Kể từ khi khái niệm “công nghệ lăngxê”, “ca sĩ độc quyền”, “ngành công nghiệp giải trí” xuất hiện tại VN cách đây khoảng 15 năm thì dư luận cũng dần quen với các đổ vỡ trong những mối quan hệ giữa bầu sô hay công ty quản lý với ca sĩ độc quyền.
Rất nhiều vụ kiện cáo, tố lẫn nhau giữa bầu sô, công ty quản lý với ca sĩ để lộ bao điều bất cập, vô lý và đắng cay từ các hợp đồng độc quyền ca sĩ này.
| Phóng to |
| “Bà bầu” Ngô Thanh Vân với năm thành viên nhóm 365 khi còn thành viên Tronie [thứ hai từ phải qua] - Ảnh: D.K.N. |
Ngỡ ngàng với những điều khoản
Ông Nguyễn Quang Huy - giám đốc Công ty WePro từng thành công với nhóm HAT, Ưng Hoàng Phúc, Phạm Quỳnh Anh, We Boys - cho hay không riêng gì VAA, các công ty giải trí khác đều có những hợp đồng độc quyền với những điều khoản rất chi tiết về quyền lợi và nghĩa vụ giữa các bên ký kết.
Các hợp đồng luôn được giữ bí mật [điều này cũng là một trong những điều khoản bắt buộc của các hợp đồng]. Nhưng nhìn chung, trách nhiệm lớn nhất của bên độc quyền [công ty quản lý] là đào tạo, xây dựng hình ảnh, tên tuổi cho nghệ sĩ và trả lương, thưởng... theo hợp đồng đã ký. Còn nghĩa vụ và trách nhiệm của nghệ sĩ [người được độc quyền] là phải chấp hành mọi điều lệ, quy định đã ký trong hợp đồng; làm việc theo mọi sự điều động của công ty quản lý.
Ông Thành Trung - quản lý nhóm V.Music - cho biết thêm hầu hết các ca sĩ được độc quyền đều sống trong “ngôi nhà chung” do công ty thu xếp. Một phần để tiện bề quản lý giờ giấc sinh hoạt, tập luyện, biểu diễn..., một phần cũng vì nhu cầu có một nơi cư ngụ ổn định, tươm tất của các ca sĩ ở tỉnh lên lập nghiệp. Mọi hoạt động trong ngày của “người được độc quyền” đều được lên lịch và kiểm soát. Mọi quan hệ xã hội đều phải thông qua công ty quản lý. Ngay cả khi về thăm gia đình, gặp gỡ bạn bè cũng phải được sự đồng ý của công ty, bầu sô. Mọi phát ngôn trước công chúng đều phải qua người quản lý hay công ty quản lý. Những quyền cơ bản khác như sử dụng điện thoại, Internet... cũng sẽ bị chi phối, quản lý. Trong rất nhiều trường hợp, kể cả việc ăn uống thế nào, ăn mặc, phong cách ra sao, phát ngôn kiểu gì... cũng phải theo “toa” của công ty quản lý. “Chúng tôi phải có những cách quản lý và điều hành riêng nhằm đảm bảo các kế hoạch và hoạt động của ca sĩ, nhóm hát và công ty đi đúng quỹ đạo và hiệu quả” - ông Thành Trung nói.
Kèm theo quy định là các biện pháp chế tài cụ thể, rõ ràng. Với Công ty Nhạc Xanh, những ai tự ý phá vỡ hợp đồng độc quyền, kết thúc hợp đồng trước thời gian đã ký sẽ bị phạt 1 tỉ đồng. Các ca sĩ tham gia “gia đình Nhạc Xanh” cũng phải ký quỹ 10 triệu đồng/người để khi vi phạm nội quy sẽ bị trừ tiền coi như một hình thức chế tài...
Riêng trường hợp của Tronie nhóm 365, việc tiết lộ những bất hòa và ý định tách nhóm trên trang cá nhân của Tronie đã bị phía VAA cho là vi phạm hợp đồng và có thể bị phạt 30 triệu đồng. Nếu vi phạm ba lần trở lên thì bị phạt gấp ba tổng lợi nhuận mà Tronie thu được trong một năm. Vì theo hợp đồng, trong thời gian còn là thành viên của VAA, Tronie chỉ được nói về công ty, về 365 và cả về bản thân trước báo giới dưới sự cho phép và giám sát của VAA. Đó cũng chính là lý do mà Tuổi Trẻ khi liên lạc với Tronie để hỏi thêm về việc này đã được trả lời là “không thể nói gì hơn trong thời gian chờ thanh lý hợp đồng”.
