Câu hỏi: So sánh phong trào giải phóng dân tộc ở Châu Phi và Mĩ Latinh?
Trả lời:
+ Giống nhau:Phong trào giải phóng dân tộc đều phát triển mạnh mẽ sau Chiến tranh thếgiới thứ hai [1945], châu Phi“Lục địa mới mới trỗi dậy”, còn Mĩ Latinh“Đại lục núi lửa” / ” Lục địa bùng cháy” .Hầu hết đều giành được độc lập.
+ Khác nhau :
Tiêu chí so sánh |
Châu Phi |
Khu vực Mĩ Latinh |
| Giai cấp lãnh đạo | Tư sản dân tộc | Vô sản và tư sản dân tộc |
| Nhiệm vụ cách mạng | Chống chủ nghĩa thực dân cũ | Chống thực dân kiểu mới |
| Hình thức đấu tranh |
Đấu tranh chính trị hợp pháp và thương lượng |
Nhiều hình thức đấu tranh phong phú [bãi công, nổi dậy, đấu tranh vũ trang]. |
|
Sự phát triển kinh tế sau chiến tranh |
Hầu hết các nước đều đứng trước vấn đề khó khăn, nan giải… |
Bộ mặt đất nước thay đổi khác trước. Một số nước trở thành nước công nghiệp mới [NIC] |
Cùng Top lời giải tìm hiểu cụ thể về phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc ở các nước châu Phi và châu Mỹ Latinh nhé !
Phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc ở các nước châu Phi:
1. Những nhân tố thúc đẩy phong trào giải phóng dân tộc ở châu Phi sau Chiến tranhthế giới thứ hai:
– Nhân tố khách quan:Sự kết thúc Thế chiến thứ hai cũng như những thay đổi về tìnhhình quốc tế sau chiến tranh đã thúc đẩy phong trào độc lập dân tộc tại châu Phi…
Thất bại của chủ nghĩa phát xít, sự suy yếu của Anh và Pháp, hai quốc gia thống trịnhiều vùng thuộc địa tại châu Phi tạo điều kiện thuận lợi cho cuộc đấu tranh giảiphóng dân tộc của nhân dân châu Phi.
Thắng lợi của phong trào giải phóng dân tộc ở châu Á, trước hết là của Việt Namvà Trung Quốc đã cổ vũ cuộc đấu tranh giải phóng ở châu Phi.
– Nhân tố chủ quan:Sau chiến tranh, lực lượng cách mạng ở châu Phi đã có sự trưởngthành vượt bậc…
Châu Phi đã thành lập được tổ chức lãnh đạo là“Tổ chức thống nhất châu Phi”[OAU] năm 1963; giữ vai trò quan trọng trong việc phối hợp hoạt động và thúc đẩysự nghiệp đấu tranh cách mạng của các nước châu Phi…
Giai cấp tư sản châu Phi ngày càng trưởng thành, nhanh chóng nắm lấy ngọn cờ lãnhđạo cách mạng thông qua các chính đảng hoặc các tổ chức chính trị của mình.
Nhân dân châu Phi đã tận dụng mọi thời cơ tổ chức đấu tranh với nhiều hình thứcphong phú nhưng chủ yếu vẫn là đấu tranh chính trị để gây áp lực với kẻ thù…. Mọiđường lối đấu tranh giải phóng dân tộc luôn nhận được sự đồng tình ủng hộ to lớncủa các tầng lớp nhân dân…
-> Với các nhân tố khách quan và chủ quan trên, phong trào đấu tranh chống chủ nghĩathực dân đã diễn ra sôi nổi ở châu lục này, được mệnh danh là“lục địa mới trỗi dậy”.
