1. Bối cảnh lịch sử và diễn biến cuộc Tổng khởi nghĩa
Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân cả nước đồng loạt vùng dậy, tiến hành tổng khởi nghĩa, giành chính quyền. Từ ngày 14 đến ngày 18-8, cuộc tổng khởi nghĩa nổ ra giành được thắng lợi ở nông thôn đồng bằng Bắc Bộ, đại bộ phận miền Trung, một phần miền Nam và ở các thị xã: Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh, Hội An, Quảng Nam... Ngày 19-8, khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở Hà Nội. Ngày 23-8, khởi nghĩa thắng lợi ở Huế và ở Bắc Cạn, Hòa Bình, Hải Phòng, Hà Đông, Quảng Bình, Quảng Trị, Bình Định, Gia Lai, Bạc Liêu... Ngày 25-8, khởi nghĩa thắng lợi ở Sài Gòn - Gia Định, Kon Tum, Sóc Trăng, Vĩnh Long, Trà Vinh, Biên Hòa, Tây Ninh, Bến Tre... Ở Côn Đảo, Đảng bộ nhà tù Côn Đảo đã lãnh đạo các chiến sĩ cách mạng bị giam cầm nổi dậy giành chính quyền.
Chỉ trong vòng 15 ngày cuối tháng 8-1945, cuộc tổng khởi nghĩa đã giành thắng lợi hoàn toàn, chính quyền trong cả nước về tay nhân dân.
2. Nguyên nhân thắng lợi
- Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công mau lẹ do nhiều nguyên nhân, trong đó nguyên nhân quan trọng, có ý nghĩa quyết định là sự lãnh đạo đúng đắn, sáng suốt, khéo léo của Đảng; là sự vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác-Lênin trong điều kiện cụ thể của nước ta một cách đúng đắn, độc lập, tự chủ và sáng tạo. Đảng có phương pháp, chiến lược, chiến thuật cách mạng phù hợp, linh hoạt; nhận thức được thời cơ, chủ động đón thời cơ và kiên quyết chớp thời cơ, tiến hành tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước.
Xem thêm: Lịch Sử, Ý Nghĩa Của Ngày 22/12 Là Ngày Gì ? Lịch Sử Và Ý Nghĩa Của Ngày 22/12
- Cách mạng Tháng Tám thành công là do tinh thần yêu nước, đoàn kết, ý chí quật cường của các tầng lớp nhân dân ta, không chịu sống mãi kiếp nô lệ của người dân mất nước; một lòng đi theo Đảng và được Đảng lãnh đạo qua các cuộc tổng diễn tập, đã quyết vùng lên giành độc lập cho dân tộc. Trải qua 15 năm đấu tranh cực kỳ gian khổ và anh dũng dưới sự lãnh đạo của Đảng, đã có biết bao đồng bào, chiến sĩ đã không hề tiếc máu xương, hy sinh oanh liệt vì mục tiêu độc lập dân tộc.
- Cách mạng Tháng Tám được tiến hành trong bối cảnh quốc tế có những thuận lợi nhất định. Chủ nghĩa phát xít Đức, Ý, Nhật đã bị đánh bại, phong trào đấu tranh giải phóng của các dân tộc bị áp bức và của các lực lượng tiến bộ trên thế giới phát triển mạnh.
3. Ý nghĩa lịch sử
- Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công là thắng lợi vĩ đại đầu tiên của nhân dân ta từ khi có Đảng lãnh đạo, mở ra bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử dân tộc Việt Nam. Chính quyền về tay nhân dân, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời - Nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á; chấm dứt chế độ quân chủ phong kiến ở Việt Nam; kết thúc hơn hơn 80 năm nhân dân ta dưới ách đô hộ của thực dân, phát xít. Nhân dân Việt Nam từ thân phận nô lệ trở thành người dân một nước độc lập, làm chủ vận mệnh của mình. Nước Việt Nam từ một nước thuộc địa nửa phong kiến trở thành một nước độc lập, tự do và dân chủ. Đảng Cộng sản Việt Nam trở thành một Đảng cầm quyền.
- Cách mạng Tháng Tám là thắng lợi của chủ nghĩa Mác-Lênin được vận dụng sáng tạo vào hoàn cảnh cụ thể của cách mạng Việt Nam; là thắng lợi của tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối cách mạng của Đảng ta gắn độc lập dân tộc với chủ nghĩa xã hội, gắn sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại; là sự thể nghiệm thành công đầu tiên chủ nghĩa Mác-Lênin tại một nước thuộc địa ở châu Á. Đây còn là quá trình phát triển tất yếu của lịch sử dân tộc trải qua mấy nghìn năm phấn đấu, đỉnh cao của ý chí quật cường, sức mạnh cố kết cộng đồng, tầm cao trí tuệ của dân tộc hòa quyện với chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh với xu thế của thời đại vì hòa bình, dân chủ và tiến bộ xã hội, vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.
- Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám cổ vũ phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc ở các nước bị chủ nghĩa đế quốc thực dân áp bức, thống trị. Nó khẳng định rằng, trong điều kiện trào lưu của cách mạng vô sản, cuộc cách mạng do một đảng của giai cấp công nhân lãnh đạo không chỉ có thể thành công ở một nước tư bản kém phát triển, nơi mắt xích yếu nhất của chủ nghĩa đế quốc mà còn có thể thành công ở ngay một nước thuộc địa nửa phong kiến lạc hậu để đưa cả dân tộc đó đi lên theo con đường của chủ nghĩa xã hội.
4. Một số bài học kinh nghiệm
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 để lại nhiều bài học quý báu, nổi bật là:
Bài học thứ nhất là có một đảng tiên phong thật sự cách mạng, tiếp thu chủ nghĩa Mác-Lênin, được tư tưởng Hồ Chí Minh soi sáng đã nắm vững hoàn cảnh cụ thể của mỗi giai đoạn lịch sử, đề ra đường lối cách mạng đúng đắn, có phương pháp và hình thức đấu tranh phù hợp; biết nắm bắt thời cơ, xây dựng lực lượng và tổ chức, sử dụng lực lượng; phát huy được sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại để dẫn dắt quần chúng đứng lên giành và giữ chính quyền.
Bài học thứ hai là vấn đề giành và giữ chính quyền. Đảng ta đã biết chăm lo xây dựng lực lượng cách mạng, làm cho lực lượng cách mạng đủ mạnh, thu hút được đông đảo quần chúng tham gia, từ đó làm thay đổi so sánh lực lượng giữa ta và địch, tạo ra thời cơ cách mạng để đưa cuộc cách mạng đến thành công. Để giữ vững chính quyền, Đảng và Nhà nước ta đã dựa chắc vào nhân dân, tạo nên sức mạnh vật chất và tinh thần để đấu tranh thắng lợi với thù trong giặc ngoài. Đảng ta biết kiên quyết dùng bạo lực cách mạng và sử dụng bạo lực cách mạng thích hợp và đúng lúc để đập tan bộ máy nhà nước cũ, lập ra nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.
Câu hỏi
Nhận biết
Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở Việt Nam nổ ra và giành thắng lợi nhanh chóng, ít đổ máu do:
A.
có điều kiện chủ quan chính muồi.
B.
có sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Đông Dương.
C.
có điều kiện khách quan và chủ quan thuận lợi.
D.
có điều kiện khách quan thuận lợi.
Tải trọn bộ tài liệu tự học tại đây
Giải chi tiết:
a. Hoàn cảnh khách quan thuận lợi
- Giữa tháng 8 – 1945, phát xít Nhật đầu hàng Đồng minh, quân Nhật ở Đông Dương rệu rã, Chính phủ thân Nhật Trần Trọng Kim hoang mang, tạo điều kiện khách quan thuận lợi cho Tổng khởi nghĩa.
b. Chủ trương, biện pháp để khởi nghĩa giành chính quyền
- Ta đã chuẩn bị đẩy đủ về mọi mặt cho khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền.
- Ngày 13 – 8 – 1945, Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh thành lập Uỷ ban Khởi nghĩa toànquốc. Uỷ ban Khởi nghĩa toàn quốc ban bố “Quân lệnh số1” phát lệnh Tổng khởi nghĩa trong cảnước.
- Từ ngày 14 đến ngày 15 – 8 – 1945, Hội nghị toàn quốc của Đảng họp ở Tân Trào [Tuyên Quang] thông qua kế hoạch lãnh đạo toàn dân Tổng khởi nghĩa.
- Từ ngày 16 đến ngày 17 – 8 – 1945, Đại hội Quốc dân họp ở Tân Trào tán thành chủ trương Tổng khởi nghĩa của Đảng, thông qua 10 chính sách của Việt Minh, cử ra Uỷ ban Dân tộc giải phóng Việt Nam.
=> Nếu có thời cơ thuận lợi nhưng không có sự lãnh đạo sáng suốt của đảng để chớp thời cơ, không có sự chuẩn bị chu đáo thì cũng không thể đưa đến thắng lợi của Cách mạng tháng Tám.
