Các nhân vật trong Tuổi thơ dữ dội

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2KHOA NGỮ VĂNNINH THỊ THỦYNHÂN VẬT TRẺ THƠ TRONGTIỂUTHUYẾT TUỔI THƠ DỮ DỘICỦA PHÙNG QUÁNKHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌCChuyên ngành: Văn học Việt NamNgười hướng dẫn khoa họcTh S. NGUYỄN PHƯƠNG HÀHÀ NỘI - 2017LỜI CẢM ƠNTrong quá trình triển khai khóa luận tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình củacác thầy giáo, cô giáo trong Tổ Văn học Việt Nam khoa Ngữ văn – trường Đại họcSư phạm Hà Nội 2. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của mình tới các thầy côtrong khoa và đặc biệt là cô giáo ThS. Nguyễn Phương Hà đã trực tiếp hướng dẫntôi hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này.Khóa luận này được hoàn thành nhưng không tránh khỏi những hạn chế, thiếusót. Vì vậy, tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến từ các thầy cô giáo và cácbạn để khóa luận được hoàn thiện.Tôi xin chân thành cảm ơn!Hà Nội, tháng 5 năm 2017Sinh viên thực hiện:Ninh Thị ThủyLỜI CAM ĐOANKhóa luận tốt nghiệp này được hoàn thành dưới sự hướng dẫn của Ths.Nguyễn Phương Hà. Tôi xin cam đoan, đây là kết quả nghiên cứu của riêng tôi.Kết quả này không trùng với kết quả của bất kì tác giả nào đã được công bố.Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.Hà Nội, tháng 5 năm 2017Sinh viên thực hiện:Ninh Thị ThủyMỤC LỤCMỞ ĐẦU .....................................................................................................................11. Lí do chọn đề tài ......................................................................................................12. Lịch sử vấn đề……………………………………………………………...33. Mục đích nghiên cứu ...............................................................................................54 Nhiệm vụ nghiên cứu ...............................................................................................65 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................66 Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................67. Cấu trúc khóa luận………………………………………………………….6NỘI DUNG .................................................................................................................7CHƯƠNG 1 ................................................................................................................7TIỂU THUYẾT CỦA PHÙNG QUÁN TRONG ĐỜI SỐNG VĂN HỌC VIỆTNAM ĐƯƠNG ĐẠI ....................................................................................................71.1Cuộc đời và sự nghiệp.......................................................................................71.1.1. Cuộc đời ........................................................................................................71.1.2. Sự nghiệp sáng tác .........................................................................................81.1.3.Quan niệm nghệ thuật về con người của Phùng Quán ................................111.2 Khái niệm nhân vật .............................................................................................131.2.1. Khái niệm.....................................................................................................131.2.2. Sự thể hiện nhân vật trẻ thơ. ........................................................................14CHƯƠNG 2 ..............................................................................................................17NHẬN DIỆN NHÂN VẬT TRẺ THƠ TRONG TIỂU THUYẾTTUỔI THƠ DỮ DỘI CỦA PHÙNG QUÁN.............................................................172.1 Tuổi thơ hồn nhiên, trong sáng ...........................................................................172.2 Tuổi thơ nhọc nhằn, lam lũ .................................................................................232.3 Tuổi thơ với tình yêu quê hương, gia đình ..........................................................252.4 Tuổi thơ với khát vọng tự do...............................................................................282.5 Tuổi thơ anh hùng trong chiến đấu .....................................................................30CHƯƠNG 3 MỘT SỐ PHƯƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN NHÂN VẬTTRẺ THƠ TRONG TIỂU THUYẾT TUỔI THƠ DỮ DỘI CỦA PHÙNG QUÁN .363.1. Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ làm nổi bật cá tính nhân vật...............................363.2 Hình ảnh ..............................................................................................................393.2.1. Hình ảnh tiếng cười…………………………………………………393.2.2.Hình ảnh nước mắt........................................................................................413.2.3 Hình ảnh bầu trời ..........................................................................................433.3 Giọng điệu ...........................................................................................................473.2.1 giọng điệu ngợi ca, tự hào ............................................................................483.3.2 Giọng điệu xót xa, thương cảm ....................................................................50KẾT LUẬN ...............................................................................................................54MỞ ĐẦU1. Lí do chọn đề tàiPhùng Quán [1932-1995] là nhà văn để lại dấu ấn khó quên trong lịch sử vănhọc Cách mạng Việt Nam từ nửa sau thế kỉ XX. Trước năm 1975, ông đã đóng gópcho nền văn học nước nhà nhiều tác phẩm có giá trị như Tiếng hát trên địa ngụcCôn Đảo [1954], Tôi tự hào chế độ nước tôi [1955] và tiêu biểu là tiểu thuyết đầutay Vượt Côn Đảo [1955] từng được coi là cuốn sách gối đầu giường của thế hệthanh