Cù cưa thanh lý hợp đồng
Nhưng thực tế hiếm có trường hợp nào các hình thức đền hợp đồng hay chế tài được thực thi theo đúng hợp đồng. Luật sư Lê Thị Hoài Giang - đại diện pháp lý cho Công ty VAA - lý giải về những dây dưa trong việc thanh lý hợp đồng giữa VAA với Tronie: “Tronie và VAA ký hợp đồng 10 năm nhưng chưa tới ba năm Tronie đã xin tách nhóm và thanh lý hợp đồng. Việc này thật sự mang đến những tổn thất rất lớn cho VAA, nhất là 365 hiện đã bắt đầu tạo được tên tuổi. Nếu căng theo hợp đồng thì con số bồi thường không nhỏ [chi phí đào tạo, ăn ở, đi lại, xây dựng tên tuổi, hợp đồng thương mại đã ký với các đối tác khác...] nhưng chúng tôi cũng phải dựa vào thực tế là cậu ấy không đủ khả năng chi trả một số tiền quá lớn như thế. Vì vậy hai bên mới phải ngồi lại, có thể sẽ là rất nhiều lần, để bàn thảo và đưa ra một số tiền bồi thường hợp lý cho cả hai bên”. Tuy nhiên việc ký hợp đồng xem ra lúc nào cũng dễ hơn thanh lý. Đến chiều 16-7, phía VAA cho biết vẫn chưa đạt được những thỏa thuận với Tronie và có thể sẽ phải nhờ đến tòa án trong nay mai.
Việc thanh lý hợp đồng hiện cũng đang diễn ra giữa Công ty Nhạc Xanh với nhóm GStar. Ông Nguyễn Duy Khánh - giám đốc Công ty Nhạc Xanh [đơn vị từng thành công với nhóm nhạc GMC, ca sĩ Khánh Ngọc, Nhật Tinh Anh] - cho biết: “Chúng tôi luôn có những hợp đồng cụ thể khi làm việc với ca sĩ để đảm bảo không bên nào phải thiệt thòi. Nếu trong quá trình hợp tác không thuận lợi thì cứ căng theo hợp đồng mà làm. Nhưng hiện nay các ca sĩ lại hay dựa vào những chuyện không như ý này để làm rùm beng lên, gửi đơn kiện thưa khắp nơi nhằm tạo xìcăngđan... Trong khi đó, đúng luật nhất vẫn là hai bên ngồi lại bàn thảo với nhau khi muốn thanh lý hợp đồng. Nếu không đạt được thỏa thuận chung thì có thể dắt nhau ra tòa phân xử”.
Ông Khánh cũng chia sẻ thêm về việc ca sĩ Bùi Quang Tuấn [nghệ danh Vương Anh] thời gian qua gửi đơn thưa kiện khắp nơi dù chính ca sĩ này đơn phương chấm dứt hợp đồng: “Hợp đồng giữa Nhạc Xanh và Vương Anh ký với nhau là sáu năm nhưng mới sáu tháng em ấy đã đòi nghỉ vì lý do sức khỏe. Theo đúng hợp đồng thì Vương Anh phải đền cho Nhạc Xanh 1 tỉ đồng. Nhưng tôi biết điều kiện kinh tế của gia đình em không khá gì và thực chất chúng tôi khi làm công việc này cũng chẳng mong có ai đó vi phạm hợp đồng để kiếm lợi. Vì vậy tôi cho tính toán lại các chi phí đã bỏ ra cho Vương Anh trong sáu tháng qua và chỉ đề nghị Vương Anh đền 40 triệu đồng mà thôi. Thế nhưng em ấy vẫn không chấp nhận bồi thường và chúng tôi đã phải nhờ đến tòa án”.
