Chúng ta có thể sống bao lâu mà không có thức ăn và nước uống? Bạn đã bao giờ tự hỏi, tự thử nghiệm hay tìm điều đó ở sách báo?
Người ta vẫn nói, con người có thể nhịn ăn 3 tuần và nhịn uống 3 ngày mà vẫn sống. Nhưng thực sự, khả năng ấy rất hiếm. Hãy tự kiểm nghiệm bản thân, một hôm bạn không ăn sáng, chỉ đến 11 giờ trưa là bạn đã cảm thấy đói run, chân tay rã rời, mệt mỏi và đói khát. Tất nhiên, thời gian chịu đựng khác nhau ở từng người và phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Trong đó, yếu tố ý chí đóng vai trò chủ đạo.
Ý chí giúp con người thực hiện được rất nhiều kỳ tích trong lịch sử. Thế nên, ngồi ở nhà với chiếc tủ lạnh đầy thức ăn chắc chắn không phải là môi trường tốt cho cuộc thử nghiệm như thế này. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về khả năng sống sót của con người khi thiếu thức ăn hay nước uống.
Thở, ăn, uống là nhu cầu bắt buộc
Cơ thể con người cấu tạo với 60% nước, 6% chất khoáng, 16% chất béo, 18% chất đạm. Đây là một bộ máy sinh học rất tinh vi phức tạp với nhiều cơ quan, hệ thống khác nhau… Muốn hoạt động, bộ máy “người” phải được cung cấp năng lượng, thông qua sự chuyển hóa, “đốt cháy”, oxy hóa thức ăn, thức ăn.
Hệ hô hấp, hít thở, là nguồn cung cấp oxy cho việc “đốt cháy”, oxy hóa thức ăn tạo ra năng lượng và tống khứ chất thải cacbonic ra bên ngoài. Hệ tiêu hóa cung cấp “nhiên liệu” là năm nhóm thức ăn cần thiết: carbohydrate [đường, bột], chất đạm [protein], chất béo [dầu, mỡ], chất khoáng, và các vitamin cho quá trình đốt cháy sinh năng lượng này. Do đó, thở, ăn, uống là nhu cầu bắt buộc phải có để con người có thể sống.
Các nhà dinh dưỡng đã tính cụ thể nhu cầu cho mỗi kg cơ thể/ ngày: Năng lượng tối thiểu để duy trì sự sống 30 kcalo; Nước 100-150 ml; Chất đạm 1-2 gam, Chất béo 3-5 gam, Chất carbohydrate 6-10 gam. Muối khoáng và vitamin là các yếu tố vi lượng đi kèm theo các món ăn con người sử dụng.
Thiếu thức ăn
Ý chí và quyết tâm đóng vai trò quan trọng trong khả năng nhịn ăn của con người. Những người chịu đói lâu nhất là những chính trị gia tuyệt thực hoặc những người nhịn ăn theo nghi lễ của một vài tôn giáo, những người bị lạc giữa thiên nhiên cũng sống sót sau những thời gian nhịn ăn dài.
Theo nghiên cứu, con người có thể sống đến 8 tuần chỉ cần uống nước mà không cần ăn, tuy nhiên, cũng có những người vượt quá mốc 8 tuần, cũng có người chỉ vài ngày sau đã bỏ mạng. Điều này phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe của bạn. Những người khỏe mạnh, những người béo có khả năng chịu đựng tốt hơn nên khả năng sống sót cao hơn. Khi bị đói, chúng ta tự sử dụng nguồn năng lượng dự trữ trong cơ thể để sống sót. Quá trình sử dụng năng lượng dự trữ bắt đầu bằng việc đốt cháy carbonhydrate, được tích lũy ở gan và cơ, sau đó là chất béo và cuối cùng là protein trong cơ thể. Nếu bạn bị đói đến mức phải sử dụng protein, khi ấy tình hình sức khỏe của bạn chắc chắn là đã trở nên rất xấu.
Khả năng trao đổi chất của cơ thể cũng góp phần quyết định khả năng chịu đói. Nếu khả năng trao đổi chất tốt, cơ thể có thể hấp thu chất dinh dưỡng tốt hơn. Tuy nhiên, nếu rơi vào hoàn cảnh không có gì để ăn, bạn sẽ mong điều ngược lại. Khả năng trao đổi chất cũng quyết định tốc độ sử dụng năng lượng tích lũy trong cơ thể. Do đó, khả năng trao đổi chất càng chậm thì năng lượng tiêu hao cũng càng chậm, điều này sẽ giúp cho bạn có khả năng sống sót cao hơn một chút. Khi bị đói, cơ chế trao đổi chất của cơ thể sẽ tự động chậm lại, đây là một trong những bản năng sinh tồn tự nhiên của con người.