niên Việt Nam đã giúp Phùng Quán nhận giải thưởng của Hội nhà văn. Đó lànhững tác phẩm tập trung thể hiện tư tưởng, tình cảm của tác giả dành cho quêhương, đất nước và những người chiến sĩ anh hùng, đóng góp một tiếng nói trongtrẻo mà tha thiết niềm lạc quan, tin tưởng của đất nước. Năm 1957 vì án Nhân văn –Giai phẩm, ông đã phải chịu hình phạt nặng nề, mất đi tư cách nhà văn và phải đicải tạo ở nhiều nơi. Tuy nhiên trong suốt ba mươi năm sống trong cay đắng, nhàvăn vẫn âm thầm cống hiến và sáng tác nhiều tác phẩm có giá trị với nhiều thể loạinhư truyện tranh, truyện cổ tích bằng thơ, báo và truyện ngắn. Đặc biệt, lịch sử vănhọc Việt Nam ghi nhận năm 1986 như một mốc son đánh dấu bước ngoặt của vănhọc nửa cuối thế kỉ XX, thể hiện nhiều bước tiến mới của văn học với sự phát triểnrầm rộ ở nhiều đề tài, thể loại và nhiều tên tuổi trong đội ngũ sáng tác. Trong giaiđoạn này, bút danh Phùng Quán chính thức trở lại trên văn đàn sau ba mươi nămvắng bóng với cuốn tiểu thuyết nổi tiếng mang tên Tuổi thơ dữ dội . Tuy tác phẩmviết về đề tài chiến tranh nhưng đã có sự thay đổi về quan niệm, về con người, vềđời sống. Tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội không chỉ ca ngợi kháng chiến mà còn phảnánh hiện thực chiến tranh và dành sự quan tâm lớn đến số phận con người, đặc biệtlà các nhân vật trẻ thơ. Năm 2007, giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuậtđược truy tặng cho Phùng Quán như một sự minh oan, trả nợ cho ông.Sau gần ba mươi năm thực hiện đường lối mới về văn hóa nghệ thuật đượcđề ra từ Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng Cộng sản Việt Nam[1986], văn học Việt Nam đã có nhiều bước chuyển sâu sắc, đạt được nhiều thànhtựu đánh kể trên tất cả các phương diện đặc biệt với văn học nghệ thuật. Trongkhoảng mười năm sau chiến tranh [1975-1985] xuất hiện nhiều gương mặt nhà văn1đóng vai trò tiên phong cho sự đổi mới văn học. Có thể kể đến các tác giảnhư:Nguyễn Minh Châu, Ma Văn Kháng, Lê Lựu, Chu Lai, Bảo Ninh. Văn học sau1975 cùng hòa nhịp với dòng chảy văn học đương đại nếu như văn học giai đoạntrước đó mang cảm hứng chung là động viên, ca ngợi cuộc kháng chiến trường kìcủa dân tộc thì bắt đầu từ thập niên 80 của thế kỉ XX, nội dung sáng tác có sự thayđổi, từ cảm hứng lịch sử dân tộc đến thế sự đời tư. Lúc này, văn học cũng có mộtcái nhìn sâu sắc, toàn diện hơn đối với cuộc sống đồng thời tôn trọng cá tính, pháttriển ý thức cá nhân người cầm bút, trả lại địa vị đích thực cho nhà văn và vinh danhnhững sáng tác thực sự có giá trị. Trong số những sáng tác gây được tiếng vang lớn,không thể không không nhắc đến tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội của Phùng Quán.Xuất hiện 32 năm sau vụ Nhân văn – Giai phẩm, Tuổi thơ dữ dội là tiểuthuyết đầu tiên được xuất bản bằng chính tên thật của Phùng Quán đã khẳng địnhtàinăng và nhân cách của tác giả. Năm 1986, Tuổi thơ dữ dội được công bố và nhậngiải A Văn học thiếu nhi của Hội nhà văn Việt Nam hai năm sau đó. Tác phẩmđược viết không chỉ bằng tài năng mà còn bằng cả toàn bộ kí ức tuổi thơ trongkháng chiến của Phùng Quán với văn phong giản dị nhưng gần gũi, thu hút độc giả.Có thể nói, Tuổi thơ dữ dội là một tiểu thuyết xuất sắc, có ý nghĩa lớn trong nềnvăn học Việt Nam. Nó đã khái quát được cả một quá trình chiến đấu kiên cường củaquân ta trong những năm kháng chiến chống Pháp ở mặt trận Thừa Thiên Huế. Đặcbiệt, thành công của tác phẩm một phần lớn vì tác giả đã xây dựng được một hệthống nhân vật trẻ thơ anh hùng là những chú chiến sĩ nhỏ làm trinh sát. Mỗi emđều có một hoàn cảnh, một cá tính riêng nhưng cùng gặp gỡ nhau ở chỗ có chung lítưởng Cách mạng, chiến đấu hết mình vì Tổ quốc bằng cả tâm hồn ngây thơ, trongsáng nhất. Khai thác hệ thống nhân vật trẻ thơ trong tiểu thuyết này, người đọc sẽthấy thêm được một giá trị của tác phẩm. Thế nhưng đến nay, nghiên cứu về nhânvật trẻ thơ trong Tiểu thuyết dữ dội vẫn còn bỏ ngỏ.Vì những lí do trên, chúng tôi quyết định chọn đề tài: Nhân vật trẻ thơ trongtiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội của Phùng Quán làm đối tượng nghiên cứu. Thực hiệnkhóa luận này, chúng tôi hi vọng sẽ đóng góp thêm một cái nhìn về thế giới trẻ thơ2trong sáng tác của Phùng Quán. hướng nghiên cứu cho tác phẩm đặc sắc này. Đồngthời qua đó khẳng định vị trí và tài năng Phùng Quán trong nền văn học nước nhà.2. Lịch sử vấn đềNhắc đến Phùng Quán, người đọc có lẽ sẽ có chút cảm xúc đặc biệt về mộtnhà văn có cách viết giản dị trong nền văn học Việt Nam. Cách viết ấy tuy khôngquá đặc biệt nhưng bởi vì ông viết văn bằng chính đời mình, bằng chính tâm sự củamột nhà văn từng đi qua chiến tranh với tư cách là một người lính nên có sức làmcảm động người đọc. Tác phẩm Tuổi thơ dữ dội của ông là một tác phẩm xuất sắckhông chỉ ở phương diện nội dung, nghệ thuât mà còn ở chỗ nó có khả năng đi sâu,ám ảnh tâm trí bạn đọc với những tình cảm chân thật nhất. Câu chuyện về chiếntranh được kể bằng giọng điệu lãng mạn, trữ tình về tình bạn, tình cảm gia đình,tình đồng đội, … rộng hơn đó là tình yêu quê hương, đất nước thông qua nhữngnhân vật trẻ thơ trưởng thành trong bom đạn.Tác phẩm được coi như một sự đóng góp lớn cho văn học thời kì đổi mới saunăm 1975, nhận được nhiều ý kiến, sự quan tâm của đông đảo các nhà nghiên cứu,phê bình và độc giả.Đánh giá về giá trị của tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội, nhà văn Hoàng PhủNgọc Tường cho rằng:“Có một viên ngọc quý thời gian dành riêng để ban tặng conngười, đó là Tuổi thơ Viên ngọc màu nhiệm, trong sang nhưng quá mong manh,không thể tìm thấy lần thứ hai trong đời. Và có một thế hệ người Việt chưa bao giờcầm viên ngọc trên tay. Tuổi thơ dữ dội của Phùng Quán được viết cho thế hệ đó.Hãy đọc để nhớ lại, để tự hào, và để cầu nguyện cho những tuổi thơ sắp ra đời.”