Kiến trúc nhà ở truyền thống Việt Nam thời xưa đa phần đều sử dụng kết cấu khung gỗ, kết hợp cùng các nguyên vật liệu khác như gạch ngói, đất, rơm và tre...
Theo cùng với sự phát triển của lịch sử dân tộc, nguồn gốc các không gian sống của con người cũng được hình thành từ khoảng 4000 năm về trước.
Lịch sử Việt Nam được tính từ lúc khởi dựng đất nước - thời của vua Hùng từ trước những năm 207 TCN, với nền văn hóa Văn Lang - Âu Lạc và trình độ đúc đồng nổi tiếng Đông Sơn.
Vào thời kỳ này, qua di tích khảo cổ, đặc biệt là những hình ảnh trên mặt trống đồng Ngọc Lũ ghi lại, phong cách thiết kế kiến trúc xưa thường là loại nhà sàn.
Đây được xem là kiểu kiến trúc nhà ở lâu đời, khá phù hợp với điều kiện môi trường thiên nhiên của đất nước ta lúc bấy giờ.
Dấu ấn rõ nét của kiểu kiến trúc cổ xưa còn hiện hữu cho đến tận ngày nay. Chúng ta có thể kể đến các công trình từ thời Lý, Trần, Hồ, Lê, Tây Sơn, Nguyễn.
Bây giờ, do các di sản kiến trúc đã phải trải qua và chịu nhiều tác động từ lịch sử như chiến tranh, thời tiết... nên tình trạng cũng không còn được nguyên vẹn như trước.
Đa phần, những công trình kiến trúc nhà Việt Nam thời xưa đều mang đậm nét đặc trưng của văn hóa dân tộc. Chúng được thể hiện qua hầu hết yếu tố sau đây:
- Kiến trúc có bố cục, tính biểu tượng, ẩn dụ, hàm súc và thể hiện rõ nét hình ảnh nghệ thuật.
- Kiến trúc thể hiện rõ nét từ nội dung đến hình thái, tất cả đều chứa đựng tính triết lý, kín đáo và đầy thâm thúy.
- Kiến trúc hài hòa với thiên nhiên, không gian và hình khối như một yếu tố hữu cơ của cảnh quan.
- Không gian sử dụng linh hoạt, đa chức năng, dễ dàng biến đổi để thích ứng với mọi điều kiện sinh sống và hoạt động.
- Có sự kết hợp khéo léo của 03 loại không gian, bao gồm kín, bán kín - bán hở và hở.
- Tỷ lệ giữa các bộ phận trong công trình kiến trúc được thiết kế hài hòa và thống nhất.
- Trong kiến trúc có sử dụng nghệ thuật điêu - chạm khắc màu sắc, được xem như một yếu tố phụ trợ giúp làm tăng tính nghệ thuật cho công trình. Mặt khác, nó còn là phương tiện diễn đạt ý nghĩa biểu trưng, thể hiện rõ "cái hồn" cho không gian sống thông qua việc sử dụng hoa văn mang đầy nét hợi hình.
- Kiến trúc có tính hợp lý về kết cấu, đơn giản, thống nhất, điển hình và tiêu chuẩn... đều được thể hiện rõ trong bộ khung gỗ chịu lực của công trình.
- Ngoại hình của kiến trúc nhà Việt Nam thời xưa đều được xây dựng với mái dốc thẳng, phần đầu có loại uốn cong, kết hợp với nhiều hoạ tiết trang trí phong phú.
Kiến trúc nhà Việt Nam ngày nay có đặc điểm gì?
Trong điều kiện phát triển của xã hội hiện nay, cùng với đó là sự giao thoa giữa văn hóa Đông - Tây ngày càng mạnh mẽ, việc xây dựng các công trình nhà ở tại Việt Nam cũng vì vậy mà có khá nhiều thay đổi, từ khâu thiết kế đến sử dụng nguyên vật liệu...