Chọn đáp án: C
[HNM] - Cuộc Tổng khởi nghĩa lật đổ chính quyền thực dân, phong kiến tay sai tháng Tám năm 1945 của nhân dân ta diễn ra và giành thắng lợi nhanh, gọn, ít đổ máu,… đã trở thành một mẫu hình độc đáo trong phong trào cách mạng ở các nước do Đảng của giai cấp công nhân lãnh đạo. Thành công của Cách mạng Tháng Tám đã mở ra bước ngoặt căn bản, đưa Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới - Kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Thắng lợi vĩ đại đó là kết quả tổng hợp của nhiều yếu tố, trong đó, thời cơ khởi nghĩa giành chính quyền là một trong những yếu tố đóng vai trò quyết định.
Bài học về vấn đề thời cơ trong cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 không chỉ thể hiện ở việc xác định chọn đúng thời điểm phát động tổng khởi nghĩa giành chính quyền mà còn phản ánh rõ tầm nhìn chiến lược, sự phán đoán chuẩn xác thời cơ, vận hội đến với quốc gia - dân tộc trong bối cảnh sự chuyển biến mau lẹ của tình hình thế giới, khu vực và trong nước; luôn ở thế chủ động chuẩn bị thực lực cách mạng, thúc đẩy và đón đúng thời điểm, triệt để sử dụng thời cơ.
| Cuộc mít tinh phát động khởi nghĩa giành chính quyền do Mặt trận Việt Minh tổ chức tại Nhà hát Lớn Hà Nội ngày 19-8-1945. Ảnh tư liệu |
Đặt trong bối cảnh lịch sử đầu thế kỷ XX, thì mới thấy hết ý nghĩa sâu sắc về sự mẫn cảm, nhạy bén trong đánh giá tình hình của Đảng ta và tiên đoán thiên tài của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc về tương lai của dân tộc. Ngày 3-2-1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời và quá trình xây dựng, phát triển lực lượng cách mạng, những cuộc đấu tranh “long trời lở đất” đã diễn ra: Phong trào cách mạng năm 1930 - 1931 mà đỉnh cao là Xô Viết Nghệ Tĩnh, phong trào sục sôi đấu tranh cho dân sinh, dân chủ giai đoạn 1936 - 1939… của nhân dân ta dưới ngọn cờ của Đảng đều có mối liên hệ tất yếu với sự nắm bắt thời cơ, vận hội của dân tộc mà lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc nắm bắt được và trực tiếp dẫn dắt cách mạng Việt Nam tiến lên. Nắm bắt được cơ hội mới - thời kỳ mà khả năng đấu tranh giành chính quyền về tay nhân dân đã xuất hiện, tại Hội nghị Trung ương 6 [tháng 11-1939], Đảng ta đã chủ trương chuyển hướng chỉ đạo chiến lược cách mạng. Hội nghị Trung ương 8 [họp từ ngày 10 đến 19-5-1941] do Nguyễn Ái Quốc triệu tập và chủ trì là cột mốc đánh dấu sự hoàn chỉnh về chuyển hướng chỉ đạo chiến lược của cách mạng Việt Nam. Hội nghị đã phân tích sâu sắc tình hình thế giới, trong nước và khẳng định: “Trong lúc này quyền lợi của bộ phận, của giai cấp phải đặt dưới sự sinh tử, tồn vong của quốc gia - dân tộc. Trong lúc này, nếu không giải quyết được vấn đề giải phóng dân tộc, thì chẳng những toàn thể quốc gia, dân tộc còn chịu mãi kiếp ngựa trâu, mà quyền lợi của bộ phận, của giai cấp đến vạn năm cũng không đòi lại được”. Nhận định này thể hiện tầm nhìn chiến lược về thời cơ cách mạng, đã đón đúng chiều hướng phát triển của cách mạng, mở ra cho dân tộc Việt Nam một trang mới - chủ động chuẩn bị lực lượng về mọi mặt tiến tới tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Ngay sau Hội nghị Trung ương 8 của Đảng, Mặt trận Việt Minh được thành lập, ra Báo Việt Nam độc lập. Mười chính sách lớn của Việt Minh với ngọn cờ tư tưởng quang minh chính đại: “Cờ treo độc lập, nền xây bình quyền” được phất cao, đã nhanh chóng lan truyền, tạo nên sức cuốn hút mạnh mẽ, tập hợp hết thảy mọi người dân Việt Nam yêu nước, chống thực dân. Trên cơ sở lực lượng chính trị đông đảo đó, Đảng chọn lọc, tổ chức chặt chẽ những đội quân vũ trang cách mạng, tiến hành chiến