[21]Khi đọc tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội, nhà văn Việt Linh cũng chia sẻ đôi chút cảmxúc của mình:“Tôi đọc vào năm đầu Tuổi thơ dữ dội thập kỉ 60, từ những trang tưliệu của Phùng Quán. Suốt nghìn trang sách, khắc sâu vào lòng tôi hai chữ TrungHiếu. Một nỗi đau xé đọc đến lời trăng trối của Mừng, nhân vật trong truyện trướclúc em đi vào vĩnh hằng.”[22]Nhận xét về sự thành công của về hình thức nghệ thuật của tác phẩm, tác giảTrần Cương cho rằng: “Phùng Quán đã có khả năng tạo dựng được nhiều chi tiết3hấp dẫn, sinh động và ở khâu cốt truyện, tác giả luôn tạo ra những tình huống ly kỳ,bất ngờ để tô đậm them hành động, tính cách nhân vật”.[5;10].Trong chuyên luận Truyện viết cho thiếu nhi sau 1975, tác giả Lã Thị BắcLý dành nhiều trang đánh giá về Tuổi thơ dữ dội trên cả phương diện nội dung vànghệ thuật, coi đây như minh chứng về những đổi mới của truyện viết cho thiếu nhisau 1975. Tác giả cho rằng Phùng Quán “có cái nhìn cảm phục trước sự chiến đấudũng cảm quên mình của đội Vệ Quốc đoàn con nít, nhưng trong chiều sâu cái nhìnấy có sự xót xa về mất mát, hi sinh, đau đớn gấp bội phần. Hình ảnh đội thiếu niêntrinh sát Trung đoàn Trần Cao Vân được lồng trong bức tranh toàn cảnh nhữngngày Huế - Thừa Thiên kháng chiến. Những nhân vật nhỏ tuổi ở đây với những hammuốn phi thường đã gặp nhiều tình huống éo le, bi kịch thúc đẩy,dồn nén, gắn bóvới nhau,…Đời sống lịch sử được cảm nhận qua cuộc kháng chiến hết sức hùngtráng nhưng cũng đầy nghiệt ngã. Cả một thế hệ tuổi thơ đã hi sinh tuổi trẻ củamình cho đất nước đứng lên.”[12].Nhà văn Nguyễn Khắc Phê trong bài Sự thật ngòi bút Phùng Quán cũngnhấn mạnh: “Ngay cả trong những tác phẩm nổi tiếng như Vượt Côn Đảo và Tuổithơ dữ dội, mặc dù tiểu thuyết là văn học cho phép nhà văn thỏa sức tưởng tượng vàhư cấu, Phùng Quán vẫn tận dụng tối đa nhân vật, những chi tiết có thực ngoài đời.”[21].Nhà văn hóa Nguyễn Khắc Viện người dành sự quan tâm lớn nhất đến vấnđề giáo dục nhân cách cho thế hệ trẻ thơ Việt Nam cũng đánh giá cao Tuổi thơ dữdội: “Với một Ga-vơ-rốt, Victo Huygo đã viết lên những trang bất hủ. Trẻ em củachúng ta đã anh dũng, hồn nhiên tham gia cuộc đấu tranh trường kì gian khổ cùngvới cha anh không kém gì những Ga-vơ-rốt trên chiến lũy cách mạng Pháp. Thế mànhững sách vở viết về những mặt này còn quá ít. Nhà văn Việt Nam còn mắc nợ cácem quá nhiều. Với Tuổi thơ dữ dội, Phùng Quán đã bắt đầu trả nợ một cách chínhđáng. Sách dày 800 trang mà người đọc không bao giờ muốn dừng lại, bị lôi cuốnbởi những nhân vật ngây thơ có, khôn ranh có, anh hùng có, vì những sự việc khithì hài hước, khi thì gây xúc động ứa nước mắt,…Tôi chỉ mong làm sao cho tất cảcác em thiếu nhi Việt Nam đọc được sách này.”[21].4Tác giả Lê Thị Huế trong lời giới thiệu tác phẩm đã có bài viết Tôi đã thựcsự khóc khi lần đầu nghe kể truyện này khẳng định: “Tuổi thơ dữ dội, đúng nhưtên của truyện, những chi tiết trong ấy thực sự dữ dội khi mà đọc xong, gấp sách lạivẫn thấy những đợt sóng cảm xúc dạt dào dâng đến dữ dội nhưng trong sự dữ dội ấylà những tia sáng pha lê chiếu sáng lòng độc giả cũng đến dữ dội.” [23 ].Điểm lại lịch sử những công trình nghiên cứu về tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội củaPhùng Quán, trong khóa luận tốt nghiệp Hiện thực chiến tranh trong tiểu thuyếtTuổi thơ dữ dội của Phùng Quán, tác giả Nguyễn Thị Hường đã chỉ ra hiện thựcchiến tranh với những mất mát, đau thương mà con người phải chịu đựng. Mất mátvề tuổi thơ thì lại càng đau xót vô cùng. Qua đó, người đọc thấy đượckhát vọng, thếgiới tâm hồn sau chiến tranh đã thôi thúc người cầm bút có lương tri phải nói “baođiều bão tố ở bên trong” mà một thời họ chưa kịp nói.Tác giả Lê Thị Quỳnh An với khóa luận Thế giới nhân vật trong tiểu thuyếtTuổi thơ dữ dội đã đi sâu tìm hiểu nghiên cứu về các kiểu nhân vật: nhân vật trẻ thơanh hùng, nhân vật người chiến sĩ chỉ huy, nhân vật kẻ phản bội. Đồng thời, khóaluận tốt nghiệp cũng đã triển khai một số phương diện nghệ thuật như: nghệ thuậtmiêu tả nhân vật, cách sử dụng ngôn ngữ giàu kịch tính, xung đột và nghệ thuậtmiêu tả tâm lí nhân vật để làm nổi bật lên cá tính của từng kiểu loại nhân vật.Có thể thấy hầu hết các công trình nghiên cứu về tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dộilà những bài viết lẻ tẻ, mang tính chất gợi mở. Kế thừa những người đi trước, chúngtôi lựa chọn đề tài Nhân vật trẻ thơ trong tiểuthuyết Tuổi thơ dữ dội của PhùngQuán cho khóa luận tốt nghiệp của mình.3. Mục đích nghiên cứu:Từ tên gọi của khóa luận, chúng tôi hướng tới mục đích sau:Tìm hiểu thế giới nhân vật trẻ thơ trong sáng tác của Phùng Quán, để thấyđược hình ảnh thế hệ trẻ thơ hồn nhiên trong sáng nhưng chiến đấu anh dũng, kiêncường. Qua đó giúp người đọc hình dung được thời kì lịch sử đau thương, hào hùngcủa dân tộc.Khẳng định tài năng và vị trí của Phùng Quán đối với văn học Việt Nam nóichung và văn học Việt Nam sau 1975 nói riêng.54. Nhiệm vụ nghiên cứuKhóa luận hướng tới nghiên cứu nhiệm vụ sau:Thứ nhất: Nhận diện thế giới nhân vật trẻ thơ trong tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội ởphương diện nội dung: tuổi thơ trong sáng, hồn nhiên; tuổi thơ nhọc nhằn, lam lũtrong cuộc sống; tuổi thơ gắn bó với tình yêu quê hương, gia đình và tuổi thơ anhhùng trong chiến đấu.Thứ hai: Chỉ ra một số phương diện nội dung thể hiện nhân vật trẻ thơ trong tiểuthuyết Tuổi thơ dữ dội: ngôn ngữ, hình ảnh, giọng điệu.Thứ ba: Khẳng định vị trí và đóng góp của Phùng Quán trong đời sống văn học ViệtNam.5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứuĐối tượng nghiên cứu: tìm hiểu nhân vật trẻ thơ trong tiểu