Bài 41: Sinh sản vô tính ở thực vật
I. Khái niệm chung về sinh sản
Sinh sản là quá trình tạo ra những cá thể mới, bảo đảm sự phát triển liên tục của loài
II. Sinh sản vô tính ở thực vật
1. Sinh sản vô tính là gì?
Là hình thức sinh sản không có sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái, con cái giống nhau và giống cá thể mẹ
2. Các hình thức sinh sản vô tính ở thực vật
3. Phương pháp nhân giống vô tính
* Giâm cành
Các cành là hình thức cắt từ thân, nhánh hay từ đoạn thân có chồi ngọn.
Nơi vết cắt sẽ mọc ra một khối tế bào không chuyên hóa gọi là mô sẹo [callus], sau đó các rễ bất định mọc ra từ mô sẹo này.
*Chiết cành
Hình 2 : Quy trình chiết cành
* Ghép cành
Một chồi cành hay một cành nhỏ từ một cây này có thể được ghép lên một cây khác của các loài có quan hệ họ hàng gần hay các thứ khác nhau của cùng một loài. Ghép cây phải thực hiện lúc cây còn non. Cây cho hệ thống rễ được gọi là gốc ghép [stock], cành hay chồi ghép được gọi là cành ghép [scion]. Ghép có thể kết hợp được chất lượng tốt giữa cành ghép vàgốc ghép.
*. Nuôi cấy tế bào và mô thực vật
- Lấy các tế bào từ các phần khác nhau của cơ thể thực vật [củ, lá, đỉnh sinh trưởng, bao phấn, túi phôi…]
- Nuôi cấy trong môi trường dinh dưỡng thích hợp [in vitro] để tạo cây con
- Các thao tác phải được thực hiện trong điều kiện vô trùng
Cơ sở khoa học là tính toàn năng của tế bào
* Ý nghĩa
- Đảm bảo được tính trạng di truyền mong muốn
- Đạt hiệu quả cao về số lượng và chất lượng cây giống
4. Vai trò của sinh sản vô tính
* Đối với đời sống thực vật
- Giúp cho sự tồn tại và phát triển của loài
* Đối với con người
- Tăng hiệu quả kinh tế nông nghiệp
BÀI TẬP TỰ LUẬN
Câu.1 Sinh sản là gì? Sinh sản vô tính là gì?
TRẢ LỜI:
- Sinh sản là quá trình tạo ra những cá thể mới đảm bảo cho sự phát triển liên tục của loài.
- Là hình thức sinh sản không có sự kết hợp của giao tử đực và giao tử cái. Con cái giống nhau và giống mẹ.
Câu.2 Nêu các hình thức sinh sản vô tính ở thực vật.
TRẢ LỜI:
Có 2 hình thức sinh sản vô tính ở thực vật:
- Sinh sản bằng bào tử: là hình thức sinh sản, trong đó cơ thể mới được sinh ra từ bào tử, bào tử hình thành trong túi bào tử nằm trên giao tử thể.
- Sinh sản sinh dưỡng là hình thức sinh sản trong đó cơ thể mới được hình thành từ một phần của cơ quan sinh dưỡng của cơ thể mẹ [rễ, thân, lá…]. Đặc trưng của hình thức sinh sản sinh dưỡng là giữ nguyên được đặc điểm di truyền của cơ thể mẹ nhờ cơ chế nguyên phân.
Câu.3 Nêu những ưu điểm của các phương pháp nhân giống vô tính.
TRẢ LỜI:
- Khi thực hiện nhân giống sinh dưỡng từ những phương pháp trên có ưu điểm là: giữ nguyên được tính trạng di truyền mà con người mong muốn nhờ cơ chế nguyên phân, rút ngắn được rất nhiều thời gian sinh trưởng của cây so với phương pháp trồng bằng hạt.
- Đặc biệt, phương pháp nuôi cấy mô và tế bào thực vật sản xuất được số lượng lớn cây giống với giá thành thấp, tạo được giống sạch virút, phục chế được các giống quí bị thoái hoá, hiệu quả kinh tế cao.
Câu.4 Thế nào là giâm, chiết, ghép và nuôi cấy mô thực vật?
TRẢ LỜI:
- Giâm [cành, lá, rễ] là hình thức sinh sản sinh dưỡng tạo cây mới từ một đoạn thaanh, cành [mía, dâu tằm, sắn, khoai tây] , một đoạn rễ [rau diếp] hay mảnh lá [thu hải đường].
- Chiết cành: chọn cây khỏe, mập, gọt lớp vỏ, bọc đất mùn quanh lớp vỏ bóc hay ghim giữ phần bóc vỏ xuống lớp đất mặt, đợi khi ra rễ cắt rời cành đem trồng.
Câu.5 Nuôi cấy mô là gì? Phương pháp này có những ưu điểm gì?
TRẢ LỜI:
- Nuôi cấy mô: sự nuôi cấy các tế bào lấy từ các phần khác nhau của cơ thể thực vật như củ, lá, đỉnh sinh trưởng, bao phấn… trên môi trường dinh dưỡng thích hợp trong các dụng cụ thủy tinh để tạo ra cây con. Tất cả các thao tác đều được thực hiện trong điều kiện vô trùng. Sau đó cây được đưa ra trồng ở đất.
- Phương pháp nuôi cấy mô và tế bào thực vật sản xuất được số lượng lớn cây giống với giá thành thấp, tạo được giống sạch virút, phục chế được các giống quí bị thoái hoá, hiệu quả kinh tế cao.
Câu.6 Ghép cành là gì? Trong phương pháp ghép chồi, ghép cành, vì sao phải cắt bỏ hết lá của cành ghép và phải cột chặt mắt ghép và cành ghép vào gốc ghép?
