng từ thức ăn. Tình trạng thiếu hụt các chất dinh dưỡng cần thiết làm ảnh hưởng đến quá trình sống, hoạt động và tăng trưởng bình thường của trẻ.
1. Nguyên nhân gây suy dinh dưỡng ở trẻ em
Suy dinh dưỡng ở trẻ có thể do một hoặc đồng thời các nguyên nhân sau:
- Trẻ sơ sinh không được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, không bú đủ sữa mẹ và cho ăn dặm quá sớm [trước 6 tháng tuổi] thường không nhận được đầy đủ dưỡng chất.
- Thức ăn không hợp khẩu vị hoặc trẻ không được ăn đa dạng các loại thực phẩm khác.
- Do trẻ thường xuyên mắc các bệnh lý nhiễm trùng [tiêu chảy, viêm phổi, giun sán...] phải sử dụng thuốc diệt vi trùng gây bệnh, cùng lúc sẽ diệt bớt các vi khuẩn có lợi tại đường ruột, làm giảm quá trình lên men thức ăn dẫn đến việc kém hấp thu và biếng ăn.
- Trẻ gặp phải vấn đề tâm lý khi gia đình có những hành động ép buộc quá mức để cho trẻ ăn, khiến trẻ dễ nảy sinh tâm lý sợ hãi, lâu ngày sẽ gây ra bệnh chán ăn dẫn đến suy dinh dưỡng.
2. Bài thuốc trị suy dinh dưỡng trẻ em
Theo sách Nam y nghiệm phương của Lương y, DSCKII Nguyễn Đức Đoàn, có thể sử dụng một số bài thuốc sau để chữa trị chứng suy dinh dưỡng ở trẻ em:
2.1. Bột bổ tỳ
- Thành phần bài thuốc gồm các vị thuốc sau: Hoài sơn [sao vàng] 300g, ý dĩ [sao vàng] 300g, mạch nha [sao nổ đều loại vỏ] 200g, thần khúc [sao thơm] 50g, bạch biển đậu [sao vàng] 150g.
- Chủ trị: Trẻ em suy dinh dưỡng, tiêu chảy kéo dài, phân không tiêu.
Vị thuốc hoài sơn trong bài Bột bổ tỳ chữa suy dinh dưỡng trẻ em.
- Cách dùng, liều lượng: Các vị sao chế tán bột mịn, trộn đều.
Trẻ em từ 1-7 tuổi, mỗi lần uống 1 – 3 thìa cà phê.
Ngày uống 2 lần, trộn thuốc với cháo hoặc nước cơm hoặc nước chín.
2.2. Bột bổ tỳ tiêu tích
- Thành phần bài thuốc gồm các vị sau: Rễ sầu đâu [rễ xoan] chế 100g, sử quân tử [bóc bỏ màng sao] 40g, ý dĩ [sao] 50g, hoài sơn [sao] 50g, xa tiền tử 20g, cam thảo dây [sao] 20g, vỏ quýt [sao] 10g, binh lang [sao] 20g, khiên ngưu tử [sao] 10g, sâm bổ chính [tẩm gừng sao] 50g.
- Chủ trị: Trẻ em suy dinh dưỡng [thời kỳ 2]; sắc mặt vàng úa, trong phân có giun, ngủ hay nghiến răng, bụng to nổi gân xanh.
Rễ cây xoan trong bài Bột bổ tỳ tiêu tích trị suy dinh dưỡng trẻ em.
- Cách dùng, liều lượng: Các vị sao chế, phơi sấy khô tán bột mịn.
Trẻ em từ 1-3 tuổi mỗi lần uống 2-4g.
4-6 tuổi mỗi lần uống 4-6g.
7-10 tuổi mỗi lần uống 6-8g.
Ngày uống 2 lần với nước trà.
Cách chế rễ sầu đâu: Đào rễ ở dưới đất, rửa sạch, bóc lấy vỏ cạo sạch lớp vỏ nâu bên ngoài, ngâm nước gạo + phèn chua + cam thảo một đêm, vớt ra rửa sạch, phơi khô, sao vàng cho hết mùi hăng.
Kiêng kỵ: Kiêng ăn mật và muối trong thời kỳ uống thuốc.
2.3. Bổ tỳ thận lợi tiểu tiêu độc tán
- Thành phần bài thuốc gồm các vị sau: Quả tai chua [sao] 12g, hoàng liên [sao gừng] 12g, củ bọ nẹt [bọ mẩy], tẩm hoàng thổ [sao] 16g, thanh bì [vỏ quýt xanh] 8g, hoài sơn [sao] 16g, bổ chính sâm [sao gừng] 20g, bạch thược [sao vàng] 20g, thổ phục linh [sao] 12g, trạch tả [sao] 12g, xa tiền tử [sao] 12g, cam thảo dây 6g.
- Chủ trị: Trẻ em suy dinh dưỡng [thời kỳ 3]: Chân tay teo và giá lạnh, bụng to, mặt bủng, đại tiểu tiện ít, ăn uống kém, khó tiêu.