thuyết Tuổi thơdữ dội của Phùng Quán.Phạm vi nghiên cứu: Tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội, Phùng Quán,Nxb Văn học, 20156. Phương pháp nghiên cứuNghiên cứu đề tài này, chúng tôi sử dụng những phương pháp sau:Phương pháp hệ thốngPhương pháp nghiên cứu lịch sửPhương pháp so sánhPhương pháp phân tích, tổng hợp7. Cấu trúc khóa luậnNgoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, nội dung chính của khóa luậnđược triển khai thành 3 chương sau:Chương 1. Tiểu thuyết của Phùng Quán trong đời sống văn học Việt Nam đươngđạiChương 2. Nhận diện nhân vật trẻ thơ trong tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội củaPhùng Quán.Chương 3. Một số phương diện nghệ thuật thể hiện nhân vật trẻ thơ trong tiểuthuyết Tuổi thơ dữ dội của Phùng Quán.6NỘI DUNGCHƯƠNG 1TIỂU THUYẾT CỦA PHÙNG QUÁN TRONG ĐỜI SỐNGVĂN HỌC VIỆT NAM ĐƯƠNG ĐẠI1.1 Cuộc đời và sự nghiệp1.1.1 Cuộc đờiPhùng Quán [1932 - 1995], sinh ra tại quê xã Thủy Dương, huyện HươngThủy, tỉnh Thừa Thiên Huế. Đây là mảnh đất nổi tiếng với vẻ đẹp thanh bình, cổkính, là chiếc nôi của những câu hát Nam Ai, Nam Bằng, những câu hò ví dặm đãnuôi dưỡng tâm hồn và tài năng văn chương của nhà văn.Phùng Quán sinh ra trong một gia đình nghèo. Cha là Phùng Văn Nguyên, khihọc trường Quốc học Huế đã tham gia các phong trào các phong trào truy điệu PhanChâu Trinh, ân xá Phan Bội Châu nên bị đuổi học, bắt giam, bị tra tấn và chết trongtù. Mẹ là Tôn Nữ Thị Tứ, một người phụ nữ tài sắc, thuộc nhiều truyện và các sựtích anh hùng, nghĩa hiệp trong các tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc và thường kểcho Phùng Quán nghe. Cha mất sớm, từ nhỏ ông đã đi lang thang nhiều nơi và làmnhiều việc để mưu sinh. Truyền thống gia đình và hiện thực cuộc sống đã giúp nhàvăn sớm có thêm những chiêm nghiệm về sự đắng cay, khổ cực của cuộc đời vàsớm trưởng thành hơn những đứa trẻ cùng tuổi khác.Năm mười ba tuổi, Phùng Quán trốn nhà tham gia kháng chiến chống Pháp,trở thành chiến sĩ nhỏ của Trung đoàn Trần Cao Vân. Hành động quyết liệt đó củamột đứa trẻ cho thấy Phùng Quán đã tự nguyện gắn bó số phận cá nhân cùng vớivận mệnh dân tộc. Những ngày tháng anh hùng với bao chuyện vui, buồn, bi trángvề thời kì sục sôi ấy, sau này đã được nhà văn kể lại trong cuốn tiểu thuyết tâmhuyết Tuổi thơ dữ dội của mình. Phùng Quán thường tâm sự với bạn bè rằng cuộcđời mình tưởng như không có tuổi thơ và không có tuổi thanh niên. Tuổi thơ của tácgiả là một tuổi thơ nghiệt ngã và tuổi thanh niên nghiệt ngã hơn. Bảy, tám tuổi đãphải chăn trâu, cắt cỏ kiếm cơm, mười ba tuổi đã cầm súng ra trận. Ở cái tuổi ngâyngô, hồn nhiên nhất đáng lẽ chỉ biết chơi bi, đánh đáo, hái trộm quả nhà chùa,…thì7Phùng Quán đã phải chứng kiến cảnh đầu rơi máu chảy, phải cướp súng giặc, vượtngục,….Sau đó, Phùng Quán tham gia Thiếu sinh quân Liên khu IV, đoàn văn côngLiên khu IV. Đầu năm 1954, ông làm việc tại cơ quan sinh hoạt văn nghệ quân độithuộc Tổng cục chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam [tiền thân của Tạp chí Vănnghệ quân đội]. Tác phẩm đầu tay Vượt Côn Đảo của ông được nhận giải thưởngcủa Hội nhà văn Việt Nam năm 1955. Nhưng không lâu sau đó, Phùng Quán thamgia phong trào Nhân văn – Giai phẩm. Khi phong trào này chấm dứt dưới tác độngcủa Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, ông bị kỉ luật phải đi cải tạo ở nhiềunơi. Từ đó đến khi được nhìn nhận lại ở thời kì Đổi mới, Phùng Quán hầu nhưkhông có một tác phẩm nào được xuất bản hoặc ông phải tìm cách xuất bản tácphẩm của mình dưới bút danh khác. Khoảng thời gian cay đắng sống trong hiểu lầmđó của nhà văn kéo dài gần ba mươi năm trong cảnh: “cá trộm, rượu chịu, vănchui”. Mãi đến khi tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội được công bố và nhận giải thưởngVăn học thiếu nhi của Hội Nhà văn Việt Nam vào năm 1988 thì ông mới được minhoan.Sinh ra trong thời kì chiến tranh, đất nước bị đô hộ, trưởng thành trong môitrường quân đội, Phùng Quán là người lính kiên cường, dũng cảm trên cả hai lĩnhvực quân sự và văn học. Ông là người có tấm lòng nhân hậu, độ lượng. Vào mộtbuổi chiều tháng Chạp lạnh buốt, ngày 22/1/1995 , căn bệnh hiểm nghèo đã mangông đi khỏi cõi đời trần thế và trở về với đất mẹ.Năm 2007, Phùng Quán được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệthuật do Chủ tịch nước ký quyết định tặng riêng như một lời cảm ơn và xin lỗi đếnnhà văn.1.1.2 Sự nghiệp sáng tácNhà văn Phùng Quán đã để lại nhiều dấu ấn khó quên trong lịch sử văn họcCách mạng Việt Nam từ nửa sau thế kỉ XX. Đó là một con người trọn đời trungthành với lí tưởng mà mình chọn. Dù phải vượt qua vô vàn hiểm nguy, đau khổ suốtba mươi năm sau vụ Nhân văn - Giai phẩm nhưng nhà văn không hề thù oán ai, vẫn8cặm cụi viết: “viết ngay viết thẳng từ dòng đầu đến dòng cuối”, ca tụng đất nước,cách mạng, tình yêu bằng những tác phẩm văn chương cuốn hút, thiết tha và nhânbản. Phùng Quán đã để lại trong lòng bạn bè đồng nghiệp một nhân cách cao cả,một lòng tin yêu đồng đội và nhân dân sâu sắc, một tấm gương lao động hết mình…với gần trăm tác phẩm thơ, trường ca, truyện thơ, tiểu thuyết, truyện tranh đượcnhiều thế hệ bạn đọc mến mộ.Thời kì đầu, các sáng tác của Phùng Quán rất hồn nhiên, thể hiện sự nhiệttình ca ngợi cuộc sống, quê hương,đất nước. Mười tám tuổi ông đã làm thơ. Cácsáng tác thơ ca của Phùng Quán chân thành, tràn đầy nhiệt huyết với đất nước, vớinhân nhân. Có thể kể đến những tác phẩm tiêu biểu như: Tiếng hát trên địa ngụcCôn Đảo [1954], Tôi tự hào chế độ nước tôi [1955], Tôi muốn mời đến Tổ quốctôi [1955]. Hai bài thơ Chống tham ô lãng phí [1956], Lời mẹ dặn [1957] bộc lộ rõnét và nhân cách tác giả. Bởi vì hai tác phẩm đó không chỉ được viết bằng mực màcòn được ông