Nhân viên y tế tại TP.HCM chuẩn bị tiêm vắc xin ngừa COVID-19 cho người dân - Ảnh: THU HIẾN
TS.BS Phạm Quang Thái - trưởng Văn phòng Tiêm chủng mở rộng miền Bắc [Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương] - cho biết sau khi khỏi COVID-19 có thể tiêm vắc xin được ngay. Tuy nhiên cần lưu ý là bệnh nhân phải khỏi hẳn, không còn các triệu chứng, chứ không phải chỉ xét nghiệm âm tính.
Trường hợp còn triệu chứng, có nguy cơ trùng hợp giữa phản ứng do vắc xin hay triệu chứng của bệnh và có thể dẫn tới xử lý sai với phản ứng sau tiêm. Như vậy, khi đã khỏi hẳn COVID-19 thì tiêm theo lịch như bình thường và không cần phải chờ thêm.
Những kết quả nghiên cứu gần đây cho thấy, kháng thể sau nhiễm tự nhiên sẽ không hiệu quả bằng việc có tiêm vắc xin. Đặc biệt, nhiễm trước hoặc sau tiêm cho kết quả kháng thể được tăng cường cao hơn rất nhiều so với việc đơn thuần nhiễm tự nhiên hoặc đơn thuần chỉ tiêm vắc xin.
TS Thái cho biết thêm, đối với những người có bệnh lý liên quan đến miễn dịch hoặc sử dụng các thuốc gây ức chế miễn dịch, hay bệnh lý làm đáp ứng miễn dịch yếu đều phải tiêm mũi vắc xin bổ sung và tiêm nhắc lại theo đúng lịch.
Như vậy, ngoài mũi cơ bản [2 hoặc 3 mũi tùy đối tượng] còn có mũi nhắc lại, hiện Việt Nam mũi nhắc lại tiêm cách 3 tháng so với mũi cuối cùng của liều cơ bản.
Trường hợp người nhiễm COVID-19 nhưng không biết tình trạng bản thân mà vẫn tiêm vắc xin, thì cũng
không làm tăng nguy cơ đến sức khỏe. Mọi người vẫn cần tiếp tục thực hành tốt 5K để hạn chế sự lây nhiễm, điều có thể giúp virus tiếp tục lan tràn và biến đổi tạo ra những biến chủng mới khó lường.
Bà Dương Thị Hồng - phó viện trưởng Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương, trưởng Văn phòng Tiêm chủng mở rộng quốc gia - cho biết từ tháng 12-2021, Bộ Y tế hướng dẫn người dân sau khi khỏi COVID-19 và hoàn thành việc cách ly y tế theo quy định, hồi phục sức khỏe sẽ được tiêm vắc xin COVID-19 [bao gồm các liều vắc xin cơ bản và mũi tiêm nhắc lại].
Việc tiêm nhắc lại vào thời gian nào sau khi khỏi COVID-19 phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe của người dân.
Theo hướng dẫn, có thể tiêm sau khi khỏi bệnh và hoàn thành cách ly y tế. Tuy nhiên, thực tế người bệnh sau khi khỏi không thể hồi phục sức khỏe ngay chỉ sau 1 - 2 tuần. Thông thường thời gian để sức khỏe hồi phục phải mất từ 2 tuần đến 1 tháng tùy thể trạng của mỗi người.
"Khi tiêm vắc xin COVID-19 sẽ có phản ứng thông thường, có thể gây mệt mỏi, đau nhức, sốt… Nếu sức khỏe chưa phục hồi, lại thêm những phản ứng sau tiêm sẽ khiến cơ thể mệt mỏi hơn. Bởi vậy, người dân cần theo dõi sức khỏe, khi cảm thấy sức khỏe đã phục hồi mới tiếp tục tiêm vắc xin", bà Hồng khuyến nghị.
Theo hướng dẫn của Bộ Y tế, những đối tượng trì hoãn tiêm vắc xin COVID-19 là những người đang mắc bệnh cấp tính và phụ nữ mang thai dưới 13 tuần; chống chỉ định với những người có tiền sử rõ ràng phản vệ với vắc xin phòng COVID-19 cùng loại [lần trước] và có bất cứ chống chỉ định nào theo công bố của nhà sản xuất.
Bà Dương Thị Hồng cho biết đối với trẻ mắc COVID-19, cũng giống người lớn, nên để sức khỏe phục hồi hoàn toàn mới tiêm vắc xin.
"Kế hoạch sắp tới nước ta sẽ tiêm vắc xin COVID-19 cho trẻ từ 5 đến dưới 12 tuổi", bà Hồng cho hay.
Dưới đây là những thắc mắc và câu trả lời của các chuyên gia y tế của Tổ chức Y tế thế giới [WHO] và Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa bệnh tật Hoa Kỳ.
Câu hỏi: Tôi đã tiêm 3 mũi vaccine Covid-19, nếu tôi đã mắc Covid-19, thì có cần tiêm vaccine tiếp hay không?