Quả tai chua trong bài Bổ tỳ thận lợi tiểu tiêu độc tán.
- Cách dùng, liều lượng: Các vị sao chế, phơi sấy khô tán bột mịn.
Trẻ em từ 1-3 tuổi, mỗi lần uống 2-4g.
4-6 tuổi, mỗi lần uống 4-6g.
7-10 tuổi, mỗi lần uống 6-8g.
Ngày uống 3 lần, uống với nước trà.
- Kiêng kỵ: Kiêng ăn các thứ: Tanh, lạnh, sống, chua.
3. Phòng bệnh suy dinh dưỡng cho trẻ em
- Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời và kéo dài ít nhất hai năm. Chỉ cân nhắc cho trẻ sử dụng sữa công thức khi tình trạng không đủ sữa mẹ không giải quyết nhanh chóng được.
- Hướng dẫn các bà mẹ cho trẻ bú đúng cách.
- Ăn thức ăn phong phú các loại, thường xuyên thay đổi món ăn, kích thích ngon miệng.
- Tăng cường các hoạt động thể chất thường xuyên để kích thích sự thèm ăn
- Điều trị triệt để các bệnh lý tại đường tiêu hóa cũng như các bệnh lý toàn thân…
Xem thêm video đang được quan tâm:
Hậu COVID- Phục hồi chức năng cho người mắc COVID-19 nhẹ và không triệu chứng.
Mai Phương
Các mẹ ơi. Tình hình là con em còi quá, chẳng thấy nhớn gì cả hơn năm nay rồi. ăn uống thì rất lười nhưng nếu ép vẫn ép được, ép được vừa phải thôi, ép quá cực kỳ nhanh no và nôn ngay, kiểu như dạ dày nó nhỏ quá hay sao ý. Hàng ngày em cho uống được 2 cốc sữa hươu cao cổ, một bát cháo dinh dưỡng tự nấu buổi sáng và tối ăn cơm cùng cả nhà. Thêm vào là hoa quả, sữa chua hoặc phomai. Giờ gần 4 tuổi rồi mà có được 14.5kg, cao 91cm thôi.Em định cho con đi khám dinh duỡng mấy lần nhưng em thấy nói đi khám thì các đơn thuốc cũng giống như nhau mà thôi,nên em muốn tham khảo xem mẹ nào có cho con đi khám về rồi thì em xin cái đơn. Em cảm ơn các mẹ nhiều.
Suy dinh dưỡng trẻ em là tình trạng chậm lớn, chậm phát triển do mức cung ứng các chất dinh dưỡng không đáp ứng được nhu cầu sinh lý của trẻ. Chủ yếu là thiếu protein – năng lượng. Đây là điều kiện thuận lợi dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn, nếu nặng có thể tử vong.
Thực trạng suy dinh dưỡng ở trẻ
Tại Việt Nam, tỷ lệ suy dinh dưỡng ở trẻ dưới 5 tuổi được đánh giá là đã giảm nhanh và bền vững trong những năm qua. Kiến thức thực hành dinh dưỡng của người dân ngày càng được nâng lên. Tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng ngày càng được cải thiện.
Theo điều tra của Viện dinh dưỡng tại 30 cụm dân cư trên toàn quốc năm 2016 cho thấy, tỷ lệ suy dinh dưỡng thể nhẹ cân ở trẻ dưới 5 tuổi là 13,8%, suy dinh dưỡng thấp còi là 24,3%. Mặc dù con số đã được cải thiện song Việt Nam vẫn là nước đứng thứ 13 thế giới về gánh nặng do suy dinh dưỡng thấp còi gây ra. Y học cổ truyền rất có kinh nghiệm trong việc phòng chống suy dinh dưỡng.
Quan niệm của Đông y về suy dinh dưỡng
Theo y học cổ truyền, suy dinh dưỡng thuộc phạm vi chứng cam với các biểu hiện da thịt gầy róc, bụng trướng to [bụng ỏng, đít beo], ăn uống kém, có thể kèm theo tả lỵ.
Điều trị suy dinh dưỡng là vấn đề toàn diện về thuốc, ăn uống và chăm sóc. Trẻ suy dinh dưỡng trung bình và nặng [độ I và II] điều trị chủ yếu tại cộng đồng. Điều trị bằng chế độ ăn phù hợp với lứa tuổi, đảm bảo đủ về số lượng, chất lượng, tỉ lệ, trong đó sữa mẹ là trung tâm với trẻ còn bú.
Tuy nhiên, một số khó khăn thường gặp phải trong quá trình điều trị cho các trẻ này là trẻ rất lười ăn. Nhất là ở các trẻ sống ở thành phố hoặc thị trấn – nơi kinh tế tương đối đầy đủ.
Lúc này các phương pháp YHCT có tác dụng kích thích tiêu hóa cho trẻ rất tốt, tạo điều kiện thuận lợi cho phục hồi dinh dưỡng, chưa thấy có tác dụng không mong muốn, được người dân trong cộng đồng tín nhiệm. Rất nhiều bài thuốc y học cổ truyền giúp điều trị suy dinh dưỡng đã nổi tiếng và được sử dụng rộng rãi trong cả nước.