|
“Công nghệ kiểu Hàn” và những cực hình Theo Ngô Thanh Vân, cô đã gầy dựng nhóm 365 theo mô hình một nhóm nhạc thần tượng của Hàn Quốc và những nội quy, chế tài cũng dựa theo cách mà các công ty quản lý Hàn Quốc thực hiện với các nghệ sĩ của họ. Dù so với Hàn Quốc thì những luật lệ của Công ty VAA hay các công ty giải trí ở VN vẫn còn rất nhẹ nhàng nhưng “công nghệ kiểu Hàn” không phải không có những bài học đau lòng. BBC từng có những bài viết “lột trần” cái mà họ gọi là “hợp đồng nô lệ” giữa các nghệ sĩ Hàn và công ty quản lý của mình. Theo đó, những bản hợp đồng này buộc những ngôi sao Hàn Quốc phải là ca sĩ độc quyền của một công ty quản lý trong thời gian rất dài nhưng sở hữu rất ít sự tự do và thậm chí là tài chính trong tay. Hơn hai năm trước, một trong những nhóm nhạc nổi tiếng nhất bấy giờ là Dong Band Shin Ki đã kiện công ty quản lý của họ là SM Entertainment ra tòa với lý do hợp đồng độc quyền 13 năm là quá dài nhưng họ lại bị kiểm soát chặt chẽ và hầu như không được hưởng chút lợi nhuận gì từ thành công của chính mình. Kết quả là nhóm Dong Band Shin Ki đã giành chiến thắng trong vụ kiện này. Sau đó, Hiệp hội Công nghiệp thương mại [Fair Trade Commission] của Hàn Quốc đã đưa ra một “bản hợp đồng mẫu” nhằm cải thiện lợi ích mà các ngôi sao giải trí nhận được từ các công ty quản lý. Báo chí Hàn và báo chí phương Tây cũng từng tiết lộ những “cực hình” mà các nghệ sĩ Hàn phải cam chịu suốt thời gian ký hợp đồng độc quyền. Các ngôi sao giải trí của Hàn Quốc phải làm việc cật lực để đạt doanh thu lớn nhất. Một số trường hợp chỉ được ngủ hai hoặc ba giờ một ngày và thường phải nhờ đến sự hỗ trợ của y tế vì cường độ làm việc quá cao. Trong một cuộc phỏng vấn, Raina của nhóm Al Jazeera chia sẻ: “Trước khi chính thức ra mắt khán giả, chúng tôi không thể sở hữu điện thoại, không được đi chơi với bạn bè và tất nhiên là không được có bạn trai”. Hợp đồng với những công ty giải trí đã biến họ thành con rối thay vì con người với những nhu cầu thiết yếu. Không chỉ thế, họ còn phải thay đổi diện mạo bên ngoài theo yêu cầu của công ty quản lý. Các ngôi sao giải trí còn là những nạn nhân của thói tham lam và ích kỷ: nhóm nhạc Kara tiết lộ rằng những buổi biểu diễn của họ đều vượt chỉ tiêu bán vé nhưng họ không được nhận lợi nhuận gì từ việc này. Q.N. - Hoàng Khánh |
___________
Kỳ 2: Duyên may và ràng buộc
Các ca sĩ độc quyền đã chấp nhận một cuộc sống theo đúng hợp đồng nhằm xây dựng nên một hình tượng hoàn hảo trước công chúng để... tỏa sáng. Vậy vì sao họ phá vỡ hợp đồng khi chưa kịp nổi tiếng hay đang trên đỉnh cao của danh vọng?
QUỲNH NGUYỄN
Hay việc ca sĩ trẻ Quốc Đại chưa được ai biết đến đã trở thành gương mặt được dư luận chú ý vì liên tục xuất hiện trong CD, DVD chất lượng cao của hãng Kim Lợi, song ca với ca sĩ Cẩm Ly [từ khi Quốc Đại trở thành ca sĩ độc quyền của Kim Lợi Studio] cho thấy sự "lợi hại" của công nghệ độc quyền ca sĩ đối với thị trường âm nhạc.
"Công nghệ độc quyền ca sĩ" của nhiều ông bầu đã góp phần làm nhộn nhịp hơn cho một thị trường âm nhạc đang khá buồn tẻ, và nó tồn tại như một nhân tố không thể thiếu trên thị trường âm nhạc. Thế nhưng đằng sau những tín hiệu lạc quan đó vẫn chứa đầy bất ổn.
Độc quyền để chuyên nghiệp hơn
Đối với các quốc gia có nền công nghệ giải trí tiên tiến, khán giả muốn nghe hoặc xem một ca sĩ nào hát thì sẽ phải tìm đến một địa chỉ hay một trung tâm "bắt buộc" nào đó đã gắn liền hay góp phần gầy dựng nên tên tuổi của ca sĩ kia. Dù Việt Nam ta có đi... hơi
| Các "bầu" tư nhân luôn đạt được thành công trong việc lăng-xê ca sĩ độc quyền hơn là nhờ những chiêu thức và quyết định táo bạo. Nhưng việc làm này đôi khi tỏ ra bất cập đối với một số hãng nhà nước vì không thể đi theo từng ca sĩ để thu tiền sô diễn được. Cách độc quyền ca sĩ phổ biến trong thời gian qua của một số hãng là độc quyền ghi âm băng đĩa, có thể đôi khi chỉ là độc quyền album và hình thức chỉ độc quyền album hay độc quyền ghi âm ghi hình. Khi đó nếu ca sĩ đã hết thời hạn hợp đồng độc quyền thì hãng sản xuất cũng chỉ được "thơm lây", coi như chỉ là phần "hương hoa" trong quá trình hoạt động, kinh doanh nghệ thuật. |
chậm hơn các nước khác trong việc hình thành "công nghệ lăng-xê", nhưng khi đã hình thành thì "tốc độ phát triển" cũng nhanh đến chóng mặt. Đến nay danh từ "ca sĩ độc quyền" đã không còn xa lạ trong đời sống âm nhạc nước ta, chỉ cần đọc tên một ca sĩ là mọi người có thể kể vanh vách ca sĩ đó được độc quyền bởi trung tâm nào,
thời hạn bao lâu, hay được "chuyển nhượng" từ nơi nào.