Nhiệt độ môi trường cũng ảnh hưởng đến khả năng sống sót của bạn. Nếu môi trường quá nóng, cơ thể chúng ta sẽ mất nước nhanh hơn, khi trời quá lạnh, chúng ta sẽ phải tiêu tốn nhiều năng lượng của cơ thể hơn và do đó, khả năng sống sót thấp hơn. Tuy nhiên, thường thì khi thời tiết quá nóng hay quá lạnh, sẽ có rất nhiều yếu tố khác khiến chúng ta gục ngã trước khi chết đói.
Khi bắt đầu cơn đói, những dấu hiệu mà cơ thể bạn cảm thấy là: mệt mỏi, hốt hoảng, run tay, bực bội… Sau những phản ứng ban đầu này, các giác quan bắt đầu bị đình trệ, sau đó bắt đầu gặp ảo giác, co thắt ruột, co thắt các cơ bắp rồi đến nhịp tim bất thường.
Một trong những trường hợp nhịn ăn nổi tiếng là nhà lãnh đạo Ấn Độ Mohandas K. Gandhi. Ông đã nhịn ăn trong vòng 21 ngày. Tuy nhiên, đây không phải là kỷ lục nhịn ăn của các chính trị gia. Năm 1981, những thành viên của Quân đội Cộng hòa Ireland khi bị bắt giam tại Anh đã tổ chức tuyệt thực để phản đối, họ chỉ uống một chút nước mỗi ngày chứ không đụng đến thức ăn. Phó thủ tướng Anh khi ấy là Margaret Thatcher đã quyết tâm không nhượng bộ những người tù chính trị này. Kết quả là 10 người đã tuyệt thực cho đến chết, trong số đó, Kieran Doherty là người có thời gian tuyệt thực lâu nhất, ông đã nhịn ăn 73 ngày trước khi chết.
Thiếu nước uống
Con người có thể sống sót trong một khoảng thời gian dài mà không có thức ăn, nhưng nếu không có nước uống thì bạn sẽ bị đánh gục nhanh chóng. Trẻ em, nếu bị để một mình trong những chiếc ô tô ngoài trời hoặc những người lao động nặng dưới trời nóng có thể bị chết trong vòng vài giờ nếu không có nước.
Con người sử dụng nước trong cơ thể vào rất nhiều việc như giữ ẩm cho miệng và mắt, đưa các chất dinh dưỡng và oxy đi quanh cơ thể… Và chúng ta cũng có rất nhiều cơ chế làm mất nước như đại – tiểu tiện, toát mồ hôi, khóc và thậm chí là cả hít thở cũng khiến cơ thể chúng ta mất nước. Dưới thời tiết ở nhiệt độ cao, chúng ta có thể mất đến 1,5 lít nước qua tuyến mồ hôi. Việc mất nước trong thời tiết nắng nóng có thể khiến chúng ta bị sốc nhiệt, điều này có thể gây nguy hiểm đến tính mạng.
Khi bị mất nước nhẹ, bạn sẽ giảm tiết nước bọt hơn đồng thời cũng giảm lượng nước tiểu thải ra cũng như nước tiểu lúc này có màu sắc kì lạ, mùi khó chịu do bị cô đặc. Khi bị mất nước nặng hơn, miệng bạn sẽ bị khô, khó đi tiểu hơn, mắt cũng khô và trũng sâu xuống và nhịp tim bạn đập nhanh bất thường. Khi đã bị mất nước nặng, bạn không thể đi tiểu được nữa [vô niệu], ảo giác, bực tức, nôn mửa và tiêu chảy. Giai đoạn cuối cùng của thiếu nước là shock giảm thể tích tuần hoàn, da nhợt lạnh.
Con người bình thường chỉ có thể sống sót từ 3 đến 5 ngày nếu không có nước uống, cũng giống như khi không có thức ăn, những người khỏe mạnh hơn có thể sống sót lâu hơn. Trường hợp sống sót mà không có nước uống lâu nhất là của Mitsutaka Uchikoshi người Nhật Bản khi anh gặp tai nạn ở núi Rokko vào tháng 10 năm 2006. Uchikoshi đã bị trượt chân ngã đập đầu và bị bất tỉnh trong 24 ngày trước khi được đội giải cứu tìm thấy. Khi được phát hiện, cơ thể anh ta chỉ còn 22oC, nhịp tim yếu và các cơ quan trên cơ thể đã dừng hoạt động. Các bác sỹ khám cho Uchikoshi sau đó đã không phát hiện thấy tổn thương nào trong não của anh, theo các bác sỹ, đây là trường hợp hiếm gặp mà con người xuất hiện trạng thái ngủ đông. Chính điều này đã giúp Mitsutaka Uchikoshi may mắn thoát chết.
