Ca sĩ hải ngoại thập niên 90 là ai?

Ngọc Lan là một trong những giọng ca [đặc biệt là giọng ca nữ] được yêu thích nhất thập niên 1990 bởi cộng đồng người Việt hải ngoại. Cô nổi tiếng nhờ nhiều ca khúc nhạc trữ tình và nhạc ngoại lời Việt. Cô được biết là có quan hệ tốt với một trong những giọng ca nổi tiếng cùng thời là nam ca sĩ Don Hồ.

Cô đột ngột qua đời vì bệnh tật vào ngày 6 tháng 3 năm 2001, hưởng dương 44 tuổi.

Tiểu sử

Thời niên thiếu

Ngọc Lan tên thật là Lê Thanh Lan, sinh ngày 28 tháng 12 năm 1956 tại Nha Trang. Ngọc Lan là người con thứ năm trong số tám người con trong một gia đình khá giả, cha của cô, ông Lê Đức Mậu, từng phục vụ trong Binh chủng Truyền tin của Quân Lực Việt Nam Cộng hòa. Khi còn ở Việt Nam, cô đã đến với âm nhạc qua nhạc sĩ Lê Hoàng Long, từng học nhạc và biểu diễn trong một số dịp tại Nha Trang. Cô đã từng theo học ở trường Lý Thường Kiệt, ngoại ô Sài Gòn.

Định cư tại Mỹ và bắt đầu sự nghiệp

Sau biến cố năm 1975, gia đình cô ở lại Việt Nam. Năm 1980, gia đình Ngọc Lan vượt biển đến Laemsing, Thái Lan, và sau đó định cư tại Minnesota, Hoa Kỳ. Hai năm sau, cô thực sự bắt đầu sự nghiệp ca hát ở California. Lê Thanh Lan bước vào thế giới ca nhạc với cái tên Ngọc Lan vì tên thật của cô trùng với ca sĩ Thanh Lan đã nổi tiếng từ trước 1975 tại Sài Gòn.

Qua sự giới thiệu của ca sĩ Duy Quang, cô đã hát tại một số quán cà phê nhạc và các buổi biểu diễn văn nghệ nhỏ. Cố ca sĩ Duy Quang đã từng kể lại: “Tôi đã nghe lại một số bài hát của Ngọc Lan và thấy là những bài đó rất tuyệt vời, tôi nghĩ là tôi sẽ không quên được Ngọc Lan trong trái tim của tôi”.

Trong những buổi đầu đi hát hình như Ngọc Lan chỉ nhắm vào mục đích kiếm thêm tiền phụ giúp gia đình đồng thời trang trải việc học hành. Ba đêm cuối tuần đầu tiên trong cuộc đời ca hát tại quán Hoài Hương cô nhận được thù lao $35 nhưng sau một thời gian “hành nghề tay trái” cô đã từng có ý định bỏ nghề ca hát để về phụ gia đình bán bánh hamburger.

Một lý do khác nữa có thể là Ngọc Lan cảm thấy thanh quản của mình không cho phép cô hát nhiều. Có lẽ cũng vì thanh quản “có vấn đề” nên giọng ca của Ngọc Lan trở nên đặc biệt, không giống một ca sĩ nào. Giọng của Ngọc Lan qua thanh quản phát ra những âm thanh trong trẻo, phần nào được thể hiện qua giọng mũi. Cũng chính vì những lý do về giọng hát, cộng với việc cộng đồng người Việt hải ngoại luôn khao khát về sự xuất hiện của những giọng ca mới đã khiến cho cô từng bước nổi tiếng với cộng đồng người Việt hải ngoại vào gần cuối thập niên 1980. Một trong những ca khúc đã đưa tên tuổi của cô lên đỉnh cao là Người Yêu Dấu [khác với ca khúc Hận Tình Trong Mưa phổ lời Việt bởi Phạm Duy vốn có ba chữ đầu trong lời bài hát trùng với tựa đề ca khúc này], một ca khúc nhạc Hoa được cố nghệ sĩ Chí Tài phổ lời Việt.