2. Những thành quả đạt được trong công cuộc đấu tranh giành độc lập của nhân dânchâu Phi sau Chiến tranh thế giới thứ hai:
a. Giai đoạn từ năm 1945 đến 1954:Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, phong tràođấu tranh giành độc lập ở châu Phi bùng nổ mạnh trước hết là ở Bắc Phi : mở đầu là cuộcbinh biến của binh lính và sĩ quan yêu nước Ai Cập [1952], lật đổ vương triều Pharúc, chỗdựa của thực dân Anh, lập ra nước Cộng hòa Ai Cập [18 – 6 – 1953]. Tiếp theO là Libi[1952], Angiêri [1954 – 1962].
b. Giai đoạn từ năm 1954 đến 1960:Nửa sau thập niên 50, hệ thống thuộc địa củathực dân ở châu Phi tan rã, nhiều quốc gia giành được độc lập như :
+ Năm 1956 : Tuynidi, Marốc, Xuđăng,
+ Năm 1957 : Gana…
+ Năm 1958 : Ghinê .
c. Giai đoạn từ năm 1960 đến 1975:
+ Năm 1960 được ghi nhận là “Năm châu Phi” với 17 nước được trao trả độc lập.
+ Năm 1975, thắng lợi của cách mạng Ănggôla và Môdămbích trong cuộc đấu tranhchống thực dân Bồ Đào Nha, đã đánh đổ nền thống trị chủ nghĩa thực dân cũ ởchâu Phi cùng hệ thống thuộc địa của nó.
d. Từ năm 1975 đến nay:Giai đoạn hoàn thành cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc,tiêu biểu là cuộc đấu tranh chống chế độ phân biệt chủng tộc tại Nam Phi.
– Sau nhiều thập kỉ đấu tranh, nhân dân Nam Rôđêdia đã tuyên bố thành lập nướcCộng hoà Dimbabuê [18 – 4 – 1980].
– Trước sức ép của nhân dân và Liên hợp quốc, chính quyền Nam Phi đã trao trả độclập cho Namibia; tháng 3 – 1990, Namibia tuyên bố độc lập.
– Tại Nam Phi :Đại hội dân tộc [ANC] và Đảng Cộng sản Nam Phi lãnh đạo cuộc đấu tranh chốngchế độ phân biệt chủng tộc được nhân loại tiến bộ ủng hộ. Phong trào chống chế độphân biệt chủng tộc ở Nam Phi phát triển mạnh mẽ trở thành cao trào cách mạngmang tính chất quần chúng rộng rãi.
Năm 1990, giành được nhiều thắng lợi quan trọng: chủ tịch Nenxơn Manđêla đượctrả tự do, ANC và Đảng Cộng sản Nam Phi được tự do hoạt động hợp tác. Trướcáp lực đấu tranh của người da màu, bản Hiến pháp 11 – 1993, chế độ phân biệtchủng tộc [Aphácthai] bị xóa bỏ.
Tháng 4 – 1994, nhân dân Nam Phi thắng lợi trong cuộc bầu cử đa sắc tộc đầu tiên.
Kết quả là Nenxơn Manđêla – Chủ tịch ANC trở thành Tổng thống Cộng hòa NamPhi, một nước Nam Phi mới, dân chủ và không phân biệt chủng tộc. Sự kiện nàyđánh dấu việc chấm dứt chế độ phân biệt chủng tộc dã man, đầy bất công đã từngtồn tại ba thế kỉ ở nước này.
3. Những khó khăn của các nước châu Phi trên bước đường phát triển:
– Sau khi giành được độc lập, các nước châu Phi bắt tay vào công cuộc xây dựng đấtnước phát triển kinh tế – xã hội, gặt hái được những thành tựu bước đầu song không đủ đểthay đổi bộ mặt của châu lục này.
– Mặc dù vậy, nhiều nước châu Phi còn nằm trong tình trạng lạc hậu, không ổn địnhvà khó khăn do xung đột, đảo chính, nội chiến diễn ra liên miên, nhân dân nghèo đói, bệnhtật, mù chữ, bùng nổ dân số, nợ nần và sự phụ thuộc vào nước ngoài…Tất cả những khókhăn đó đã và đang là thách thức lớn đối với nhân dân các nước châu Phi. Chẳng hạn :
+ Từ năm 1952 – 1985, tại châu Phi xảy ra 241 đảo chính quân sự.