Đó là dấu hiệu của việc hình thành một thị trường âm nhạc chuyên nghiệp, vì sự "chung chạ" các giọng ca ở nhiều trung tâm đôi khi làm cho những ca sĩ cũng khó xử và khán giả thì lại tỏ ra... khó chịu vì mua sản phẩm của bất kỳ trung tâm nào thì cũng chỉ có bấy nhiêu khuôn mặt ca sĩ đó "xào đi nấu lại". Việc các hãng đầu tư cho một đội ngũ ca sĩ độc quyền là điều tất yếu để giúp cho hoạt động ghi âm và biểu diễn ngày càng chuyên nghiệp hơn. Một khi tên tuổi của một ca sĩ cũng là bộ mặt của một công ty thì khi đó ca sĩ sẽ được công ty đầu tư đến nơi đến chốn.
Độc quyền để "chim đa đa" đừng bay xa
Nếu nói độc quyền ca sĩ chỉ vì muốn hướng tới một thị trường âm nhạc chuyên nghiệp hơn thì cũng chưa đủ thuyết phục các trung tâm hay bầu sô phải lắm
| Nhiều ngôi sao nhạc trẻ hay những ca sĩ "đang lên" hiện là ca sĩ độc quyền của những bầu sô chuyên nghiệp và là "bộ mặt" của các bầu sô như giọng hát và hình ảnh của Nguyễn Phi Hùng gắn liền với trung tâm Tài Năng Mới của "bầu" Thủy Nguyễn, ca sĩ Cẩm Ly với Kim Lợi studio của "bầu" Hữu Minh, Đan Trường với HT Production của "bầu" Tuấn Thasô, Ưng Hoàng Phúc với Thế Giới Giải Trí, Khánh Ngọc - Nhật Tinh Anh với Nhạc Xanh... Đó là những ca sĩ thành công nhờ "công nghệ độc quyền". |
gian truân đi tìm ca sĩ để độc quyền, mà nguyên nhân sâu xa là nhằm đảm bảo khả năng thu hồi vốn hay kiếm lời từ các khoản đầu tư của các nhà sản xuất. Trong tình hình cơ chế thị trường can thiệp vào mọi ngõ ngách của đời sống thì chắc chắn những mối quan hệ tình cảm suôn sẻ không còn đủ sức để giữ chân một ca sĩ ở lại làm việc lâu dài cho một trung tâm. Ai cũng biết để lăng-xê thành công một "ngôi sao" thì đôi khi phải tốn hàng tỉ đồng là chuyện thường, nhưng nếu chưa thu lại đủ vốn mà chàng [hay nàng] cao chạy xa bay thì nhà sản xuất coi như phá sản. Chính vì vậy mà trong mối quan hệ "cộng sinh" này phải có sự ràng buộc về vật chất lẫn pháp lý hẳn hoi mới mong tránh cái cảnh "chim đa đa bay xa" trong làng ca nhạc để sự "cộng sinh" có thể
thành "cộng hưởng".
Rõ ràng, chỉ khi ca sĩ chấp nhận ký hợp đồng độc quyền và chia phần trăm trên doanh thu biểu diễn cho các nhà sản xuất thì nhà sản xuất mới mạnh dạn đầu tư, và đầu tư như thế nào là do tỷ lệ ăn chia thỏa thuận giữa đôi bên. Thế nhưng khi ca sĩ muốn dứt áo ra đi thì luôn bị bầu sô "ngáng chân" để chờ ngày ra... tòa án giải quyết thanh lý hợp đồng, do đó ca sĩ không thể đi biểu diễn mà bầu sô cũng chẳng có doanh thu. Trường hợp kiện cáo của hai ca sĩ Thiên Trường - Địa Hải với công ty Kha Khang Lê là một ví dụ. Khi đó thì cái hợp đồng độc quyền lại trở thành cái "gông" đeo vào cổ cả ca sĩ và nhà sản xuất.