Trả lời: Sau khi nhiễm Covid-19, cơ thể sẽ sản sinh phản ứng miễn dịch để chống lại chính tác nhân gây bệnh. Tuy nhiên, khả năng sản sinh miễn dịch lại khác nhau ở mỗi người, và nó phụ thuộc vào tình trạng nhiễm bệnh của từng cá nhân là nhẹ hay nặng. Hiện tại, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng nếu một người mắc Covid-19 nhưng chỉ gặp phải tình trạng nhiễm trùng mức độ rất nhẹ hoặc không có triệu chứng, thì nhiều khả năng người đó chỉ có thể hình thành một mức độ kháng thể rất thấp. Đây chính là lý do tại sao việc tiêm vaccine vẫn được khuyến cáo – ngay cả khi bản thân đã bị nhiễm Covid-19. Các chuyên gia khuyên rằng nên tiếp tục và tiêm vaccine dù bạn đã từng mắc Covid-19, vì vaccine lúc này đóng vai trò như một chất hỗ trợ tăng cường hệ thống miễn dịch.
Câu hỏi: Tôi có nên chờ một khoảng thời gian sau khi hồi phục Covid-19 rồi mới tiêm vaccine hay không?
Trả lời: Về nguyên tắc, có thể tiêm vaccine ngay sau khi khỏi Covid-19. Tuy nhiên, các chuyên gia khuyên rằng nên nghỉ ngơi một thời gian – khoảng một vài tuần – để cảm thấy hoàn toàn khỏe mạnh trước khi đi tiêm phòng.
Việc tiêm sau khi đã mắc Covid-19 cũng sẽ có sự khác biệt giữa các quốc gia. Một số quốc gia khuyến cáo nên dành một khoảng thời gian khoảng 3 tháng hoặc 6 tháng sau khi nhiễm bệnh – dựa trên cơ sở kháng thể tự nhiên có thể kéo dài tối đa 6 tháng sau khi mắc bệnh. Một yếu tố khác ảnh hưởng đến quá trình này là nguồn cung cấp vaccine ở các quốc gia là khác nhau, và có những quốc gia vẫn còn đang gặp tình trạng thiếu hụt vaccine nên thời gian tiêm có thể kéo dài hơn. Nhưng theo quan điểm khoa học và sinh học, chúng ta hoàn toàn có thể tiêm vaccine phòng ngừa ngay sau khi đã hoàn toàn bình phục.
Cho đến hiện tại, chúng ta chưa biết chắc chắn và chính xác khả năng các kháng thể trung hòa giúp bảo vệ chống lại nhiễm bệnh sẽ kéo dài trong khoảng thời gian bao lâu và hiệu quả của chúng duy trì như thế nào. Do đó, các chuyên gia không khuyến nghị làm xét nghiệm kháng thể cá nhân để xác định khả năng miễn dịch.
Câu hỏi: Có sự khác biệt giữa khả năng miễn dịch tự nhiên sau khi mắc bệnh và miễn dịch sau khi tiêm vaccine hay không?
Trả lời: Miễn dịch tự nhiên – hay miễn dịch được phát triển sau khi nhiễm bệnh một cách tự nhiên – là khác nhau ở mỗi người và rất khó dự đoán khả năng hiệu quả của nó. Ngược lại, vaccine là sản phẩm đã được tiêu chuẩn hóa về liều lượng kháng nguyên sử dụng, và điều này dựa trên nhiều thử nghiệm lâm sàng và nghiên cứu khoa học. Do vậy, nếu một người được tiêm vaccine, chúng ta có thể khá tự tin và dự đoán được khả năng miễn dịch cũng như loại phản ứng miễn dịch mà người đó đang có trong cơ thể - tất nhiên là ở phần lớn chứ không phải hoàn toàn những người được tiêm chủng. Đây chính là sự khác biệt chính giữa miễn dịch tự nhiên và miễn dịch bởi vaccine.
Hiện nay, nhiều nghiên cứu đã và đang quan tâm đến một vấn đề rất thú vị, đó là xem xét phản ứng miễn dịch khi một người được tiêm một liều vaccine sau khi bị nhiễm bệnh tự nhiên và một người được tiêm hai loại vaccine khác nhau [tiêm trộn hay tiêm kết hợp]. Những kết quả hiện tại mang đến những dấu hiệu tích cực, và các nhà khoa học tin rằng có lẽ phương pháp “lai” này thực sự mang lại phản ứng miễn dịch mạnh hơn nhiều so với khả năng miễn dịch tự nhiên hoặc khả năng miễn dịch nếu chỉ tiêm cùng một loại vaccine. Tuy nhiên, ý tưởng này vẫn cần thêm những nghiên cứu sâu hơn và cụ thể hơn nữa.
Hiện tại, tất cả các loại vaccine đang được cấp phép sử dụng bởi WHO đều có khả năng ngăn ngừa tình trạng bệnh nặng và nhập viện do tất cả các biến thể hiện có của virus SARS-CoV-2. Tuy nhiên, việc thực hiện các biện pháp phòng ngừa cá nhân như đeo khẩu trang, giữ khoảng cách, giữ vệ sinh tay và tránh những nơi đông đúc và khép kín, cũng như các biện pháp xã hội và các biện pháp sức khỏe cộng đồng khác áp dụng tại các từng địa phương vẫn là rất cần thiết – vì vẫn còn rất nhiều người chưa được tiêm đầy đủ trên toàn cầu.