Đỉnh cao sự nghiệp

Ngọc Lan đạt đến đỉnh cao trong sự nghiệp âm nhạc khi cộng tác với Trung tâm Mây Productions. Những đĩa CD mang tên Ngọc Lan ồ ạt ra mắt người hâm mộ đến độ Mây Productions phải đánh số thứ tự, khởi đầu là CD Ngọc Lan 1 mang tựa đề Như Em Đã Yêu Anh được thực hiện năm 1989, tiếp đến là Ngọc Lan 2: Mặt Trời Bên Kia Mùa Hạ thu âm năm 1991,...

Có đến hơn một chục CD mang tên Ngọc Lan phát hành độc quyền với Mây Productions với giá bán lẻ từ $9.95 đến $12.95 vì lý do đĩa hát của Ngọc Lan “ăn khách” và trung tâm này trả tiền cát-sê cao cho nữ ca sĩ. Vào thời điểm Ngọc Lan đang lên dần tới đỉnh cao sự nghiệp còn có sự xuất hiện của một loạt những gương mặt mới khác như Don Hồ, Lưu Bích, Lynda Trang Đài, Henry Chúc với dòng New Age/New Wave, và cũng chính Ngọc Lan cùng với những ca sĩ này đã góp phần tạo nên thể loại nhạc Việt mới là "nhạc hải ngoại".

Từ năm 1987, Ngọc Lan trở thành một trong những “ca sĩ hàng đầu tại hải ngoại” và vị trí này được lập lại liên tiếp trong 4 năm. Một lý do khác nữa giải thích cho sự thành công của Ngọc Lan là khả năng hát những bản nhạc ngoại quốc bằng tiếng Pháp, tiếng Anh hoặc những bản nhạc nước ngoài được chuyển ngữ sang tiếng Việt, nổi tiếng nhất có lẽ là ca khúc Mưa Trên Biển Vắng phổ lời Việt bởi Nhật Ngân được Ngọc Lan thu âm vào năm 1992.

Tại Úc Châu, chương trình Đêm Ngọc Lan là một thành công “ngoài sức tưởng tượng” theo đánh giá của báo Chiêu Dương trong số ra ngày 14 tháng 9 năm 1990:

“Qua 3 đêm trình diễn tại Sydney và Melbourne, 2 thành phố lớn nhất của Úc Châu, nữ ca sĩ Ngọc Lan đã thành công rực rỡ. Tất cả các show đều đông nghẹt khán giả, hơn 400 khán giả đã phải ra về vì hết vé tại Bankstown Town Hall [Sydney]. Tại Melbourne, hơn 1500 khán giả đã phải đứng để xem Ngọc Lan trình diễn. Hơn 300 khán giả phải ra về vì Hall không còn sức chứa! Có thể nói nữ ca sĩ tài sắc vẹn toàn Ngọc Lan đã làm nên “lịch sử” vì hơn 8 năm nay, từ lúc có các chương trình ca nhạc tại Úc Châu, đây là show đông đảo khán giả nhất đã dành cho nữ ca sĩ Ngọc Lan.”

Tháng 12 năm 1994, cô kết hôn với Mai Đăng Khoa, tức nhạc sĩ Kevin Khoa, chơi keyboard trong ban nhạc Bolero - ban nhạc này từng hiện diện trong chương trình Paris By Night 15 vào năm 1992. Theo nguồn tin chưa được kiểm chứng thì Kevin Khoa trẻ hơn ca sĩ Ngọc Lan khoảng 4 tuổi và đây là cuộc hôn nhân đầu tiên của ca sĩ Ngọc Lan sau nhiều lần chứng kiến những mối tình của mình tan vỡ.

Vấn đề sức khỏe

Từ đó trở đi, cô vẫn tiếp tục sinh hoạt văn nghệ nhưng không còn mạnh mẽ như những năm đầu thập niên 90 vì sức khỏe không cho phép. Ngọc Lan thỉnh thoảng vẫn còn xuất hiện trong các băng video cho các trung tâm ca nhạc như Hollywood Nights, Asia nhưng hầu hết là các clip quay ngoại cảnh thay vì trên sân khấu. Theo một số người sưu tầm nhạc, cô đã trình bày trên 800 ca khúc và thực hiện được xấp xỉ 40 video clip. Con số hạn chế về video được chính cô giải thích là "do bản tính nhút nhát trước ống kính".