+ Từ năm 1987 – 1997, châu Phi có tới 14 cuộc xung đột, nội chiến.
+ Trong số 43 quốc gia mà Liên hợp quốc xác định nghèo nhất thế giới [năm 1997],thì ở châu Phi có 29 nước.
– Tổ chức thống nhất Châu Phi [OAU] được thành lập vào tháng 5 – 1963, đến năm2002 đổi tên là Liên minh châu Phi [AU] đã và đang triển khai nhiều chương trình phátntriển của châu lục.
– Tuy nhiên, những năm gần đây với sự giúp đỡ của cộng đồng quốc tế [viện trợ, cửchuyên gia sang tư vấn và giúp đỡ], nhân dân các nước châu Phi đã tích cực tìm kiếm cácgiải pháp nhằm giải quyết các vụ xung đột, khắc phục về kinh tế,thành lập các tổ chức khuvực lớn nhất là tổ chức thống nhất châu Phi [Liên minh châu Phi, AU]. Con đường pháttriển của châu Phi còn phải trải qua nhiều khó khăn, gian khổ.
Quá trình đấu tranh giải phóng dân tộc của các nước châu Mỹ Latinh
1. Quá trình giành và bảo vệ độc lập:
+ Khác với Châu Á và Phi, nhiều nước ở Mĩ latinh đã sớm dành được độc lập từ tay thực dân Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha từ đầu thế kỉ XIX, nhưng sau đó lại lệ thuộc vào Mĩ.
+ Sau chiến tranh, Mĩ tìm cách biến khu vực này thành "sân sau" của mình và xây dựng các chế độ độc tài thân Mĩ => cuộc đấu tranh chống chế độ độc tài thân Mĩ bùng nổ và phát triển, tiêu biểu là thắng lợi của cách mạng Cuba. Ngày 1/1/1959, Cuba giành độc lập, chế độ độc tài thân Mỹ bị lật đổ.
+ Nhằm ngăn chặn ảnh hưởng của cách mạng Cuba, 8/1961 Mĩ đề xướng tổ chức Liên Minh vì tiến bộ để lôi kéo các nước Mĩ latinh. Tuy nhiên từ các thập niên 60 - 70 phong trào đấu tranh chống Mĩ và chế độ độc tài ở khu vực này ngày càng phát triển và giành nhiều thắng lợi
+ 1964, phong trào đấu tranh của nhân dân Panama đòi chủ quyền kênh đào diễn ra sôi nổi, buộc Mĩ phải trả lại kênh đào vào năm 1999
+ Do phong trào đấu tranh mạnh mẽ, các nước thuộc vùng biển Caribe lần lượt giành độc lập. Và đến năm 1983, đã có 13 quốc gia dành độc lập tại vùng biển này.
+ Phong trào đấu tranh vũ trang chống chế độ độc tài ở các nước Venezuela, Goatêmala, Côlômbia, Pêru, Ni ca ra goa, Chilê, En Xanvađo… diễn ra liên tục, dẫn đến kết quả lật đổ các chính quyền độc tài, thiết lập các chính phủ dân tộc dân chủ.
2. Trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước:
+ Sau khi khôi phục độc lập, giành được chủ quyền, các nước Mĩ latinh bước vào thời kì xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội, đạt được nhiều thành tựu quan trọng, một số nước đã trở thành nước công nghiệp mới.
+ Đến thập niên 80, các nước Mĩ Latinh gặp nhiều khó khăn: sự suy thoái nặng nề về kinh tế, lạm phát tăng nhanh, khủng hoảng trầm trọng, nợ nước ngoài chồng chất, dẫn đến nhiều biến động về chính trị
+ Bước sang thập kỉ 90, nền kinh tế có nhiều chuyển biến tích cực hơn: lạm phát giảm, đầu tư nước ngoài đạt khối lượng lớn.
+ Tuy nhiên, tình hình kinh tế ở nhiều nước còn gặp không ít khó khăn.
Chính sách bành trướng của Mĩ đối với khu vực Mĩ Latinh biểu hiện như thế nào?