Đôi khi mọi người muốn nhịn ăn để giảm cân hoặc đối với các tôn giáo, việc nhịn ăn còn là để tẩy rửa cơ thể, làm con người trong sạch hơn. Nhưng bạn lại tuyệt đối không bao giờ được thử nghiệm việc chịu khát, vì điều này có thể gây những tổn thương nghiêm trọng cho cơ thể.
Cập nhật: 04/02/2020
Và những câu hỏi cần được trả lời là: Nhịn ăn uống như vậy có cơ sở khoa học không? Con người có thể nhịn thở, ăn, uống bao lâu?
Thở, ăn, uống là nhu cầu bắt buộc
Cơ thể con người cấu tạo với 60% nước, 6% chất khoáng, 16% chất béo, 18% chất đạm. Đây là một bộ máy sinh học rất tinh vi phức tạp với nhiều cơ quan, hệ thống khác nhau… Muốn hoạt động, bộ máy “người” phải được cung cấp năng lượng, thông qua sự chuyển hóa, “đốt cháy”, oxy hóa thức ăn, thức ăn.
Hệ hô hấp, hít thở, là nguồn cung cấp oxy cho việc “đốt cháy”, oxy hóa thức ăn tạo ra năng lượng và tống khứ chất thải cachonic ra bên ngoài. Hệ tiêu hóa cung cấp “nhiên liệu” là năm nhóm thức ăn cần thiết: carbohydrate [đường, bột], chất đạm [protein], chất béo [dầu, mỡ], chất khoáng, và các vitamin cho quá trình đốt cháy sinh năng lượng này. Do đó, thở, ăn, uống là nhu cầu bắt buộc phải có để con người có thể sống.
Các nhà dinh dưỡng đã tính cụ thể nhu cầu cho mỗi kg cơ thể/ ngày: Năng lượng tối thiểu để duy trì sự sống 30 kcalo; Nước 100-150 ml; Chất đạm 1-2 gam, Chất béo 3-5 gam, Chất carbohydrate 6-10 gam. Muối khoáng và vitamin là các yếu tố vi lượng đi kèm theo các món ăn con người sử dụng.
Có thể ngưng, nhịn thở bao lâu?
Khi ngừng thở như, do ngưng tim đột ngột, ngộp thở, siết cổ, và các thương tích đột ngột khác, cơ thể sẽ thiếu oxy, và cơ quan đầu tiên bị ảnh hưởng là hệ thần kinh trung ương, não bộ. Nói chung, tổn thương thường bắt đầu sau 1 phút bị hết oxy và càng lúc càng nặng dần: Từ 30-180 giây thiếu oxy sẽ mất ý thức; sau 1 phút, tế bào não bắt đầu chết; sau 3 ba phút, nơ-ron bị tổn thương nhiều hơn, và sẽ có di chứng; sau 5 phút, cái chết sắp xảy ra; sau 10 phút, hôn mê và chắc chắn có di chứng tổn thương não lâu dài, sau 15 phút, không thể nào cứu sống.
Trong y học, mức bão hòa oxy trong máu là thước đo nguy cơ não bị tổn thương khi bị thiếu dưỡng khí oxy. Bình thường máu động mạch bão hòa oxy đến 100%, khi bảo hòa oxy còn 70% nguy cơ tổn thương não và tim bắt đầu xuất hiện và tỷ lệ nghich với độ bão hòa oxy của máu. Trong phòng mổ, độ bão hòa õy máu là một chỉ tiêu bắt buộc phải theo dõi liên tục [monitoring].
Nín thở là động thái ngưng thở tạm thời như khi lặn nước, khi bị ngạt khói, đi vùng khí độc… Người thường khỏe mạnh, trung bình có thể nín thở từ 3-5 phút. Dĩ nhiên, có những trường hợp ngoại lệ: Một số người tập luyện thường xuyên có khả năng sử dụng oxy hiệu quả hơn, cho phép não có thể chịu thiếu oxy lâu hơn. Những người thợ lặn, vận động viên thường xuyên tập luyện có thể nín thở dài hơn: Tanya Streeter, quần đảo Cayman, Anh, phá kỷ lục thế giới về lặn tự do, hít vào một hơi cô đã nín thở lặn sâu 160m trong 6 phút 16 giây. David Blaine, Chicago, Hoa Kỳ, được ghi danh kỷ lục Guiness với nín thở lâu nhất dưới nước tới 17 phút 4 giây! Y học thể thao chỉ ra rằng Tania Streeter và David Blaine đều có dung tích toàn phổi [total lung capacity, TLC] rất lớn và khả năng chịu đựng được máu có bảo hòa oxy rất thấp, người bình thường chỉ chịu đựng được với độ bảo hòa ≥70% trong khi các vận động viên này chịu được ≥ 40%.