Năm 1993, khán giả đã không thấy Ngọc Lan xuất hiện nhưng một năm sau người yêu nhạc lại thấy cô trong chương trình mang tên Ngọc Lan & Thính Giả Thương Yêu tại Anaheim. Khán giả tinh ý nhận xét thấy cô có phần nào suy sụp tinh thần và tiếng hát của cô không còn ngân nga, truyền cảm như xưa dù họ không biết được Ngọc Lan lúc ấy đang mắc bệnh nan y - bản thân Ngọc Lan cũng không có ý cho mọi người biết nên lúc đó chưa ai biết về tình trạng này. Don Hồ gặp Ngọc Lan trong một buổi diễn tại Winnipeg, Canada, đã từng bắt gặp Ngọc Lan sơ ý đánh rơi trang phục và phụ kiện sân khấu và cũng đã nghi ngờ về tình trạng của cô lúc ấy - những lần diễn chung sau đó, anh bắt đầu theo sát Ngọc Lan hơn để để ý và giúp đỡ cô khi cần.

Năm 1995, Ngọc Lan cộng tác với trung tâm Thúy Nga và xuất hiện lần đầu trong Paris By Night 31. Lần cuối cùng cô được thấy trên sân khấu PBN là Paris By Night 35 vào năm 1996. Cùng năm đó, trong lần thu hình trong cuốn video 12, Việt Nam Niềm Nhớ, của trung tâm Asia tại Toronto, trước hàng ngàn khán giả, Ngọc Lan phải có người nắm tay đưa lên sân khấu. Người ta giải thích có hai nguyên nhân cho sự suy sụp đó: bệnh tình của bản thân cô và sự qua đời đột ngột của người chị gái trước đó không lâu.

Cũng chính vì tình hình sức khỏe nên cô không thể có con được nữa.

Chính thức giải nghệ & qua đời

Năm 1998, Ngọc Lan xuất hiện lần cuối cùng trong dịp thu hình quay ngoại cảnh cho Asia cuốn video thứ 18 với tựa đề Nhớ Sài Gòn, trong cuốn video này, Ngọc Lan đã cắt đi kiểu tóc uốn xoăn đặc trưng mà thay vào đó là kiểu tóc tém cùng gương mặt mệt mỏi, đượm buồn của mình trong ca khúc Khóc một dòng sông của Đức Huy. Đây là video ca nhạc cuối cùng của cô với trung tâm Asia.

Sau đó không lâu, trong một cuộc phỏng vấn trên truyền hình tại Nam California phát hình vào ngày 10 tháng 3 năm 1998, Ngọc Lan và phu quân Kevin Khoa đã dành cho MC Nam Lộc và Thụy Trinh một cuộc nói chuyện thân tình để giải tỏa những thắc mắc và lời đồn đại về tình trạng bệnh tình của cô từ giới thưởng ngoạn, tai hại nhất là vụ trung tâm băng nhạc Diễm xưa đưa tin về việc ca sĩ hải ngoại Ngọc Lan đã qua đời trước đó. Và đây cũng là lần cuối cùng cô xuất hiện trước khán giả, sau đó Ngọc Lan hoàn toàn rút lui khỏi sân khấu và giới nghệ thuật vì bệnh tình cô ngày càng trầm trọng - mắt cô lòa dần, sức khỏe cũng hao mòn [điển hình là chứng hay quên gây ra bởi tác dụng phụ của thuốc điều trị] theo những ngày tháng cuối cùng trong cuộc đời cô.