Kiến trúc nhà biệt thự
Đây là loại nhà biệt lập, có kích thước đất và không gian sống vô cùng rộng.
Bên cạnh đó, không gian xung quanh nhà biệt thự cũng thường khá rộng rãi với nhiều cảnh quan được bố trí sống động.
Bên trong nhà đều được sử dụng những loại vật liệu cao cấp và ứng dụng nhiều công nghệ hiện đại, góp phần mang lại vẻ ấn tượng ngay từ lần đầu tiên nhìn thấy.
Kiến trúc nhà liền kề
Đây là dạng kiến trúc được chia lô với diện tích đất hạn chế. Nó còn được xem như loại hình nhà phố có cách bố trí bám theo trục giao thông.
Kiến trúc này là mô hình nhà ở mang tính xu hướng chính trong quy hoạch đô thị ngày nay.
Loại hình nhà ở liền kề khá phù hợp với bối cảnh kinh tế thời đại dựa vào tập tính văn hóa của người Việt.
Nhờ có mô hình này mà đã tạo nên được một nét đặc trưng riêng trong kiến trúc nơi thành thị.
Sự linh hoạt mà kiến trúc nhà liền kề mang lại cho người sử dụng là vô cùng cao khi vừa có thể ở mà lại kinh doanh được.
Kiến trúc nhà chung cư
Đây là dạng nhà ở căn hộ chung cư - xu hướng phát triển nhanh chóng bởi sự bùng nổ của dân số Việt Nam tại các khu đô thị lớn.
Vì nhu cầu nhà ở ngày càng tăng một cách mạnh mẽ nên tại các khu đô thị lớn như TPHCM, người ta đã và đang thúc đẩy phát triển nhiều hơn loại hình kiến trúc này.
1Kiến trúc nhà của người Việt thời hiện đạiHải YếnĐã từ lâu ngôi nhà đã trở thành nơi cư trú, là nơi gắn kết mọi thành viên trong giađình Người Việt. Nhà ở truyền thống là một thành phần trong tổng thể cấu trúckhông gian làng quê. Làng đậm chất tĩnh, ngôi nhà vì thế nhỏ bé, khuất lấp. Nếpnhà truyền thống, xuất phát từ nhu cầu trú ngụ và sinh hoạt nên rất phong phú,đa dạng, mỗi vùng miền thường có một số kiểu cấu trúc riêng.. Nhưng ngày naykhi cuộc sống hiện đại hơn trước những ngôi nhà truyền thông của người Việt xưađã dần thay đổi, đặc biệt trong đó là kiến trúc nhà ở hiện đại hiện nay..1.Về vật liệu xây dựngTrong bối cảnh xã hội nông nghiệp, ngôi nhà là sự phản ánh cuộc sống vất vảnhưng rất nghĩa tình một thời. Nhà được làm từ các vật liệu của nghề nông như:tre, lá cọ, gỗ trong vườn [hoặc ở rừng], lạt mây, lạt tre, vách bằng đất, nền bằngđất… Tất cả là các vật liệu tự có, không tốn kém về kinh phí. Đời sống cha ông rấtvất vả nên việc tậu được gian nhà gỗ thường là một tài sản quý. Ngôi nhà, bởi vậytrở thành cơ nghiệp được truyền từ nhiều đời, qua hàng trăm năm. Còn ngày naythì nhà được xây dựng vật liệu vững chắc hơn như xi măng,sắt thép, những vậtliệu này gây tốn kém kinh phí xây dựng hơn nhà ở xưa kia. Và ngày nay, nhà ở đãcó rất nhiều mẫu mã, kiểu dáng thiết kế đa dạng. Những ngôi nhà cao tầng, biệtthự… thi nhau mọc lên dần thay thế cho những ngôi nhà mái đỏ, ba gian…2. Các kiểu kiến trúc nhà hiện đạiNgày nay, kiến trúc nhà đẹp hiện đại đang là xu hướng được đại đa số các hộ giađình tại thành phố và khu đô thị mà người Việt sinh sống rất ưa chuộng.