Chi tiết Chuyên mục: Bài 5: Châu Phi và khu vực Mĩ Latinh [Thế kỉ XIX-đầu thế kỉ XX]- Năm 1933, Tổng thống Mĩ F. Ru - dơ - ven đưa ra chính sách "láng giềng thân thiện" mở đầu thời kì thực dân mới ở Mĩ la tinh.
- Sau chiến tranh thế giới thứ 2, với ưu thế về quân sự, Mĩ đã tìm cách biến Mĩ la tinh thành "sân sau" của mình. Mĩ gây sức ép buộc các nước Mĩ la tinh chấp nhận kế hoạch "Cô - lay - tơn" - còn gọi là "hiến chương kinh tế của Châu Mĩ" với nội dung tự do buôn bán, đầu tư, mở xí nghiệp, tạo điều kiện cho tư bản Mĩ xâm nhập rộng rãi vào các nước Mĩ la tinh.
- Mĩ ép các nước Mĩ la tinh tham gia hàng loạt các hiệp ước quân sự với sự khống chế chặt chẽ của Mĩ như Hiệp ước phòng thủ chung Tây bán cầu [1947], Hiệp ước quân sự tay đôi [1952], hiệp ước chống cộng đồng [1954]...
- Do chính sách của Mĩ, các nước Mĩ la tinh tuy hình thức là các nước cộng hòa độc lập, nhưng thực tế là thuộc địa kiểu mới của Mĩ.
=> Tất cả những điều nói trên chính là những chính sách biểu hiện sự bành trướng của Mĩ với các nước Mĩ la tinh. Sau này, ở Mĩ la tinh dây lên phong trào dân chủ chống đế quốc và có giai đoạn được ví như "lục địa bùng cháy".
Xem tiếp...
Dựa vào lược đồ [hình 13], hãy nêu kết quả của cuộc đấu tranh giành độc lập ở khu vực Mĩ Latinh đầu thế kỉ XIX
Chi tiết Chuyên mục: Bài 5: Châu Phi và khu vực Mĩ Latinh [Thế kỉ XIX-đầu thế kỉ XX]Sau khi giành được độc lập, nhiều nước Mĩ-Latinh đã có những bước tiến bộ về kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, nhân dân khu vực Mĩ-Latinh còn phải tiếp tục đấu tranh chống lại chính sách bành trướng của Mĩ đối với khu vực này. Năm 1823, vì muốn độc chiếm vùng lãnh thổ giàu có này, Mĩ đã đưa ra học thuyết Mơn-rô: “Châu Mĩ của người châu Mĩ”. Đến năm 1889, tổ chức “ Liên minh dân tộc các nước cộng hòa châu Mĩ” được thành lập, gọi tắt là Liên Mĩ, dưới sự chỉ huy của chính quyền Oq-sinh-tơn. Năm 1898, Mĩ gây chiến với Tây Ban Nha để sau đó chiếm Phi-líp-pin, Cu-ba, Pu-éc-tô Ri-cô…Từ đầu thế kỉ XX, Mĩ áp dụng chính sách “Cái gậy lớn” và “Ngoại giao đồng đôla” để chiếm Pa-na-ma [1903], Đô-mi-ni-ca-na, Ni-ca-ra-goa, kiểm soát Hôn-đu-rát [1911], chiếm Ha-i-ti [1914-1915] và 2 lần đem quân đánh Mê-hi-cô [1914 và 1916]. Dưới danh nghĩa đoàn kết với các nước châu Mĩ, chính quyền Oa-sinh-tơn đã khống chế, biến khu vực Mĩ Latinh thành “sân sau” của đế quốc Mĩ.
Xem tiếp...
Hãy trình bày những cuộc đấu tranh tiêu biểu chống thưc dân của nhân dân châu Phi.
Chi tiết Chuyên mục: Bài 5: Châu Phi và khu vực Mĩ Latinh [Thế kỉ XIX-đầu thế kỉ XX]- Đặc biệt vào những năm 70, 80 của thế kỉ XIX, sau khi hoàn thành kênh đào Xuy-ê, các nước tư bản phương Tây đua nhau xâu xé châu Phi.