viết chính bằng máu thịt của mình. Nhưng bi kịch thay chính nó đãđẩy ông tới bước ngoặt đau thương của cuộc đời, bị kết là Nhân văn - Giai phẩm, làlàm phản, bị tước quyền xuất bản tác phẩm.Tuy suốt ba mươi năm bị treo bút nhưng Phùng Quán vẫn không ngừng sángtác. Trong thời gian này, ông viết cả truyện tranh. Những câu chuyện từ thực tếcuộc sống được tác giả mang cả vào trong văn, trong thơ. Nhà văn viết khoảng sáumươi truyện tranh cho thiếu nhi ở tất cả các đề tài. Với đề tài chiến đấu nơi biêngiới xa xôi có tác phẩm Vàng A Sìn kể chuyện đánh giặc, Tên thám báo và hai embé,… Đề tài chống Pháp có: Thiên tình sử Điện Biên, Tiếng đàn trong đêm khuya,Dòng sông mất tích,…Đề tài lịch sử có thể kể đến: Tiếng chuông Thiên Mụ,Người cầm cờ lệnh vua Quang Trung, … Truyện cổ tích bằng thơ: Chàng Ná,Bốn anh em tài giỏi,…Nhiều tác phẩm của ông được dịch ra tiếng Nga, TrungQuốc,…Ngoài ra, Phùng Quán còn có nhiều tác phẩm khác viết về nghệ thuật sángtác và diễn tấu, nhiều bài báo cảm động in trên các báo Văn nghệ, Người Hà Nội,Tiền phong,…Nhiều truyện ngắn của ông nhận được giải thưởng trong và ngoàinước dưới nhiều bút danh như: Con cò vàng trong cổ tích, Cuộc đời một đôi dép9cao su, Thạch sanh cháu Bác Hồ, Dũng sỹ chép còm, Người du kích hói đầu,Tiếng đàn trong rừng thẳm,…Nói đến quá trình sáng tác văn xuôi của ông không thể không nhắc tới têncác tác phẩm như tiểu thuyết Vượt Côn Đảo được viết khi nhà văn hai hai tuổi. Cảmột thế hệ thanh niên lúc đó đã từng coi đây là cuốn sách gối đầu giường: “Thời ấylũ học sinh – sinh viên mười chín, đôi mươi chúng tôi đọc say mê, có đoạn vừa đọcvừa khóc”. Nhà thơ Tố Hữu cũng từng nhận xét về tác phẩm này: “Quán khôngđược học hành đến nơi đến chốn nhưng có tài, chỉ gặp được các tù binh chính trị ởCôn Đảo mà viết được như thế là giỏi lắm”. Đặc biệt, nhắc đến sự nghiệp sáng táccủa Phùng Quán, chúng ta không thể không nói đến tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dộiđược nhà văn thai nghén suốt mười năm và là “Bản di chúc chiến sĩ cộng sản”,viếtnhư một lời khẳng định “Tôi là Vệ quốc đoàn! Tôi chưa bao giờ là tên phản động”.Tuổi thơ dữ dội được khởi thảo bên hồ Tây năm 1968 và được hoàn thànhnăm 1986. Đó là tác phẩm được viết bằng toàn bộ kí ức tuổi thơ của tác giả với mộtvăn phong độc đáo tạo ra dấu ấn riêng cho tác phẩm. Đây cũng là tác phẩm văn xuôithành nhất mà Phùng Quán được in bằng chính tên thật của mình sau ba mươi nămsống trong khổ cực.Tiểu thuyết xoay quanh cuộc sống chiến đấu và sự hi sinh củanhững thiếu niên mười ba, mười bốn tuổi trong hàng ngũ Đội thiếu niên trinh sátcủa Trung đoàn Trần Cao Vân. Tác phẩm miêu tả súc tích quá trình tham gia chiếnđấu và hi sinh ở tuổi đời còn rất trẻ của các thiếu niên trinh sát, tập trung quanh cácnhân vật tiêu biểu: Lượm, Mừng, Quỳnh sơn ca, Tư - dát, Bồng da rắn, Vịnh – sưa,Vệ - to - đầu,… Năm 1988, cuốn tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội của Phùng Quán đượcxuất bản và nhận giải thưởng Văn học Thiếu nhi của Hội Nhà văn Việt Nam, hainăm sau đó đã được dựng thành phim cùng tên.Như vậy, Phùng Quán đã đặt vị trí của mình vào số phận của nhân vật, cùngvới vốn sống và tài năng của mình để cho ra đời cuốn tiểu thuyết dày hơn bảy trămtrang mang tên Tuổi thơ dữ dội. Mỗi trang văn là một trang đời, là một mảng kí ứcvề lịch sử dân tộc, tác động rất lớn đến sự hiểu biết và trái tim độc giả. Vốn là tiểuthuyết viết cho thiếu nhi nhưng nó lại chinh phục được cả tâm hồn người lớn tuổibởi nó được viết ra bằng tất cả tình cảm chân thành, từ cuộc sống hiện thực và cuộc10đời nhà văn. Đúng như lời nhà văn chia sẻ: “Thì ra những gì thật sự chân thành,lương thiện, trong sạch và cao thượng đều có khả năng kì diệu tự mở lấy đường đếnthẳng trái tim các thế hệ mà chẳng cần giảng giải, biện minh”.1.1.3. Quan niệm nghệ thuật về con người của Phùng QuánTheo Giáo trình Dẫn luận thi pháp học, Giáo sư Trần Đình Sử định nghĩa:"Quan niệm nghệ thuật về con người là sự lý giải, cắt nghĩa, sự cảm nhận về conngười đã được hóa thân thành các nguyên tắc, phương tiện, phương pháp thể hiệncon người trong văn học, tạo nên các giá trị nghệ thuật thẩm mỹ cho các hìnhtượng nhân vật trong đó" [16; 55].Quan niệm nghệ thuật về con người biểu hiện trong toàn bộ cấu trúc của tácphẩm văn học, nhưng biểu hiện tập trung trước hết ở nhân vật, bởi nhân vật văn họclà con người được miêu tả, thể hiện trong tác phẩm, bằng phương tiện văn học. Ởmỗi giai đoạn văn học khác nhau, mỗi nhà văn khác nhau, quan niệm nghệ thuật vềcon người cũng không giống nhau.Quan niệm nghệ thuật về con người ở giai đoạn văn học hiện đại có nhữngđiểm khác nhau ở từng thời kì nhỏ, ở từng tác giả xuất phát từ hoàn cảnh các nhân,từ con mắt nhìn cuộc sống.Có thể thấy, những năm tháng là chiến sĩ nhỏ trong trung đoàn Trần CaoVân là quãng đời không bao giờ chàng trai cố đô quên được. Mười năm sau vụNhân giai- Văn phẩm, Phùng Quán đã âm thầm "thai nghén" tác phẩm lớn nhất củacuộc đời mình, viết lại những năm tháng bi tráng ấy, để rồi gần hai mươi năm sau,Tuổi thơ dữ dội được xuất bản năm 1988 gây một tiếng vang lớn, lập tức trở thànhtác phẩm tiêu biểu viết về đề tài kí ức tuổi thơ.Tuổi thơ dữ dội là kí ức tuổi thơ trong chiến tranh, được hoàn thành trongthời kì đổi mới. Quan niệm về con người của nhà văn không còn đơn giản, xuôichiều, tuy nhiên đó chưa phải là sự đối lập như những tác phẩm của giai đoạn sau.Tác phẩm bắt đầu manh nha những mầm mống đổi mới đầu tiên. Nếu như ở giaiđoạn trước, xung đột trong chiến tranh chỉ mang tính toàn dân giữa ta và địch khiếncho chiến tranh được nhìn có phần đơn giản hơn; thì đến tác phẩm này cách nhìnchiến tranh được mở rộng, có tích chất gay gắt, phức tạp. Chiến tranh không chỉ11được khai thác ở