tranh du kích ở khắp nơi vừa gây thanh thế để tiếp tục nhân rộng lực lượng ta, vừa chế áp, từng bước làm lung lay chính quyền thực dân phong kiến. Sau sự kiện Nhật hất cẳng Pháp, tình thế cách mạng đã có bước biến đổi mới, hết sức nhanh chóng trên nhiều phương diện nên Hội nghị Trung ương [đêm mùng 9-3-1945] quyết định nhân cơ hội nạn đói đang hoành hành, lãnh đạo nông dân phá kho thóc của Nhật để giải quyết nạn đói, thúc đẩy phong trào tiến lên. Trong lúc lực lượng cách mạng cả nước đang phát triển với khí thế triều dâng thác đổ thì tình thế trực tiếp cho tổng khởi nghĩa giành chính quyền đã xuất hiện: Chiến tranh Thế giới thứ II kết thúc, phát xít Nhật đầu hàng Đồng minh vô điều kiện, chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim hoang mang, dao động cực độ. Để kịp thời tận dụng cơ hội có một không hai, Đảng ta - đứng đầu là Hồ Chí Minh đã quyết định phát động tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Hồ Chí Minh kêu gọi: “Đồng bào toàn quốc hãy đứng dậy, đem sức ta mà giải phóng cho ta. Chúng ta không thể chậm trễ, dưới lá cờ Việt Minh, đồng bào hãy dũng cảm tiến lên”. Cao trào cách mạng dâng lên khắp nơi trên cả nước. Các “đội xung phong” của Việt Minh chiếm đóng các công sở và tước đoạt vũ khí của “bảo an binh”, các tổ chức “quốc gia” bị tan rã. Trong vòng hai tuần lễ, trên toàn quốc, chính quyền cách mạng đã về tay nhân dân. Nhìn toàn cục, thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám đã cho thấy rất rõ vai trò mang tính quyết định của việc nắm bắt thời cơ, vận hội đem đến cho quốc gia - dân tộc. Đó là thời khắc, trước lúc hàng chục vạn quân Đồng minh chưa kịp vào nước ta, quân Nhật đã bại trận, quỳ gối đầu hàng Hồng quân Liên Xô, quan quân của chúng ở Đông Dương mất hết tinh thần, hoang mang, rệu rã đến tột cùng, đang chờ quân Đồng minh đến giải giáp vũ khí; còn chính quyền bù nhìn Trần Trọng Kim suy sụp thảm hại. Vì thế, tổng khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân trên phạm vi cả nước diễn ra một cách nhanh, gọn, ít đổ máu và thành công triệt để. 71 năm đã trôi qua, bài học về vấn đề lựa chọn thời cơ tổng khởi nghĩa giành chính quyền của cuộc Cách mạng Tháng Tám vẫn còn nguyên giá trị đối với sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay. Sau 30 năm đổi mới, “đất nước ta đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử; đồng thời cũng còn nhiều vấn đề lớn, phức tạp, nhiều hạn chế, yếu kém cần phải tập trung giải quyết, khắc phục để tiếp tục đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững hơn”. Vì vậy, Đảng ta nhận định: “Năm năm tới, tình hình thế giới và khu vực sẽ còn diễn biến rất phức tạp, tác động trực tiếp đến nước ta, tạo ra cả thời cơ và thách thức”; ở trong nước: “Bốn nguy cơ mà Đảng ta đã chỉ ra vẫn tồn tại, nhất là nguy cơ tụt hậu xa hơn về kinh tế so với các nước trong khu vực và trên thế giới;…”. Cùng với nguy cơ tụt hậu, các nguy cơ về sự chống phá của các thế lực thù địch, tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, nguy cơ mất ổn định trong khu vực, nhất là tranh chấp chủ quyền trên biển, đảo,… đang là những thử thách gay gắt mà chúng ta phải đối mặt, phải vượt qua. Bài học kinh nghiệm về tận dụng thời cơ huy động lực lượng của cuộc Cách mạng Tháng Tám vào thực tiễn hiện nay cần tập trung vào việc lựa chọn chính xác đường hướng, phương thức tập hợp, huy động sức mạnh toàn dân tộc để thực hiện bằng được mục tiêu đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân, bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa.
PGS. TS. NGND Nguyễn Bá Dương
Viện trưởng Viện Khoa học Xã hội nhân văn quân sự