Chuỗi đô thị Bắc sông Hồng nối thành vòng cung từ Việt Trì, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Hải Dương, Hải Phòng, Quảng Ninh, Móng Cái là hành lang kinh tế đáng kể nhất của Bắc Bộ.
Sau đợt mở rộng địa giới gần đây nhất vào năm 2008, thành phố Hà Nội có 6,233 triệu dân và nằm trong 17 thủ đô có diện tích lớn nhất thế giới.
Sự quá tải của Hà Nội đang tiêu diệt chính nó
Theo kết quả cuộc điều tra dân số ngày 1.4.2009, dân số Hà Nội là 6.451.909 người, dân số trung bình năm 2010 là 6.561.900 người. Đến nay, ước tính dân số Hà Nội đạt trên 8 triệu người. Mật độ dân số trung bình của Hà Nội là 1.979 người/km². Mật độ dân số cao nhất là ở quận Đống Đa lên tới 35.341 người/km², trong khi đó, ở những huyện ngoại thành như Sóc Sơn, Ba Vì, Mỹ Đức, mật độ dưới 1.000 người/km².
Sự quá tải của Hà Nội đang tiêu diệt chính nó. Thành phố đang sắp đạt đến ngưỡng của một megacity, song quá trình tăng dân số không tỷ lệ thuận với sự cung ứng hạ tầng và quản lý đô thị. Cấu trúc mở rộng bị thiếu hụt hạ tầng công cộng và xoay quanh sử dụng hạ tầng đô thị cũ của khu vực nội đô lịch sử. Khu vực này, với không gian hữu hạn của nó, tiếp tục là trung tâm đáp ứng nhu cầu công cộng, dịch vụ, việc làm, của một thủ đô lớn gấp 22 lần.
Thời gian để xây dựng hệ thống tàu điện ngầm, nếu có đủ vốn và chỉ tính cho việc thi công mà không bao gồm thời gian quy hoạch, thiết kế, xem xét, phê duyệt…, thì cũng đã không dưới 10 năm. Có nghĩa là trong 1 đến 2 thập kỷ nữa, tình trạng bế tắc, quá tải của hệ thống giao thông mặt đất sẽ ngày càng nan giải.
Sự cạnh tranh khốc liệt trong các không gian sống chật chội khiến hạ thấp giá trị cá nhân người thành thị. Người bán hàng chạy theo lợi nhuận và làm cho hàng chất lượng thấp tràn lan, các nhà hàng sử dụng thực phẩm ngâm hoá chất đầu độc người tiêu dùng, các thầy thuốc kê kháng sinh bừa bãi làm giảm sức đề kháng của toàn cộng đồng, các cô dạy trẻ thì bạo hàng trẻ con… Những hiện tượng suy thoái đạo đức lan tràn là điều đã thấy rõ. Phẩm hạnh không còn là mục tiêu chính của số đông khi mà sự cạnh tranh sinh tồn khiến người ta luôn phải hạ dần giá trị sản phẩm lao động của mình mới mong còn chỗ đứng trong đô thị.
Vai trò của chính sách
Một trong niềm tự hào của người Hà Lan khi nói về đô thị của họ là: "thà có thêm nhiều thị trấn [con] còn hơn là để thành phố [mẹ] bùng nổ". Điều này thể hiện một ý thức khá rõ về hậu quả của tình trạng đô thị siêu lớn.
Để làm được điều đó, một quá trình chính sách "phi tập trung hoá" được hoạch định và thực hiện nghiêm túc. Có nghĩa là, các thị trấn ngoại ô được phát triển với chất lượng sống, dịch vụ, hạ tầng, cơ hội việc làm đến ngang tầm thành phố mẹ. Người dân đến sống tại các thị trấn mới được hưởng các ưu đãi về nhà ở, giáo dục, y tế… Thành phố mẹ được kiểm soát xây dựng chặt chẽ trong giới hạn đô thị. Khu vực vành đai xanh quanh thành phố mẹ có quy chế hạn chế phát triển ngặt nghèo đến nỗi các khu dân cư hiện hữu không thể mở rộng và nối dính vào nhau, chúng mãi chỉ là các xã biệt lập bao bọc bởi ruộng đồng.