phương diên hào hùng với tinh thần đề cao chủ nghĩa anh hùngcủa cách mạng mà còn được nhìn nhận ở cả những bi kịch, những mất mát đauthương. Các chiến sĩ Việt Minh trong Tuổi thơ dữ dội không chỉ được khác họa ởnhững nét hào hùng mà còn được tô đậm ở sự mất mát hi sinh. Nhà văn nhìn sốphận con người, đặc biệt là số phận trẻ thơ trong cuộc chiến tranh trong nhiều mốiquan hệ, quan hệ giữa trẻ em với gia đình, trẻ em với trẻ em, trẻ em với chính thếgiới nội tâm của nó và ngay cả mối quan hệ rất nhạy cảm giữa trẻ em với đất nước,với chiến tranh cũng được tác giả thể hiện trong một chiều sâu hơn, thực hơn. Nhânvật được đặt trong mối quan hệ đa chiều của cuộc sống đa dạng, phong phú và phứctạp chứ không thuần nhất một chiều, đơn điệu và theo những nét chung.Thế giới nhân vật trong Tuổi thơ dữ dội là một khối lượng đồ sộ các nhậnvật, đa dạng về lứa tuổi, tính các, cấp bậc,... Nhưng trong tâm nhất là nhân vật trẻthơ, những người anh hùng nhỏ tuổi. Chiến tranh khốc liệt đã gây nên những tổnthương cho cá em không chỉ về cả thể xác mà còn cả tinh thần. Đó là những thế hệchưa kịp lớn đã phải gánh trên vai trọng trách nặng nề, các em không được sốngđúng với lứa tuổi hồn nhiên ngây thơ của mình. Các em không những phải chốngchọi với kẻ thù xâm lược, mà còn phải chống lại những cay đắng của cuộc đời luônrình rập xung quanh. Những điều này được khắc họa vô cùng sâu sắc trong Tuổithơ dữ dội, khiến cho tác phẩm có sức lay động mạnh mẽ bất kì một trái tim độcgiả nào.Hơn nữa, tiểu thuyết được viết trong quãng đời trầm uất nhất của PhùngQuán. Ông viết không chỉ bằng hoài niệm mà còn trong nỗi day dứt, niềm yêuthương, sự kiêu hãnh của một nhà văn, viết để minh oan cho mình chính vì thế mànhững đau thương mất mát, những tổn thương tinh thần trong tiểu thuyết này đượckhắc họa vô cùng chân thật. Phùng Quán viết về trẻ thơ mà như viết về chính mình,mỗi em nhỏ là một phần con người tác giả. Những nỗi đau mà các em gặp phải cũngchính là sự tổn thương ghê gớm của chính Phùng Quán mà ông đã trải qua, mà đanggặm nhấm từng ngày.Trẻ thơ trong tiểu thuyết này không được nhìn như một người lớn thu nhỏ màngược lại, Phùng Quán nhìn trẻ em với con mắt cảm phục sự chiến đấu dũng cảm và cả12thương xót trước những mất mát quá lớn so với lứa tuổi của các em. Quan niệm ấy củaPhùng Quán mang đầy ý nghĩa nhân văn cao cả.Đặc biệt, quan niệm nghệ thuật về con người của Phùng Quán còn được thểhiện trong cách lựa chọn hình thức biểu hiện. Phùng Quán chọn hình thức tiểuthuyết mang dáng dấp tự truyện. Nó khiến cái "tôi" của người viết "thể diện sắc nétqua cảm hứng nhận thức, đánh giá lại những gì đã trải nghiệm bằng điểm nhìn từhiện tại". Bởi thế, mỗi trang viết Tuổi thơ dữ dội rất chân thận và bộc lộ rõ quanniệm nghệ thuật của phùng quán về con người.1.2 Khái niệm nhân vật1.2.1 Khái niệmCó rất nhiều khái niệm về nhân vật văn học khác nhau. Để có một cái nhìntổng quan và chi tiết chúng ta sẽ cùng tìm hiểu một số định nghĩa về nhân vật.Trước nay đã có nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm nhân vật văn học.Theo cuốn Từ điển văn học: “Nhân vật là yếu tố cơ bản nhất trong tác phẩm vănhọc, tiêu điểm để bộc lộ chủ đề, tư tưởng và đến lượt mình nó lại được các yếu tố cótính chất hình thức của tác phẩm tập trung khắc họa. Nhân vật, do đó là nơi tậptrung giá tư tưởng, nghệ thuật của tác phẩm văn học” [19; 86].Với định nghĩa này, các tác giả đã chỉ ra chức năng quan trọng của nhân vật vàmối quan hệ của nó với các yếu tố hình thức của tác phẩm. Có thể nói đây là mộtđịnh nghĩa tương đối toàn diện về nhân vật văn học.Tìm hiểu khái niệm nhân vật, tác giả Lại Nguyên Ân cho rằng:“Nhân vật văn họclà một trong những khái niệm trung tâm để xem xét sáng tác của một nhà văn, mộtkhuynh hướng, trường phái hoặc dòng phong cách. Nhân vật văn học là hình tượngnghệ thuật về con người, một trong những dấu hiệu về sự tồn tại toàn vẹn của conngười trong nghệ thuật ngôn từ. Bên cạnh con người, nhân vật văn học có khi làcác con vật, các loài cây, các sinh thể hoang đường được gán cho những đặc điểmgiống người” [2; 241].Như vậy, nhân vật văn học đã được đặt trong mối tương quan với cá tính sángtạo, phong cách nhà văn, trường phái văn học.13Khái niệm nhân vật còn được định nghĩa trong Từ điển thuật ngữ văn học nhânvật là“con người cụ thể được miêu tả trong tác phẩm văn học. Nhân vật văn học cóthể có tên riêng [Tấm, Cám, chị Dậu, anh Pha] cũng có thể không có tên riêng nhưthằng bán tơ, một mụ nào trong Truyện Kiều,…khái niệm nhân vật văn học có khiđược sử dụng như một ẩn dụ, không chỉ là con người cụ thể nào cả, mà chỉ một hiệntượng nổi bật nào đó trong tác phẩm…Nhân vật văn học chính là một đơn vị nghệthuật đầy tính ước lệ, không thể đồng nhất nó với con người có thật trong đời sống”[8; 235].Chúng ta còn tìm thấy cách hiểu khác của GS. Phương Lựu về nhân vật văn học:“Nóiđến nhân vật văn học là nói đến con người được miêu tả, được thể hiện trong tác phẩmbằng phương tiện văn học. Đó là những nhân vật có tên như Tấm, Cám, ThạchSanh,…Đó là những nhân vật mang nội dung và ý nghĩa con người…Khái niệm nhânvật có khi được sử dụng một cách ẩn dụ không chỉ một con người cụ thể nào mà chỉmột hiện tượng cụ thể trong tác phẩm…nhưng chủ yếu vẫn là hình tượng con ngườitrong tác phẩm. Nhân vật văn học là một hiện tượng nghệ thuật ước lệ, có những dấuhiệu để nhận ra” [9; 277-278]Như vậy, nhân vật là yếu tố vừa thuộc về nội dung vừa thuộc về hình thứccủa tác phẩm. Nhân vật là điều kiện thiết yếu để khám phá, sự đánh giá lí giải, sựmiêu tả mang tính nghệ thuật của tác giả về đời sống đạt đạt đến tính toàn vẹn, cóchiều sâu và sức hấp dẫn riêng đối với độc giả.1.2.2 Sự thể hiện nhân vật trẻ thơTiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội lấy chất liệu từ cuộc kháng chiến chống Pháp,Phùng Quán viết nên câu chuyện vô cùng sâu sắc về tuổi thơ, về cuộc sống chiếnđấu vượt lên những thử thách, trải qua chiến tranh một cách oai hùng của các thiếuniên trinh sát trong những năm gian khổ của cuộc chiến.Viết về đề tài chiến tranh nhưng Tuổi thơ dữ dội được nhìn nhận từ nhiềugóc độ khác nhau từ những bi kịch, những mất mát đau thương. Nhân vật được nhìnnhận trong nhiều mối quan hệ: gia đình, bạn bè với cuộc chiến đấu gian khổ bảo vệTổ quốc. Đây là tác phẩm có số lượng nhân vật khá lớn, cả nhân vật có tên và nhânvật không tên. Nhân vật trong tiểu thuyết này đa dạng về lứa tuổi, tính cách, có đủ14mọi giai tầng trong xã hội Huế thu nhỏ, và cũng chính là xã hội Việt Nam trongnhững năm kháng chiến. Số lượng nhân vật lên tới hàng trăm người và có thể chiathành nhiều nhóm nhỏ như: nhân vật trẻ em, nhân vật bộ đội chỉ huy, nhân vật phảnđộng,…nhưng phần lớn dung lượng của cuốn tiểu thuyết xoay quanh số phận củanhững cậu bé có mối liên hệ sâu sắc với vận mệnh dân tộc. Đây là một tác phẩmviết cho tuổi thơ bằng một cái nhìn chân thật, sâu sắc, toàn diện.Thế giới nhân vậttrẻ thơ hiện lên một cách sống động, vừa có tính cách vô tư, hồn nhiên lại vừa dũngcảm trong chiến đấu.Đọc Tuổi thơ dữ dội, ta bắt gặp gương mặt của những chiến sĩ ở độ tuổi thiếuniên – đối tượng trung tâm của những trang viết, các nhân vật trẻ thơ được đặt trongtừng hoàn cảnh sống và chiến đấu cụ thể nhằm làm nổi bật lên đặc điểm độc về conngười và số phận của các em. Đối với hệ thống nhân vật trẻ thơ trong Tuổi thơ dữdội, người ta không thể áp dụng các lí thuyết của lí luận để phân chia, mà phải căncứ vào tính cách, đặc điểm của nhân vật. Khi đi sâu khai thác đề tài về nhân vật trẻthơ trong tác phẩm, chúng tôi nhận thấy các em tuy có cá tính, sở trường riêngnhưng đều có một số điểm chung như tuổi thơ với sự hồn nhiên trong sáng thôngqua những chi tiết về tiếng cười, nước mắt, những trò chơi trẻ con và các mối quanhệ tình cảm trong sáng với bạn bè, lãnh đạo; tuổi thơ nhọc nhằn, lam lũ phải làmnhiều công việc từ nhỏ như Mừng, Vệ, Vịnh,… để mưu sinh; tuổi thơ anh hùngtrong chiến đấu vì khát vọng độc lập, tự do của dân tộc của các thiếu niên trinh sátmà tiêu biểu là Mừng, Vịnh - sưa, Lượm - sứt và Quỳnh - sơn - ca. Bên cạnh đó,khóa luận tốt nghiệp cũng tìm hiểu một số phương diện nghệ thuật thể hiện nhân vậttrẻ thơ trong tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội của Phùng Quán như khai thác ngôn ngữtrẻ thơ, các hình ảnh tiêu biểu thể hiện cá tính nhân vật và giọng điệu thể hiện tháiđộ, tình cảm của tác giả dành cho các em để qua đó giúp người đọc thấy được cácnhân vật này không hề nhàm chán mà lại hiện lên vô cùng sinh động, hấp dẫn.Tuổi thơ dữ dội không phải là một câu chuyện cổ tích, mà là một câu chuyệncó thật ở chốn trần gian. Ở đó những con người nhỏ tuổi đã tham gia vào cuộckháng chiến chống xâm lược để bảo vệ Tổ quốc với những chiến công hào hùngbằng tất cả tình yêu quê hương, đất nước đến từ tâm hồn hồn nhiên, trong sáng của15các em. Đọc Tuổi thơ dữ dội chính là đọc lại một phần lịch sử tuổi thơ Việt, thấmđẫm xúc động, cảm phục và tự hào.16CHƯƠNG 2NHẬN DIỆN NHÂN VẬT TRẺ THƠ TRONG TIỂU THUYẾT TUỔI THƠDỮ DỘI CỦA PHÙNG QUÁN2.1. Tuổi thơ hồn nhiên, trong sángNhà thơ Xuân Diệu từng nói:Hãy để trẻ con nói cái ngon của kẹoHãy để tuổi trẻ nói hộ tình yêuAi cũng từng trải qua tuổi thơ với đầy ắp buồn vui và biết bao kỉ niệm. Thếgiới trẻ thơ trong tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội của Phùng Quán cũng vô cùng chânthực, đời thường, sinh động và hấp dẫn. Cho dù họ - những chiến sĩ nhỏ ấy sinh ravà lớn lên cùng đạn bom nhưng điều đó không thể giết chết được tâm hồn trẻ thơ,khói lửa chiến tranh không đủ sức mạnh để dập tắt nụ cười của các em. Nếu khôngphải vậy thì sao hơn bảy trăm trang sách của tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội lại có khảnăng sưởi ấm hết bao thế hệ bạn đọc đến thế? Rõ ràng là truyện viết cho thiếu nhinhưng Phùng Quán khiến cho mọi người đều phải xúc động bởi những tình cảmchân thật, cảm động nhất của thời thơ ấu đều được phản ánh rõ nét trong tác phẩm.Nhất là khi thời thơ ấu diễn ra trong một thời kì lịch sử đặc biệt thì điều đó càng trởnên hấp dẫn.Đọc Tuổi thơ dữ dội, ta thấy những chiến sĩ nhỏ trong Vệ quốc đoàn có“tuổithơ gắn với vận mệnh, sự sống của đất nước và cách mạng từ thời trứngnước”[13;58]. Tuy nhiên, tuổi thơ anh hùng ấy vẫn tràn đầy sự hồn nhiên, trongsáng khi các nhân vật vẫn luôn sống đúng với cảm xúc của mình. Niềm vui, nỗibuồn, tiếng cười, những giọt nước mắt, những câu nói ú ớ trong cơn mê của các emđã được nhà văn miêu tả rõ nét thông qua một loạt các chi tiết. Dường như các emvẫn vô tư, hồn nhiên và sống đúng với cảm xúc của mình.Đó là tiếng cười trong trẻo, hồn nhiên của các nhân vật trẻ thơ như Mừng, Tư- dát, Hòa - đen. Sự hồn nhiên của các em được biểu hiện ở lòng tự hào kiêu hãnhcủa trẻ con, ham lập công, ham phần thưởng. Hòa - đen tuy có nước da đen nhưngvẫn có tự ái vì da mình vẫn chỉ “đen vừa vừa” nên khi bị bị nhầm là Mừng vì cũng17có nước da đen em đã nổi cáu: “Lầm, lầm cái chi rứa! Tớ đen nhưng chỉ đen vừavừa, có mô đen thui như hắn!Một đứa đứng bên trái vẻ mặt liến láu, đưa tay vuốt ngực Hòa-đen, ngoắc miệng racười:-Đưa mình vuốt bớt cục tự ái xuống cho. Hề, hề, hề,… đen vừa hay đen thui thìcũng là họ “cột nhà cháy” cả thôi mà. Tự ái làm chi cho cực!Hòa-đen bực tức hất mạnh tay bạn đang vuốt ngực, làm cả đội cười vang”[13; 11-12].Ham muốn được lập công vì phần thưởng thể hiện sự hồn nhiên của các em.Khi đại đội trưởng giao hẹn em nào lập được công trong nhiệm vụ trinh sát địch sẽđược thưởng, ai nấy đều mừng rỡ đến suýt