Ngày 6 tháng 3 năm 2001, Ngọc Lan trút hơi thở cuối cùng vào lúc 8 giờ 25 phút sáng [giờ địa phương] sau quãng thời gian dài điều trị bệnh đa xơ cứng, hưởng dương 44 tuổi. Ngày 10 tháng 3, Đài truyền hình Văn nghệ Việt Nam đã tường thuật lễ tang ca sĩ Ngọc Lan vào lúc 10 giờ sáng tại thánh đường Holy Spirit tức nhà thờ Thánh Linh. Gần 1000 chỗ ngồi bên trong giáo đường và hàng trăm người phải đứng bên ngoài tham dự buổi lễ. Còn có hàng trăm người đã đến thẳng nghĩa trang The Good Shepherd [Nghĩa trang Chúa Chiên Lành] tại thành phố Huntington Beach để đợi chờ tiễn đưa người ca sĩ khả ái, đa tài và hiền hậu. Trizzie Phương Trinh - vốn là người có kỉ niệm lần cuối cùng được gặp Ngọc Lan trong một đại nhạc hội, đã không thể dự tang lễ của nữ danh ca vì đang ở Việt Nam với Bằng Kiều.

Post-mortem

Ít lâu sau cái chết của nữ danh ca, ít nhất đã có 5 ca khúc đã được viết lên để tưởng niệm Ngọc Lan như Nhật Ngân với Tiếng Hát Mong Manh, Trần Trịnh với Gãy Cánh Thiên Hương, Trần Thiện Thanh với Huyền Thoại Ngọc Lan, Ngọc Trọng với Bài Cho Tình Ta,... nhưng được biết đến nhiều hơn cả là ca khúc Vĩnh Biệt Một Loài Hoa của nhạc sĩ Anh Bằng.

Ngọc Hương, người sở hữu ngoại hình và giọng ca gần giống với Ngọc Lan, viếng mộ cố danh ca tại nghĩa trang The Good Shepherd

Trong Paris By Night 60 - Thất Tình thu hình một thời gian sau tang lễ của Ngọc Lan, MC Nguyễn Cao Kỳ Duyên đã chia buồn về sự ra đi của Ngọc Lan và MC Nguyễn Ngọc Ngạn đã đọc bốn câu thơ của nhà văn Nguyên Nghĩa trong tuần báo Tự Do của Canada để chia buồn với khán thính giả.

Chín năm sau đó, trong chương trình Paris By Night 100 - Ghi Nhớ Một Chặng Đường, trong video clip Tưởng Niệm cũng có hình ảnh của Ngọc Lan, sau đó MC Nguyễn Ngọc Ngạn đã sử dụng hai câu thơ thất ngôn Mỹ nhân tự cổ như danh tướng / Bất hứa nhân gian kiến bạch đầu [dịch nghĩa: Người đẹp từ xưa như danh tướng / Không muốn thiên hạ thấy mình lúc về già] để ngụ ý nói về Ngọc Lan. Hình ảnh của cô cũng xuất hiện trở lại trong chương trình Paris By Night 126 - Hành Trình 35 Năm [Phần 1] và trong cuộc thi V-Star mùa thứ 5 trong năm 2018 có sự xuất hiện của Ngọc Hương - người có ngoại hình, phong cách và giọng hát khiến rất nhiều khán giả liên tưởng ngay đến cố danh ca một thời.

Được biết, nhà riêng của Trizzie Phương Trinh ở gần nơi Ngọc Lan yên nghỉ nên năm nào cô cũng ghé thăm nơi này.

Di sản để lại

Ngọc Lan đã để lại cho hậu thế rất nhiều album với giọng ca trữ tình của cô, và cho tới nay giọng hát của cô vẫn được rất nhiều khán giả tìm đến, thu thập và thưởng thức ở cả hải ngoại lẫn trong nước. Nói cách khác, Ngọc Lan đã trở thành một tượng đài bất hủ đối với giới âm nhạc nhạc hải ngoại và sau cái chết của cô, các trung tâm giải trí lớn của cộng đồng người Việt hải ngoại như Thúy Nga và Asia đều có nhiều lần nhắc đến cô trên sân khấu ở hai hình thức - trình diễn và thuyết minh của các MC để tưởng niệm nữ danh ca.