Đây cóthể coi là gu thẩm mĩ kiến trúc phù hợp với sự phát triển của xã hội hiện đại củachúng ta ngày nay.2a]Nhà biệt thiệt thự hiện đạiNhà biệt thự hiện đại thiên về đường nét khỏe khoắn, tự do Biệt thự hiện đại dùng nhiều mảng, khối, đường nét rõ ràng mang tínhhình học. Tuy nhiên đặc điểm này lại được xem là sự hạn chế, nghèonàn về hình thức vì thế để khắc phục những khuyết điểm này các KTSthường thiết kế theo hình thức cách tân, tức là sử dụng trở lại cácđường nét trang trí, mang tính đa nghĩa và biểu tượng trong kiến trúc. Kiến trúc hiện đại không làm theo lối đối xứng mà thay bằng nhữnghình thức trang trí cách tân, đường nét khỏe khoắn, tự do, đường nétmang tính hình học. Các kiểu dáng, hình khối và các công năng mặt bằng sử dụng theo kiểubiệt thự cổ điển. Tuy nhiên các đường nét trang trí các mảng khối đượccách tân với đường nét mạch lạc hơn, khoẻ khoắn hơn. Tạo được dángvẻ trẻ trung, hiện đại mà cũng không hề mất đi vẻ đẹp cổ điển vốn có. Mái ngói dốc luôn tạo được sự ấm cúng và thể hiện nét văn hóa Việt=>>> Biệt thự kiểu hiện đại có đặc điểm tương đồng về sự đơn giản trong bốcục hình khối, không gian, tổ chức mặt bằng tự do, mặt đứng. Loại bỏ việc sửdụng các họa tiết trang trí của trường phái cổ điển cũng như ưu tiên sử dụngcác vật liệu hiện đại như kính, thép, nhôm, bê tông, gạch …tạo nên nét độcđáo cho mỗi công trình• Ưu tiên không gian sử dụngBiệt thự hiện đại thường ưu tiên không gian sử dụng, nó có ưu điểm là có dâychuyền công năng được đề cao, mang tính hợp lý. Không gian giao thông vàvật liệu được tiết kiệm tối đa, không có những trang trí phí phạm và áp dụngđược các thành tựu của khoa học kỹ thuật.3Các không gian mang tính chất sinh hoạt chung bố trí dưới tầng một nhưphòng khách, bếp ăn, góc nghỉ ngơi thư giãn. Không gian trên lầu dành trọncho việc nghỉ ngơi, thờ cúng• Biệt thự hiện đại giảm tối đa sự phân chia không gianNếu xưa phòng ăn và phòng khách được ngăn nhau bởi cửa, thì ngày naychúng lại được thông nhau để tạo không gian liên hoàn rộng rãi. Cách thiết kế“mở” nhằm giảm bớt sự phân chia cố định không cần thiết trong khi đó cáiđược của người sử dụng chính là mặt bằng thông thoáng, tầm nhìn rộng vàgần gũi.Những bức tường lửng và sự phân chia không gian một cách vô hình cho phépcác thành viên trong gia đình có thể giao tiếp và trò chuyện với nhau khi ởtrong các phòng riêng biệt. Một trong những mặt lợi của thiết kế mở là khảnăng kết nối trực quan các không gian, “khoe” tất cả những nét đẹp của trangtrí và khiếu thẩm mỹ của gia chủ, vì thế cần đảm bảo rằng ngôi nhà luôn đượcsạch sẽ và ngăn nắp.b.Nhà ống [ nhà phố]Nhà ống là một dạng nhà quên thuộc với người Việt.Và ngày nay nó cũng đượcthiết kế theo kiến