Suy dinh dưỡng rất nặng, độ III có biến chứng, như khô loét giác mạc, mảng sắc tố… bệnh thường nặng, nguy cơ tử vong cao do biến chứng hoặc bội nhiễm, nên điều trị bằng y học hiện đại.
Một số bài thuốc hay điều trị suy dinh dưỡng trẻ em
- Với trẻ gầy còm, bụng to trướng cứng nổi gân xanh, người bứt rứt khó chịu, da nóng.
Thỉnh thoảng trẻ sốt về chiều, ăn kém, lười ăn, đại tiện lúc táo lúc lỏng, phân khắm, lổn nhổn, sống phân, đái khai. Ra mồ hôi trộm. Có thể uống bài thuốc sau:
Tiêu thực hoàn
Sơn tra …………………12g
Thần khúc …………….06g
Hoài sơn……………….12g
Liên kiều……………….06g
La bạc tử ……………..06g
Trần bì …………………06g
Bán hạ …………………06g
Sắc uống 1 thang/ngày, hoặc theo tỉ lệ trên tăng lượng, tán bột mịn, hoàn viên, uống 2 – 4g/lần x 2 lần/ngày. Hoặc có thể dùng một trong các bài thuốc đơn giản sau:
Kê nội kim [màng trong mề gà] 2 g nghiền nhỏ, uống với nước sôi hàng ngày
Cam tích tán
Kê nội kim ……………………40g
Thần khúc ……………………120g
Sơn tra ………………………..120g
Mạch nha …………………….120g
Tán bột mịn, uống 2-4 g/lần x 3 lần/ngày.
2. Với trẻ mệt mỏi, gầy còm, sắc mặt vàng ải, cơ nhục nhẽo lúc ngủ mắt nhắm không kín, chán ăn. Tiếng khóc nhỏ yếu. Đại tiện phân sống, nát kéo dài 3-4 lần/ngày. Bụng hơi trướng, ấm mềm. Có thể uống bài thuốc như sau:
Sâm linh bạch truật tán
Đẳng sâm …………………………10g
Bạch linh …………………………..08g
Bạch truật …………………………10g
Hoài sơn …………………………..10g
Liên nhục ………………………….10g
Biển đậu …………………………..10g
Cát cánh …………………………..04g
Cam thảo ………………………….04g
Sa nhân ……………………………04g
Gia Sơn tra 6g, Thần khúc 6g để tăng tác dụng tiêu đồ ăn tích trệ. Sắc uống 1 thang/ngày, hoặc theo tỉ lệ trên tăng lượng, tán bột mịn, uống 6-8 g/lần với nước Đại táo x 2 lần/ngày. Hoặc dùng bài:
Cốm bổ tỳ
Đẳng sâm …………………………………….100g
Ý dĩ sao ……………………………………….100g
Nhục đậu khấu ……………………………….30g
Hoài sơn ……………………………………..100g
Liên nhục …………………………………….100g
Biển đậu ……………………………………..100g
Cốc nha ………………………………………. 30g
Trần bì ………………………………………….20g
Sa nhân ………………………………………..30g
Tán bột, làm cốm uống 12-20 g/ngày tùy lứa tuổi.
Các bài thuốc y học cổ truyền này nếu dùng kiên trì và lâu dài, tốt nhất là 3 tháng/đợt, sẽ mang lại những kết quả bền vững trong điều trị suy dinh dưỡng. Ngoài thuốc, trẻ còn cần được điều trị toàn diện bằng chế độ ăn, chăm sóc đầy đủ và đúng cách.
Phương pháp điều trị suy dinh dưỡng không dùng thuốc
Châm cứu tỏ ra không thích hợp lắm vì dễ làm trẻ sợ nên không thể châm lâu dài được.
Xoa bóp véo da cột sống lưng có thể cải thiện tuần hoàn, tăng cường lưu thông khí huyết, kích thích tiêu hóa. Đây là phương pháp có thể hướng dẫn mẹ trẻ tự làm cho con được, cho kết quả khả quan nếu làm kiên trì. Cách làm cụ thể như sau:
Đặt trẻ nằm sấp trên đùi người làm. Véo da dọc cột sống lưng trẻ, từ cột sống cùng đến đốt sống cổ VII. Véo thành ba đường – một đường chính giữa cột sống, hai đường còn lại ở hai bên cách đường giữa khoảng 1 – 1.5 cm. Mỗi đường véo 3 – 4 lần. Riêng đường giữa, khi véo qua vùng thắt lưng, nhấc nhẹ da ở giữa khe các đốt sống lên một chút cho phát ra tiếng kêu “cục”. Sau mỗi lần làm, da vùng cột sống ửng hồng lên là đạt yêu cầu.
Nên làm cho trẻ 1 lần/ngày, xa bữa ăn, tốt nhất là vào buổi tối trước khi đi ngủ.
TS. Đặng Minh Hằng
Khoa Y học Cổ truyền, trường Đại học Y Hà Nội