Để làm được điều này không chỉ cần có sự hoạch định chính sách, mà hơn cả, là khả năng thực thi chính sách.
Hà nội đã đánh mất cơ hội như thế nào?
Thị trường bất động sản luôn có xu hướng lái hình thái đô thị theo lợi nhuận ngắn hạn của nó. Trên lý thuyết, các trung tâm đô thị thường xuất hiện tại các vị trí thuận lợi thông thương, hoặc dễ phát triển công nghiệp, bởi việc làm là nguồn sống cho định cư đô thị. Nền kinh tế bất động sản đôi lúc lại vận động trái với quy luật đó. Trong các thời kỳ kinh tế tăng trưởng, các dự án “đô thị phòng ngủ” có thể phát triển mạnh theo mọi hướng quanh trung tâm. Hướng nào dễ chiếm đất nhất sẽ trở thành hướng mở rộng đô thị, bất kể điều này có hậu quả lâu dài gì.
Trường hợp Hà Nội giai đoạn 2000-2010 thể hiện rất rõ điều này. Nhà quy hoạch nhìn lên bản đồ Hà Nội, có thể hình dung ra một viễn cảnh dễ đạt được nhất, và cũng đáng ưu tiên nhất là biến nó thành một thành phố hai bên sông, với sức mạnh kinh tế của lõi phía Bắc làm đối trọng với lõi hiện có phía Nam sông Hồng. Phía Bắc sông Hồng là hành lang kinh tế nối các thành phố công nghiệp lớn với cửa biển Hải Phòng, Quảng Ninh. Là nơi có nguồn nhân lực dồi dào và giàu kinh nghiệm hơn cả cho công nghiệp hoá. Là nơi dễ tiếp cận hơn với khoáng sản của Việt Trì, Thái Nguyên, Tây Bắc. Chuỗi đô thị Bắc sông Hồng nối thành vòng cung từ Việt Trì, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Hải Dương, Hải Phòng, Quảng Ninh, Móng Cái là hành lang kinh tế đáng kể nhất của Bắc Bộ.
Chuỗi đó tụ về tâm là Hà Nội, ở vị trí Gia Lâm – Đông Anh. Không cần đi về Nam sông Hồng để tiếp cận Hà Nội cổ kính, lõi phía Bắc Hà Nội tương lai hoàn toàn có khả năng đảm nhiệm vai trò đầu tầu thúc đẩy phát triển hành lang kinh tế này. Trái lại, phía Tây Hà Nội, một vòng cung nông nghiệp được dãy núi Ba Vì bao bọc chỉ có thể đóng vai trò sân sau, nơi cung cấp nông sản cho Hà Nội. Hà Nội dựa lưng vào núi, hướng đó là tuyệt lộ.
Quay lại vấn đề cấu trúc đô thị nên mở rộng về phía Bắc hơn là về phía Tây. Để làm được điều này, cần một nỗ lực lớn, ngăn chặn toàn bộ nguồn đầu tư ở các hướng khác để dồn toàn lực lên phía Bắc Sông Hồng. Cũng lại tiếc thay, giai đoạn bùng nổ bất động sản đã kéo thành phố dịch chuyển đi 40km về phía Tây [và có thể tương đương 50 năm phát triển đô thị], nơi đất đai thuộc Tỉnh Hà Tây cũ dễ dãi hơn trong cấp phép dự án.
Vận hội phát triển kinh tế đều nằm phía Bắc sông Hồng, trong khi Hà Nội lại phát triển lùi về phía Tây Nam.
Đến nay Hà Nội vẫn lún sâu trong hình thái này, khi nguồn lực phát triển đô thị còn đang chưa lấy lại được đà. Kéo Hà Nội về hướng tuyệt lộ giao thương, tạo ra những thị trấn phòng ngủ [mà người ta gọi là đô thị vệ tinh], gia tăng khoảng cách ở - việc làm, làm tụt hậu tiềm năng hình thành lõi động lực kinh tế phía Bắc, làm yếu đi hành lang kinh tế Lào Cai – Hải Phòng, đó toàn là hậu quả của việc thị trường bất động sản làm nhiễu loạn chính sách.