- Năm 1882, sau cuộc cạnh tranh quyết liệt với Pháp, Anh độc chiếm Ai Cập, kiểm soát kênh đào Xuy-ê. Tiếp đó, Anh chiếm Nam Phi, Tây Ni-giê-ri-a, Bờ Biển Vàng, Gam-bi-a [Tây Phi], Kê-ni-a, U-gan-đa, Xô-ma-li, Đông-xu-đăng, một phần Đông Phi…
- Pháp đứng thứ hai trong việc xâm chiếm thuộc địa châu Phi [sau Anh] gồm một phần Tây Phi, miền Xích đạo châu Phi, Ma-đa-ga-xca, một phần Xô-ma-li, An-giê-ri, Tuy-ni-di, Xa-ha-ra.
- Đức chiếm Ca-mơ-run, Tô-gô, Tây Nam Phi, Tan-da-ni-a.
- Bỉ làm chủ phần lớn Công-gô.
- Bồ Đào Nha giành được Mô-dăm –bích, Ăng-go-la và một phần Ghi-nê.
- Đến đầu thế kỉ XX, việc phân chia thuộc địa giữa các đế quốc ở châu Phi căn bản đã hoàn thành.
- Chế độ cai trị hà khắc của chủ nghĩa thực dân đã làm bùng lên ngọn lưả đấu tranh giành độc lập của nhân dân châu Phi.
- Ở An-giê-ri, cuộc khởi nghĩa của Áp-đen Ca-đe kéo dài từ năm 1830 đến năm 1847 thu hút đông đảo nhân dân tham gia đấu tranh. Thực dân Pháp phải mất hàng chục năm mới chinh phục được nước này.
- Ở Ai Cập, năm 1879, một số tri thức và sĩ quan yêu nước đã thành lập tổ chức chính trị bí mật “Ai Cập trẻ”, đề ra những cải cách mang tính chất tư sản, do Đại tá Át-mét A-ra-bi lãnh đạo. Các nước đế quốc phải can thiệp mạnh mới ngăn chặn được cuộc đấu tranh yêu nước của nhân dân Ai Cập [1882].
- Ở Xu-đăng, ngay từ năm 1882 thực dân Anh đã vấp phải sự kháng cự mạnh mẽ của nhân dân dưới sự lãnh đạo của nhà truyền giáo trẻ Mu-ha-mét Át mét. Năm 1898, thực dân Anh được các nước đế quốc khác giúp đỡ, bao vây Xu-đăng, gây ra một cuộc thảm sát đẫm máu; phong trào đấu tranh ở đây thất bại.
- Nổi bật trong cuộc đấu tranh của nhân dân châu Phi chống thực dân phương Tây là cuộc kháng chiến chống ngoại xâm của nhân dân Ê-ti-ô-pi-a. Năm 1889, thực dân I-ta-li-a tiến sâu vào nội địa, đánh chiếm một số vùng ở Ê-ti-ô-pi-a, nhưng chúng đã vấp phải sự kháng cự quyết liệt của nhân dân. Ngày 1-3-1896, quân I-ta-li-a thảm bại ở A-dua. Quân đội Ê-ti-ô-pi-a mặc dù bị tổn thất nặng, song đã bảo vệ được nền độc lập của Tổ quốc. Cùng với Ê-ti-ô-pi-a, Lê-bi-ri-a là nước giữ được dộc lập ở châu lục này trước sự xâm chiếm của các nước thực dân phương Tâu hồi cuối thế kỉ XIX-đầu thế kỉ XX.
- Nhìn chung, phong trào đấu tranh chống thực dân của nhân dân châu Phi tuy diễn ra sôi nổi, thể hiện tinh thần yêu nước, nhưng do trình độ tổ chức thấp, lực lượng chênh lệch, nên bị thực dân phương Tây đàn áp. Cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc ở châu Phi vẫn tiếp tục phát triển trong thế kỉ XX.
Xem tiếp...