TRẢ LỜI:
- Để giảm mất nước qua con đường thoát hơi nước nhằm tập trung nước nuôi các tế bào cành ghép, nhất là các tế bào mô phân sinh để đảm bảo sự sống sót và tiếp tục sinh trưởng.
- Ghép cành: phương pháp nhân giống lợi dụng tính chất tốt của một đoạn thân, cành, chồi [cành ghép] của một cây này ghép lên thân hay gốc của một cây khác [gốc ghép], sao cho phần vỏ có các mô tương đồng tiếp xúc và ăn khớp với nhau. Chỗ ghép sẽ liền lại và chất dinh dưỡng của gốc ghép sẽ nuôi cành ghép.
BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM:
Câu 1. Xét các ngành thực vật sau:
⦁ Hạt trần
⦁ Rêu
⦁ Quyết
⦁ Hạt kín
Sinh sản bằng bao tử có ở
A. [1] và [2] B. [1] và [4]
C. [2] và [3] D. [3] và [4]
Câu 2. Sinh sản vô tính ở thực vật là cây non được sinh ra mang đặc tính
A. giống cây mẹ, có sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái
B. giống cây mẹ, không có sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái
C. giống bố mẹ, có sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái
D. giống và khác cây mẹ, không có sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái
Câu 3. Xét các đặc điểm sau:
⦁ Cá thể sống độc lập, đơn lẻ vẫn có thể tạo ra con cháu. Vì vậy, có lợi trong trường hợp mật độ quần thể thấp
⦁ Tạo ra các cá thể thích nghi tốt với môi trường sống ổn định, ít biến động, nhờ vậy quần thể phát triển nhanh
⦁ Tạo ra các cá thể mới giống nhau và giống cá thể mẹ về các đặc điểm di truyền
⦁ Tạo ra số lượng con cháu giống trong một thời gian ngắn
⦁ Cho phép tăng hiệu suất sinh sản vì không phải tiêu tốn năng lượng cho việc tạo giao tử và thụ tinh
⦁ Tạo ra thế hệ con cháu giống nhau về mặt di truyền nên có lợi thế khi điều kiện sống thay đổi
Sinh sản vô tính có những đặc điểm nào?
A. [1], [2], [3], [4] và [6] B. [3] và [5]
C. [1] và [2] D. [1], [2], [3], [4] và [5]
Câu 4. Trong thiên nhiên cây tre có thể sinh sản bằng
A. rễ phụ B. lóng
C. thân rễ D. thân bò
Câu 5. Sinh sản bằng bao tử là tạo ra thế hệ mới từ
A. bao tử được phát sinh ở những thực vật có xen kẽ thế hệ bào tử thể và giao tử thể
B. bao tử được phát sinh do nguyên nhân ở những thực vật có xen kẽ thế hệ bào tử thể và giao tử thể
C. bao tử được phát sinh do giảm phân ở pha giao tử thể của những thực vật có xen kẽ thế hệ bào tử thể và giao tử thể
D. hợp tử được phát sinh ở những thực vật có xen kẽ thế hệ bào tử thể và giao tử thể
Câu 6. Bào tử ở thực vật mang bộ nhiễm sắc thể [NST]
A. lưỡng bội và hình thành cây đơn bội
B. đơn bội và hình thành cây lưỡng bội
C. đơn bội và hình thành cây đơn bội
D. lưỡng bội và hình thành cây lưỡng bộiCâu 7. Đặc điểm của bào tử là tạo được
A. nhiều cá thể của một thế hệ, được phát tán chỉ nhờ nước, đảm bảo mở rộng vùng phân bố của loài
B. ít cá thể của một thế hệ, được phát tán nhờ gió, nước, đảm bảo mở rộng vùng phân bố của loài
C. ít cá thể của một thế hệ, được phát tán chỉ nhờ gió, đảm bảo mở rộng vùng phân bố của loài
D. nhiều cá thể của một thế hệ, được phát tán nhờ gió, nước, đảm bảo mở rộng vùng phân bố của loài
Câu 8. Trong sinh sản sinh dưỡng ở thực vật, cây mới được tạo ra
A. từ một phần của cơ quan sinh dưỡng của cây
B. chỉ từ rễ của cây
C. chỉ từ một phần thân của cây
D. chỉ từ lá của cây
Câu 9. Để nhân giống cây ăn quả lâu năm người ta thường chiết cành vì
A. cây con dễ trồng và ít công chăm sóc
B. phương pháp này giúp nhân giống nhanh và nhiều
C. phương pháp này giúp tránh được sâu bệnh gây hại
D. phương pháp này giúp rút ngắn thời gian sinh trưởng của cây, sớm thu hoạch và biết trước đặc tính của quả
Câu 10. Đặc điểm không thuộc sinh sản vô tính là
A. cơ thể con sinh ra hoàn toàn giống nhau và giống cơ thể mẹ ban đầu
B. tạo ra cá thể mới rất đa dạng về các đặc điểm thích nghi
C. tạo ra số lượng lớn con cháu trong một thời gian ngắn
D. tạo ra các cá thể thích nghi tốt với môi trường sống ổn định
Câu 11. Hình thức sinh sản của cây dương xỉ là sinh sản
A. bằng bào tử B. phân đôi
C. dinh dưỡng D. hữu tính
Câu 12. Sinh sản vô tính là hình thức sinh sản
A. cần 2 cá thể
B. không có sự hợp nhất giữa giao tử đực và giao tử cái
C. có sự hợp nhất giữa giao tử đực và giao tử cái
D. chỉ cần giao tử cái
Đáp án
| Câu | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| Đáp án | C | B | D | C | A | D |
| Câu | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
| Đáp án | A | A | D | B | A | B |