Theo một số người sưu tầm nhạc, cô đã trình bày trên 800 ca khúc và thực hiện được xấp xỉ 40 video clip.

Các mối quan hệ

Nhật Ngân

Khi Nhật Ngân nghe xong ca khúc Mưa Trên Biển Vắng do chính ông viết lời Việt và Ngọc Lan trình bày, ông cảm nhận rằng ca khúc ấy cũng chính là tâm sự của nữ danh ca. Đồng thời, nhạc sĩ cũng đánh giá cao hai ca khúc mà chính Ngọc Lan đã viết lời.

"Giai đoạn đó thì tôi nghĩ là Ngọc Lan đang có những chao đảo về tình yêu, tôi cảm thông cho những chao đảo đó, tôi đã viết bài Hạnh phúc nơi nào mang cái cảm xúc của Ngọc Lan trong thời gian đó, vì hạnh phúc thường là mình thấy có nhưng rồi lại không, nhiều khi mình nghĩ mình đã gặp hạnh phúc rồi mà cuối cùng vẫn chả thấy nó đâu cả." - cảm nhận của nhạc sĩ Nhật Ngân về phong cách viết lời Việt từ nhạc nước ngoài của Ngọc Lan.

Trần Thiện Thanh

Trước năm 1993, Trần Thiện Thanh cho rằng Ngọc Lan đã tạo ra một trường phái riêng mang tên mình ở nước ngoài. Sau này, hai người còn được gặp nhau và được hát chung trong một chương trình thu thanh vào đĩa nhựa.

Duy Quang

Duy Quang khẳng định là ông cũng có rất nhiều cảm tình với giọng ca của Ngọc Lan sau khi nghe được một vài album của cô. Không rõ hai người đã từng gặp mặt nhau lần nào chưa.

Chí Tài

Lúc sinh thời, Chí Tài từng kể rằng ông có nhiều kỷ niệm với Ngọc Lan khi được đi diễn chung nhiều lần - ông thường đệm đàn cho Ngọc Lan mỗi khi cùng lên sân khấu. Ông cho biết gương mặt của Ngọc Lan tuy trông có vẻ buồn và nghiêm nghị như vậy nhưng ở ngoài thì rất hòa đồng, vui tính và bình dân.

Ngoài ra, Chí Tài cũng nói rằng Ngọc Lan là ca sĩ hiếm hoi mà ông đã quen biết từ lúc người đó chưa nổi tiếng cho đến khi qua đời.

Trizzie Phương Trinh

Lần cuối cùng Trizzie gặp Ngọc Lan là trong một đêm nhạc. Lúc ấy cô giật mình vì thấy Ngọc Lan trang điểm không được do thị lực kém và tiếng hát của cô không còn được truyền cảm như ngày trước. Các nghệ sĩ vào thời điểm đó đều biết cô bị bệnh nên rất thương cô. Sau này, Trizzie không thể dự tang lễ của Ngọc Lan vì đang ở Việt Nam cùng Bằng Kiều, nhưng nhà riêng của cô tại Mỹ nằm gần nơi Ngọc Lan yên nghỉ nên năm nào cô cũng thăm mộ cố danh ca.

Xuất hiện trong các chương trình Paris By Night

Toàn bộ 5 lần xuất hiện trên sân khấu Paris By Night của Ngọc Lan đều là những phần trình diễn đơn ca.

Thông tin bên lề

• Ngọc Lan đã mắc phải bệnh thuộc dạng “The Demyelinating Diseases” mà trong danh từ y khoa Medical Term là M.S. có nghĩa là Multiple Sclerosis [đa xơ cứng] – bệnh này phá hỏng hệ thống thần kinh, làm cho các vỏ bao bọc dây thần kinh bị hủy hoại – đây là một loại bệnh chưa có thuốc chữa vào thời điểm Ngọc Lan mắc phải, chỉ dùng thuốc Prednisone để kéo dài thời gian – y khoa không biết nguyên nhân từ đâu – bệnh này hiếm thấy ở người Á Châu và Phi Châu, và thường có tỉ lệ cao đối với phụ nữ.