nhảy hết cả lên, lại còn cho rằng trên đờinày không ai tốt bằng đại đội trưởng Thới. Mong muốn được lập công, được khen,được thưởng là mong muốn của bất kì đứa trẻ nào, kề cả những đứa trẻ chiến đấutrong chiến tranh như các em trong đội Trần Cao Vân này. Là những chiến sĩ Vệquốc đoàn nhỏ tuổi, các em không chỉ tham gia chiến đấu mà còn được trang bịnhững bài tập của chỉ huy giao cho. Trong khi mọi người đều run sợ, chưa đủ canđảm nhảy từ trên cầu xuống mặt nước thì Mừng lại chứng minh lòng dũng cảm củamình. Bấp chấp cái giá lạnh, sự ghê sợ độ cao Mừng đã leo lên cầu, phóng tấm thânnhỏ bé của mình xuống dòng sông quê với một mong muốn mãnh liệt là được vàođội trinh sát. Hành động của cậu bé đã tiếp thêm sức mạnh cho các bạn khác, hàngloạt thể hiện bản thân rằng mình có thể làm được tất cả, vượt qua mọi khó khăn, tấtcả vì độc lập. Đến cả Tư - dát cũng phải quyết định phải đổi tên thành Tư - dát gancóc tía. Lòng kiêu hãnh của những đứa trẻ trong đội Thiếu niên trinh sát dường nhưbị tổn thương nên các em đã quyết định vượt qua nỗi sợ hãi để đối diện với bài tậpcủa mình cùng với những nụ cười tươi vui nhất. Với chúng, được góp sức đánh giặclà một điều trân quý. Có lẽ, khó lòng mà quên được hình ảnh những chú bé tinhnghịch, tuy có lúc nhát gan nhưng giàu lòng tự trọng khi cùng nhau luyện bơi vànhảy từ thành cầu xuống sông. Bơi lội là một chuyện tưởng chừng như khá đơn giảnvới những đứa trẻ lớn lên ở vùng sông nước nhưng nhảy từ độ cao khá lớn xuốngmặt nước thì không hề dễ dàng. Vậy mà chúng “vẫn không quên nghịch ngợm,18chúng giẫm chân thật mạnh, làm cho ván cầu kêu rầm rầm” [13; 13] bởi vì các emvẫn là trẻ con. Tư-dát vốn là đứa trẻ thông minh và có chút gì đó hài hước và lémlỉnh nên em đã cố tình giả vờ thể hiện những động tác giống hệt chỉ huy. Hai tay emcũng đưa thẳng ra phía trước, hai chân cũng tỏ ra nhún nhảy khá dẻo nhưng độitrưởng chỉ nhún vài cái còn em thì nhún cả chục cái làm các bạn nhìn hoa cả mắt.Tư - dát bất thình lình hô to:“-Hai…ba! Này!“Nó hô dõng dạc đến nỗi làm cho cả đội trưởng tưởng nó đang lao xuống sông.Nhưng bất ngờ nó ngồi thụp xuống cột cầu, ngoẹo đầu, méo mồm, trợn mắt làm tròhề. Cả đội bị mắc lỡm ôm bụng cười bò. Hình như cả đội đã quá quen với trò đùacủa Tư-dát” [13; 16] Cho đến khi Mừng dũng cảm xung phong nhảy xuống sông thìcả đội ức quá, đau giãy lên như bất thình lình bị ai quất mấy roi mây vào mông. Thếlà quên hết sợ hãi và chẳng cần giục, các em ào ào trèo lên thành cầu, thi nhau hétto:“- Hai…ba…này! Rồi lao ầm ầm xuống sông” [13; 17]“Tư dát vụt đứng thẳng người, nhìn đội trưởng nói to:- Dạ không! Lần này em nhất định phải đổi được tên Tư - dát gan cóc tía! Rồi nótrèo phắt lên thành cầu.Và chẳng nhún nhiếc gì hết, nó nhắm mắt nhắm mũi nhảy bừa xuống sông […] Cácbạn bơi xúm quanh nó, mừng rỡ nói” [13; 18] Cả một đội chiến sĩ nhỏ hồn nhiên tớimức bỏ qua nỗi sợ hãi của bản thân để vượt cả cả thử thách lớn. Nếu chỉ nhìn sựviệc một cách qua loa có lẽ ta chỉ thấy chúng làm vậy chỉ vì một phút sĩ diện nhấtthời. Đến khi có đủ thời gian để đọc cả tác phẩm và nhìn nhận một cách toàn diệnhơn ta sẽ hiểu động lực để các em có thể có thể đồng lòng thực hiện bài tập chính làlòng yêu quê hương, đất nước, niềm tự tôn kiêu hãnh của những chú bé trinh sátkhoác trên mình trang phục của Vệ quốc đoàn. Đó là thứ tình cảm thiêng liêng nhất,trong sáng nhất chảy trong trái tim hồn nhiên, trong chỉ vừa mười ba, mười bốn tuổiđời với lòng yêu nước nhiệt thành, sẵn sàng xả thân vì cách mạng.Sự hồn nhiên, trong sáng của tuổi thần tiên còn được thể hiện trực tiếp quachính cách suy nghĩ và trả lời các câu hỏi của các em. Khi Mừng được anh đội19trưởng hỏi thông tin để cho gia nhập Vệ quốc đoàn, cậu ta đã đáp lại những câu hỏicủa chỉ huy bằng những câu nói hết sức ngô nghê mà hồn nhiên, trong sáng. Lúc độitrưởng hỏi em có biết công việc mình sẽ làm khi gia nhập Vệ quốc đoàn không thìMừng tỏ ra luống cuống và muốn nhận sự giúp đỡ từ mọi người. Nhiều em thấythương Mừng nên đã cố ý gợi ý.“- Làm trinh sát…làm trinh sát…Đội trưởng đưa tay ra khẩu hiệu không được nhắcNhư mở cờ trong bụng, Mừng vội vã đáp:- Dạ, làm khinh sát […]” [13; 20]Lí do thôi thúc Mừng yêu quý công việc mình đã chọn cũng rất đơn giản là vì“tụi Tây đá đít người mình” nhưng nó lại xuất phát từ lòng căm thù giặc sâu sắc củangười thiếu niên có tâm hồn trong sáng chỉ mới mười ba tuổi đời. Tuy có phần ngônghê, hồn nhiên trong cách trả lời chỉ huy trưởng nhưng Mừng đã nói rất rành rọtrằng mình có thể bơi lội, nấu cơm, bồng em thậm chí là chọi dế để góp phần đánhgiặc.Tuổi thơ hồn nhiên, trong sáng của những đứa trẻ còn được Phùng Quán tậptrung miêu tả ngay cả khi các em đi vào giấc ngủ: “Từng tổ một nằm úp thìa lênnhững tấm phản, những mặt bàn kê liền nhau, ôm nhau ngủ ngon lành. Nhiều chiếcchăn bị đạp tung, mấp mé tạt xuống đất. Có em nằm xoay ngang đầu lộn xuốngchân, chân gác lên bụng bạn nằm bên cạnh. Có em bật cười lên khúc khích, ú ớ nóimê … Có lẽ đây là giấc ngủ ngon lành, bình thản nhất của những người chiến sĩtrước giờ ra trận.” [13; 55]. Sự trong sáng, thơ ngây ấy có sức cảm hóa ghê gớmtới mức có thể thanh lọc tâm hồn, gọi về những miền xanh thẳm của tuổi thơ đểchúng ta nhớ về khoảng thời gian vui vẻ nhất của đời người mà không cần lo lắng,không quá buồn trước những thay đổi của cuộc sống đầy biến động. Chúng đem cảgiấc mơ đánh giặc cứu nước vào giấc ngủ bình yên của mình.Tuy trong cuộc sống thường nhật các em vẫn những đứa trẻ hồn nhiên là thếnhưng khi được giao nhiệm vụ thì lại rất nghiêm túc và hoàn thành tốt nhiệm vụ. Dùphải trải qua rất nhiều khó khăn, hiểm nguy nhưng chưa một lần các em hối hận haygục ngã đầu hàng. Nhưng khi chứng kiến cái chết của những anh chiến sĩ, bộ đội20