trúc hiện đại phù hợp với cuộc sống.Nhà ống Có các hình khối, mảng miếng mạnh mẽ, tạo nên sự khỏe khoắn vànăng động cho ngôi nhà. Mặt tiền của nhà được các kiến trúc sư xử lý khéo léobằng các hình khối ngang, thẳng, chính phụ để giảm bớt độ cao nhưng vẫnđảm bảo được tính thẩm mỹ. Màu sắc được sử dụng chủ yếu là gam màu trungtính, nhẹ nhàng giúp ngôi nhà trông thoáng mát, xua tan sự lạnh lẽo, nặng nềcủa diện tích nhỏ.Vật liệu xây dựngVật liệu xây dựng trước kia của nhà ống, nhà phố khá đơn giản, chủ yếu là bêtông, tường gạch, mái tôn. Tuy nhiên, với sự biến đổi của công nghệ mới, cácvật liệu xây dựng nhà đã đa dạng hơn, hiện đại hơn. Chủ yếu là những lànhôm, kính, hoa sắt, gỗ…được ốp mặt tiền giúp ngôi nhà thêm sinh động. Đặcbiệt, kính được sử dụng nhiều trong thiết kế nhà phố, thiết kế nhà biệt thựgiúp ngôi nhà được sáng hơn, lấy được nhiều ánh sáng tự nhiên.4Hình khốiThiết kế nhà ống sử dụng các hình khối học cơ bản như vuông, chữ nhật, tamgiác… hoặc tạo sự ngẫu nhiên theo ý đồ của các kiến trúc để tạo nên sự gắn kếthài hòa cho tổng thể ngôi nhà. Các đường nét mang tính hướng ngoại, tinh tếđược sắp xếp tổ chức theo một nguyên tắc nhất định giúp ngôi nhà có được sựvững chắc, bền đẹp. Tuy nhiên, kiến trúc nhà ống thường gây cảm giác buồn tẻ,thô cứng nên các nhà thiết kế đã sử dụng những thủ pháp biến thể các hình khối.Nhằm giúp mang lại hiệu quả thị giác cao, xóa bỏ sự đơn điệu và nhám chán củanhà phố.Khuôn viênĐa số các nhà phố hiện nay không có khuôn viên rộng rãi. Tuy nhiên, nếu biếtcách tận dụng không gian trước nhà và sau nhà, gia chủ có thể sở hữu khônggian sân vườn đẹp. Các loại cây trồng chiếm ít không gian, tán xan tươi lâuhoặc thiết kế tiểu cảnh thác nước ở diện tường sẽ giúp ngôi nhà trông mát mẻhơn trong những ngày oi bức mùa hè.3 . kiến trúc nhà vườn hiện đại5kiến trúc nhà vướn truyền thống đã khá quên thuộc ở làng quê Việt Nam. Khi nóiđến nó, thường ta sẽ nghĩ đến những ngôi nhà dân dã làm bằng các chất liệu mộcmạc như : gỗ, tre, gạch, đá ong, mái lá, mái gạch..v.v… cùng với những khuôn viênsân vườn xanh mát, rộng rãi và thoáng mát với hồ bơi hoặc ao cá.Còn đối với những căn nhà vườn mang phong cách nhà đẹp hiện đại – thì nó lạicho chúng ta sẽ có được một trải nghiệm mới mẻ hơn về thiên nhiên, cũng nhưkhông gian sống và kiến trúc mang những nét tươi trẻ hơn. Những ngôi nhà vườnhiện đại là một kiểu xu hướng và tư duy kiến trúc mới rất phù hợp với lứa tuổi trẻtrung, năng động và những người có lối sống hướng về xã hội hiện đại. Nhưng vẫntôn trọng, gắn liền với những giá trị cốt lõi mà kiến trúc nhà vườn, cùng môitrường thiên nhiên mà cảnh quan sân vườn đem lại cho cuộc sống con người.Khác với những ngôi biệt thự mang phong cách thôn quê khác, biệt thự vườn hiệnđại có gì đó kiêu sa pha chút mộc mạc