Đánh giậm nghĩa là gì

Không ai nhớ đánh giậm [1] có từ thời Hùng Vương thứ mấy và ông tổ của nghề đánh giậm là ai, chỉ biết rằng nghề này có từ rất lâu rồi và nay vẫn còn nên có tính lịch sử rất cao.

Giậm là một cái vợt lớn hình bán nguyệt, đan bằng những sợi tre chuốt mảnh, nhẵn và dài. Miệng giậm hình chữ D xoay ngang, cạnh thẳng xuống dưới, phần cong hướng lên trên, rộng đến hai mét và cao khoảng năm tấc. Cán giậm làm bằng ngọn cây tre nhỏ, dài hai mét hoặc hơn. Ở hai góc chữ D của miệng giậm, người ta làm hai cái hom chặn không cho cua cá thoát ra hai bên.

Nhưng chỉ có giậm không thì không bắt được cua cá nên cần thêm một cái mõ giậm [2] Phần ống mõ làm bằng thân cây tre lớn, có khoét lỗ dài dọc ống tre, chừa lại những cái mấu để nó không bị vỡ. Những lỗ này ở mặt bụng của ống mõ, úp xuống, tạo ra tiếng ụp oạp dưới nước, xua cua cá chui vào giậm. Trên lưng ống mõ, ở hai đầu có khoét hai lỗ nhỏ để lắp cần mõ bằng thanh tre uốn cong hình chữ U úp ngược.

Người đánh giậm, tay phải cầm cán giậm, nhào xuống nước, dìm nó chìm thật nhanh chạm sát đáy, tay trái cầm mõ giậm chặn phía trước miệng giậm và dùng chân giậm nhiều lần vào ống mõ, đẩy nó sát dần vào miệng giậm để xua cua cá chui vào, rồi nhanh tay nhấc lên, bắt lấy. Vì có động tác giậm chân này nên mới gọi là đánh giậm.

Sở dĩ tôi phải tả cái giậm và cách đánh giậm kỹ như thế là vì bây giờ, ở thành phố, trăm đứa trẻ con thì cả trăm đứa chưa bao giờ biết đến cái giậm là gì. Và đã không biết thì làm sao hiểu được câu: Đồ mắt trắng môi thâm như dái thằng đánh giậm. Tại sao lại thâm như thế? Là vì đánh giậm luôn bị ướt tới ngang thắt lưng. Cả buổi ngâm nước thì ngay cả ngón tay, ngón chân cũng nhăn nheo, thâm lại, huống hồ cái chỗ da đã nhăn và sẫm màu sẵn thì sẽ thế nào?

Đánh giậm có tính văn học không chỉ vì nó đã đi vào ca dao, thành ngữ mà còn đi vào truyện cười dân gian. Chuyện kể rằng: một bà đi chợ bán lợn con, chẳng may dọc đường lồng bị bung, lợn chui ra nhảy cả xuống mương, may có ông cởi trần đóng khố đang đánh giậm bắt lại giúp. Ông này còn giúp vá lại cái lồng. Bà bán lợn mặc váy đụp, ngồi chồm hỗm giữ cái lồng, hỏi thăm: Ông đánh có được nhiều không? Ông đánh giậm giọng thèm thuồng: Sáng giờ được vài con lòng tong. Ước gì bọn lòng tong to như cá diếc của bà. Mà bà nuôi lợn có khá không?. Bà nhìn ông một hồi, giọng đầy ao ước: Giá mà lợn tôi nuôi nhanh lớn như cái của ông

Ban đầu, đánh giậm là từ chỉ một phương pháp đánh bắt thủy sản sơ khai. Sau này người ta còn dùng nó để chỉ hành vi đánh bắt trên cạn và không nhất thiết thu được thủy sản.

Hồi học ở trường quân sự, dù được hưởng chế độ 21 cân gạo mỗi tháng nhưng tụi con trai lúc nào cũng đói. Thế là những anh dẻo mép thường lân la xuống nhà bếp, tán tỉnh mấy chị nuôi quân để đánh giậm cơm cháy. Vớ được những tảng cháy to thì sướng lắm. Bỗng một hôm chính trị viên, đại đội phó gọi các tay đánh giậm lên, nhắc Các đồng chí nay đã là đối tượng cảm tình Đảng rồi, không nên lặp lại việc đó nữa. Đánh giậm, do đó còn có cả tính đảng nữa.

Không chỉ có tính đảng, đánh giậm còn có tính nhân văn rất cao. Thời bao cấp, có rất nhiều nông trường toàn nữ. Ế nhiều lắm nên chị em quyết định làm mẹ đơn thân. Bình thường, không hôn thú mà ngủ với nhau có con là bị kết tội hủ hóa, kỷ luật rất nặng, nhưng ở các nông trường kiểu ấy, việc này được âm thầm cho phép. Cho nên các cô, các chị thường khúc khích hỏi nhau: Này, mày đánh giậm đâu được thằng bé kháu khỉnh thể?.

Quay lại chuyện đánh giậm thực thụ, nếu xét kỹ thì nó còn có cả tính chiến thuật.

Với mỗi đối tượng đánh bắt, người ta có một chiến thuật riêng. Người biết đánh giậm thì cứ xem động tác giậm chân là biết đang đánh bắt con gì. Nếu muốn bắt cua, phải giậm ông mõ chậm và miết sát đáy bùn. Nếu muốn bắt cá thì động tác giậm phải rất nhanh.

Khi những người đánh giậm đi chung một đoàn đông họ có thể bắt được cá lớn. Tất cả chia làm 2 đội, đồng loạt nhảy xuống kênh đào sâu đến cổ, dàn hàng ngang, từ hai đầu đánh lại bằng chiến thuật đánh nhanh. Ban đầu chưa có cá. Nhưng càng về sau, cá bị dồn vào giữa hai đội quân, sợ hãi nhảy bay khỏi mặt nước, rơi xuống, chui vào giậm. Tốc độ đánh càng lúc càng nhanh, cá bắt được cũng càng lúc càng nhiều. Như thế, rõ ràng đánh giậm có tính đồng đội rất cao

Nếu xét kỹ, đánh giậm còn có tính nhân dân, tính chiến đấu, tính nghệ thuật và nhiều tính khác nữa. Do đó, đây là một nghề truyền thống cần được bảo tồn và phát huy. Muốn vậy, phải giữ gìn môi trường. Sử dụng hóa chất bữa bãi cá cua tuyệt chủng thì đánh giậm ở đâu?

1. Giậm, có nơi gọi dậm.
2. Mõ giậm có nhiều tên khác nhau: cái ục, cái dập, cái dọa, cái bàn đạp tùy theo cách gọi của địa phương.

Video liên quan