Và độc quyền để... nghiệp dư hóa
Đó là những hoạt động độc quyền ca sĩ nhưng để... tự "lăng-xê" [công ty] mình. Nhìn ở góc độ của người làm nghệ thuật thì đây là một việc không lành mạnh, thế nhưng nếu nhìn ở góc độ kinh doanh thì đó là chuyện rất bình thường. Hiện trạng trái khoái này vẫn tồn tại và có khuynh hướng "tăng trưởng" nhanh trong thị trường âm nhạc hiện nay. Bên cạnh những công ty đã ký độc quyền ca sĩ và "lăng-xê" thực thụ thì cũng có không ít những
| Lý giải tình trạng nhiều ca sĩ độc quyền đến "già" cũng chưa nổi tiếng, bầu sô Hoàng Tuấn cho biết: Một cá nhân khi quyết định đầu tư độc quyền ca sĩ để lăng-xê cũng có nghĩa là phải bỏ cả tài sản của mình vào đó nên phải sống chết cùng với ca sĩ của mình. Dù đêm hôm khuya khoắt gì cũng phải "lặn lội" theo ca sĩ và vì là tiền túi của mình đầu tư nên có gì cảm thấy cần thiết là móc bóp chi ngay. Một bầu sô thực sự là người phải có tâm huyết với nghề và phải hết sức hết lòng với ca sĩ của mình thì mới mang lại thành công. Tuy nhiên bầu sô là người phát hiện và chọn ca sĩ để ký độc quyền lăng-xê, thế nhưng việc có thành "sao" hay không cũng phải do những nỗ lực cá nhân từ phía ca sĩ, chứ không thể nhận xét một chiều, thấy ca sĩ ký độc quyền đã lâu mà không "lên" thì lại đổ lỗi cho bầu sô. |
"công ty" ký độc quyền hàng loạt ca sĩ chỉ để nhằm làm cho dư luận chú ý đến... mình, sau đó "nhảy" sang tổ chức các hoạt động khác để kệ ca sĩ "sống chết mặc bay". Chuyện độc quyền khá... độc địa này phổ biến ở các hãng hay các bầu sô thuộc dạng làm ít... nói nhiều, vì muốn cho mọi người biết mặt biết tên mình nên cứ mời ca sĩ đến ký hợp đồng với đủ những lời hứa hẹn viển vông, công bố với báo chí là mình có trong tay năm, sáu ca sĩ độc quyền và sau đó cứ... "ngâm" dài dài từ năm này qua tháng nọ, không hề có một chiến lược đào tạo, "lăng-xê", và cũng chẳng có album phát hành hay hoạt động biểu diễn nào.
Các "công ty" này không muốn làm hay là... không có khả năng để làm. Cho đến khi ca sĩ tỏ ra nôn nóng và nản lòng đòi thanh lý hợp đồng thì "bầu" lại được dịp "lên báo" tiếp. Những thông cáo báo chí kiểu công ty này "thanh lý" ca sĩ kia rồi lại lôi kéo ca sĩ khác về gây ồn ào trong dư luận thể hiện bộ mặt đầy rối ren của thị trường âm nhạc. Cái lợi của những người trong cuộc là được "biết" đến nhiều hơn nhờ mấy vụ hợp tan tan hợp kiểu này. Và làng ca nhạc ngày càng xuất hiện nhiều bầu sô tham gia mở công ty và ký độc quyền ca sĩ một cách vô tội vạ, còn các ca sĩ trẻ thì cũng lao vào ký độc quyền để được "lăng-xê" như những con thiêu thân lao vào ánh đèn sân khấu.
Đành rằng việc độc quyền ca sĩ là một khuynh hướng tất yếu để hình thành nên một môi trường hoạt động âm nhạc chuyên nghiệp, thế nhưng sự xuất hiện ào ạt của nhiều công ty có trình độ... "tay ngang" như hiện nay đã làm rối ren thêm trên một thị trường âm nhạc mới hình thành với nhiều điều bất ổn. Sự xuất hiện của nhiều công ty và bầu sô giàu ý tưởng nhưng thiếu chuyên môn lẫn kinh nghiệm đã biến hoạt động độc quyền ca sĩ thành những xì-căng-đan không đáng có và góp phần... "nghiệp dư hóa" các hoạt động âm nhạc hiện nay.
Nguyễn Nhất Huy