của cỏ cây hoa lá, không khí trong lành,thoáng đãng của một vùng quê kết hợp với nội thất sang trọng, tiện nghi khiếncuộc sống của con người giống như trên thiên đường.Ngoài sự khác nhau về cách thể hiện, biệt thự mang nét hiện đại cũng có cách bàitrí, bố cục hoàn toàn khác so với biệt thự vườn dân dã. Cụ thể từ những chi tiếtđơn giản như màu sắc, chất liệu sử dụng, nội thất, cách trang trí và đường nétkiến trúc. Thông thường với kiểu biệt thự này KTS lựa chọn tông màu trắng ghi ởphòng khách nhằm tôn lên vẻ thạnh lịch cho không gian nội thất. Các gam màutươi sặc sỡ ít được sự dụng bởi ngôi nhà đã nằm giữa khoảng không xanh ngát,muôn màu muôn vẻ của thiên nhiên, việc sử dụng thêm những gam màu đó khiếnngôi nhà trong giống như một con tắc kè sặc sỡ.Chất liệu dùng trong nhà cũng là phương tiện thể hiện nét lịch lãm, sang trọng vàtiện nghi cho biệt thự. Nét hiện đại pha lẫn tự nhiên, vừa hài hòa, vừa không bị lạclõng với không gian xung quanh. Ví dụ, sự ấm cúng của sàn gỗ kết hợp với vật liệuinox bỏng bẩy, hiện đại; bộ ghế sofa kết hợp với thảm sàn bằng mây, cói….Các không gian sử dụng trong nhà không tách biệt nhiều tạo một cảm giác dàntrải. Đặc biệt là phòng khách và bếp ăn được liên thông với nhau, khiến không6gian như được mở rộng một cách tối đa. Phòng ngủ thường được coi là khônggian riêng tư kín đáo nhưng với kiểu biệt thự vườn thì chúng được thiết kế mởivới không gian bên ngoài, từ căn phòng có thể thông ra sân vườn xung quanh.Việc sử dụng vách kính tạo góc view rộng cũng là ưu điểm của kiến trúc hiện đạiso với chất liệu gỗ, gạch hay đá ong.d. những hạn chế trong kiến truc snhaf ở hiện đại của người việt [ dươi góc độ vănhóa]Cũng như ngôi nhà truyền thống, nhà ở hiện đại phải đặt trong cấu trúc khônggian tổng thể của khu vườn, rộng hơn, của cộng đồng. Thế nhưng, vườn thì thuhẹp, đất được chia bằng lô có diện tích cụ thể, trong khi cấu trúc nhà ở thì đadạng, thiếu thống nhất. Hệ quả của điều này là sự lộn xộn, phản ánh một cái gì đóthiếu thống nhất trong quan niệm thẩm mỹ, thiếu tính cách chung, tâm trạngchung của con người hiện đại. Có vẻ như, điều kiện kinh tế càng phát triển, xuhướng thâu nhận giá trị cá nhân ngày càng hiện rõ nên ngôi nhà cũng tự mình thulại, tồn tại là chính nó chứ không kết nối với bên ngoài; từng gian nhà cũng trởnên bị cô lập với nhau, thiếu sự đóng - mở tinh tế như ngày trước..Ta có thể thấy rõ là hình ảnh đời sống nông nghiệp truyền thống với tính đại đồng,tính chung đã dần phai nhạt khi nhịp sống đô thị [không gian của con người cánhân] đang hối hả từng ngày. Chia cắt về không gian, ngôi nhà hiện đại cũng chiacắt thành cấu trúc khác nhau với từng phòng ở, gian ở. Ngôi nhà được gắn với ócduy lý nhiều hơn là duy cảm, vì thế, công năng được con người hiện đại tính toánchi li, miễn