Có thể nhịn uống mấy ngày?
Hơn 60% cơ thể người là nước, và mọi quá trình chuyển hóa, phát triển của tế bào xảy ra trong nước: là môi trường cho các phản ứng sinh hóa, điều hòa nhiệt độ cơ thể qua việc thải mồ hôi và hô hấp, chất bôi trơn cho khớp, giúp tẩy rửa và thải chất độc qua nước tiểu.v.v….
Trong cơ thể con người luôn luôn có sự cân bằng động [homeostasis] giữa lượng nước mất đi qua nước tiểu, phân, nước bọt, mồ hôi, thở, và lượng nước bù đắp lại qua thức ăn, nước uống và chuyển hóa thức ăn tạo ra. Hằng ngày, lượng nước luân chuyển, mất đi [thải ra] và thu nhận [uống vào] trung bình là 2.500 ml. Mất sự cân bằng động này con người sẽ lâm bệnh.
Mất nước [dehydration] là tình trạng nước cấp vì các bệnh lý như tiêu chảy, nôn mửa nhiều, xuất huyết, đái tháo nhạt…. Các dấu hiệu bệnh lý, bắt đầu xuất hiện khi bị mất nước từ 10% trọng lượng cơ thể, và tăng dần tỷ lệ thuận với mức độ mất nước, gồm: khô miệng, khát nước nhiều; da khô, tim đập nhanh[đánh trống ngực]; tiểu ít, nước tiểu sậm, yếu cơ…..
Khi nhịn khát, cơ thể không đủ nước, nhiều hệ thống chức năng bị ảnh hưởng: Các tế bào thần kinh não, neuron, bị “teo lại” và sẽ điều khiển thận giảm lọc, nước tiểu sẽ ít đi; Hệ thống điều hòa thân nhiệt bị rối loạn, cơ thể sẽ tăng nhiệt độ gây trúng nóng; Chất điện giải bị mất cân bằng; Huyết áp thay đổi…
Theo thống kê khoa học, con người trung bình có thể nhịn uống từ 3 đến 5 ngày. Theo GS Randall K. Packer, Đại học George Washington, thời gian tối đa mà một cá nhân có thể nhịn khát là một tuần, và "trời mát có thể đi lâu hơn một chút, và trực tiếp dưới ánh sáng mặt trời sẽ ngắn hơn."
Và nhịn ăn được mấy tuần?
Hiện nay, vì lý do đạo đức, chưa có nghiên cứu khoa học về nhịn và nạn đói. Một số khảo sát về đói qua các vụ đình công, chay tịnh tôn giáo…có kết luận: Theo Archiv Fur Kriminologie con người có thể nhịn ăn từ 8-21 ngày, nhưng phải uống nước đầy đủ. Theo Tạp chí Y học Anh BMJ tuyệt thực từ 21-40 ngày sẽ có dấu hiệu đe dọa mạng sống; khi mất 10% thể trọng bắt đầu có dấu hiệu và sẽ nguy hiểm tính mạng khi mất đến 18%. Theo tạp chí Dinh dưỡng, nam giới sẽ chết khi Chỉ số khối cơ thể BMI dưới 13, và phụ nữ khi BMI dưới 11.
Lịch sử ghi nhận những trường hợp sống sót sau nhịn ăn sau: [1] Danh tướng Nguyễn Tri Phương dứt bỏ băng bó, phun thuốc và chịu đói, chịu đau đến cả tháng trời mới mất, [2] Năm 1940, Mahatma Gandhi, Ấn Độ, 74 tuổi đã sống sót qua 21 ngày tuyệt thực chỉ nhấm ít nước, [3] Trong cuộc tuyệt thực năm 1981 của các tù nhân chính trị chống lại sự hiện diện của Anh tại Đông Bắc Ai Len có người còn sống đến 73 ngày, [4] Năm 2003, ảo thuật gia David Blaine, Mỹ đã trải qua 44 ngày nhịn đói trong một hộp bằng thủy tinh dưới sông Thames ở London, [5] Năm 2006, Mitsutaka Uchikoshi, Nhật, sống sót sau 3 tuần lễ chịu đói vì rơi xuống sườn núi tuyết và rơi vào trạng thái ngủ đông [mà không có lương thực và nước sau khi những chuyên gia mô tả là rơi vào trạng thái giống như ngủ đông [hibernation] với thân nhiệt chỉ còn 22oC, [6] Năm 2011, Rita Chretien, British Columbia, dù mất đến 15 kg nhưng sống sót sau khi đói 50 ngày vì lạc trong vùng hoang dã Nevada.
Đôi điều bàn luận
Để dễ nhớ về khả năng chịu đựng của con người, chúng ta nên theo quy tắc ước lượng gần đúng “số 7” : Nín thở tối đa 7 phút, nhịn khát tối đa 7 ngày và đói ăn tối đa 70 ngày. Những trường hợp đặc biệt đương nhiên là ngoại lệ, cá biệt và “xưa nay hiếm”. Tiến sĩ Mike Stroud, giảng viên cao cấp về Y học và Dinh dưỡng, Đại học Southampton, Anh, cho rằng: "Đây là khả năng ngoại lệ, không phải là quy luật phổ quát tự nhiên”.
Theo tôi, cần phân biệt khả năng nhịn đói với nhịn đói để “cải thiện” thể chất và tinh thần. Câu chuyện “49 ngày nhịn ăn, chỉ uống nước mè đen, ngồi thiền” rất mơ hồ, thiếu cơ sở khoa học vì các lẽ: [1] một là mè đen là một thực phẩm tốt về số lượng lẫn chất lượng dinh dưỡng [carbs 26%, lipid 48%, protein 18%, khoáng và vitamin nhiều..], cho nên nước mè đen cũng là một dạng thức ăn, [2] hai là khác với nín thở và nhịn khát, nhịn ăn là một tình trạng “đảo thác sinh lý” [paraphysiology] trong đó cơ thể tự tiêu hóa chính thành phần cấu tạo cơ thể [autodigestion] để tạo ra năng lượng đầy đủ yêu cầu, và chắc chắn người nhịn đói phải sụt cân, [3] ba là các neuron của não bộ rất nhạy cảm với tình trạng thiếu năng lượng. Do đó, trong tình huống đảo thác sinh lý phải “ăn tự thân” chắc chắn sẽ không hoạt động tốt như bình thường, khó có thể “sáng ý ra” như mô tả. Các cụ ta nhận định “Tinh thần minh mẫn chỉ có trong thân thể tráng kiện” cũng không ngoài lý do này.
Thay lời kết
Hiện nay, cùng với sự phát triển kinh tế xã hội, các bệnh nội tiết và chuyển hóa, đặc biệt là béo phì và đái tháo đường đang tăng lên như bệnh dịch. Giảm ăn uống, tiết thực, thậm chí thỉnh thoảng nhịn ăn cũng là một phương cách tốt để giảm cân và ngừa phòng các bệnh chuyển hóa hiệu quả.
Cho đến nay, chưa có công trình khoa học nghiêm túc nào công bố tác dụng thải các loại độc tố trong cơ thể bằng cách nhịn ăn và chỉ uống nước lọc. Cũng không có tài liệu rằng Thiền và Khí công đòi hỏi phải nhịn ăn cả.
Các nhà khí công nổi tiếng Việt Nam như Lương y Vũ Quốc Trung, Lương y Phan Cao Bình, Bác sĩ Lê Văn Vĩnh đều nhận xét: “Phần lớn sự truyền miệng về nhịn ăn khi tập khí công là không có xuất xứ”; “Cả hai trường phái khí công Ấn Độ lẫn Trung Quốc đều buộc phải nhịn ăn, mà nhắc đến phương pháp dinh dưỡng hợp với dưỡng sinh bốn mùa; và “Nếu nói khí công mà nhịn ăn là phi khoa học, vì kinh tỳ [tỳ vị] là nơi vận chuyển khí từ thức ăn để đi qua kinh lạc nuôi cơ thể. Thức ăn biến thành khí gọi là thủy cốc khí, thì cần phải có thủy cốc khí [rau quả, cơm nước…] để nuôi cơ thể. Nếu thiếu nó thì cơ thể sẽ không có khí, bị diệt vong”.
Rõ ràng, hít thở, nước uống, thức ăn là nhu cầu cơ bản của cơ thể. Thiếu chúng con người không thể nào tồn tại. Nhưng cần chọn một khẩu phần ăn cân bằng về số lượng lẫn chất lượng, hợp lý, cá nhân hóa theo tuổi tác, công việc, và tình trạng sức khỏe cá nhân.
TS.BS Trần Bá Thoại
Uỷ viên BCH Hội Nội tiết Việt Nam