sao phát huy hiệu quả sử dụng nhất. Ngôi nhà lúc này trở thành nơitồn tại của nhiều chức năng, phân chia thành từng mảng tính cách trong một conngười và từng cá nhân trong một không gian ở: cùng một người nhưng ăn ởphòng ăn, xem phim phòng khách, nghe nhạc ở phòng riêng, nghỉ ngơi ở phòngngủ… Tính duy lý tạo nên sự hợp lý.Ngôi nhà là sự phản chiếu tính cách mà tính cách thì đa dạng. Bởi thế, nhà ở hiệnđại cũng có hàng trăm kiểu. Điều đáng nói ở đây là ở thành phố, kiến trúc nhà cònchưa thống nhất, không có kiểu nhà tạm gọi là nhà mẫu, trở thành quy định7chung; ở nông thôn, sao chép mô hình nhà ở đô thị, mà cứ ngỡ đấy là đẹp. rồicách kiến trúc nhà ở thiếu hợp lý, không đồng bộ về hạ tầng như giao thông, hệthống thoát nước, khoảng không gian ngăn cách giữa các ngôi nhà… Bởi thế, việctranh chấp từng centimet đất giữa các gia đình là có thật, dầu đôi khi chỉ là đểcùng làm một cái mương thoát nước.Nói về nhà ở hiện đại, bất cập nhất hiện nay là nhà ở nông thôn. Sự tùy tiện củacác chủ nhân ngôi nhà, cùng với đó là tâm lý “hơn đời”, những ngôi nhà thiết kế lạlẫm đã được xây dựng, có nhiều nhà cao 3, 4 tầng. Nếu như ở thành thị, đất chật,nhà được nhìn ở không gian chiều cao thì ở nông thôn, lẽ ra, nhà phải nhìn ởchiều rộng và phải phù hợp với không gian làng. Nếu trước đây, ngôi nhà của chaông dầu dễ rủi ro trước bão tố, song, gần gũi với tự nhiên, khuất lấp trong tựnhiên, cụ thể là vườn nhà với “chuối đằng sau, cau đằng trước”… thì giờ đây, nhàở nông thôn hiện lên trên đất một cách khá vô hồn như một khối hộp, trong đó,mẫu nhà chủ yếu là nhà ống, vuông, phẳng tứ bề. Khối hộp đó càng vô duyên hơnkhi được chồng lên giữa nền bê tông bao bọc như ở một số làng khi quan niệm saivề hiện đại hóa. Nơi tụ khí của ngôi nhà theo thiết kế này cũng trở nên bị phântán, không nằm ở phòng khách, cũng không phải ở phòng lồi. Nhiều gia đình chú ýxây dựng nhà và chỉ chú trọng mỗi nhà là đủ, không chú trọng tới sự liên kết vớikhông gian, cảnh quan, cấu trúc khu vườn. Điều này càng làm cho ngôi nhà trởthành nơi tích tụ nhiệt, khó thoát ra bên ngoài. Vì thế, mùa hè thì nóng nực, mùađông thì ẩm thấp.Tóm lại thì nhà là sự phản chiếu nếp nghĩ, cách sống. Phần cứng kiến trúc và phầnmềm cuộc sống đan bện với nhau. Bởi thế, những cột, kèo, vì, cửa, gian chính,gian phụ… trở thành nơi của tâm tình, cho thấy ứng xử thầm kín, chừng mực củachủ nhân. Suy đến cùng, cái ở, cái ăn bao giờ cũng cốt ở sự chừng mực. Phảichăng, đó là nguyên lý để con người hiện đại điều chỉnh phần nào sự thiên lệch,từ đó, có quan niệm thẩm mỹ phù hợp với truyền thống, thích ứng với hiện tại [ítnhất là trong điều kiện quỹ đất hẹp] để có được các mẫu nhà phù hợp với thiênnhiên, tích tụ nhiều vượng khí, có lợi cho sức khỏe và hài hòa giữa nét đẹp truyềnthống – hiện đại.