Bệnh phó thương hàn là gì

1. Typhoid and paratyphoid fever
2. Typhoid facts in Vietnamese

Typhoid facts in Vietnamese

• Bệnh thương hàn là một bệnh nhiễm trùng dòng máu do vi khuẩn Salmonella typhi gây ra. Hầu hết mọi người ở Hoa Kỳ bị thương hàn khi đến thăm quốc gia khác do ăn hoặc uống thực phẩm hoặc đồ uống bị nhiễm khuẩn. Ở các quốc gia đang phát triển, bệnh thương hàn thường xảy ra thành dịch [nhiều người bị bệnh cùng một lúc].
• Vi khuẩn gây bệnh thương hàn được tìm thấy trong máu và phân của những người bị nhiễm bệnh và có thể tiếp tục có trong phân [cứt] từ hàng tuần đến hàng tháng hoặc lâu hơn sau khi phục hồi.

Triệu chứng thường bắt đầu từ 1 đến 3 tuần sau khi tiếp xúc với vi khuẩn và có thể bao gồm:

• sốt cao
• đau đầu
• nôn mửa hoặc đau bụng
• tiêu chảy
• mất cảm giác ngon miệng
• phát ban trên da
• yếu ớt

Bệnh lây lan như thế nào?

• Bệnh thương hàn lây lan khi một người ăn thức ăn hoặc uống nước bị nhiễm phân người có chứa vi khuẩn Salmonella typhi.
• Một số người ["người mang mầm bệnh"] khỏi bệnh tiếp tục thải ra vi khuẩn trong phân của họ. "Những người mang mầm bệnh" phải đặc biệt cẩn thận để tránh lây bệnh cho người khác [xem Cách Phòng Bệnh, dưới đây]. Họ không nên làm việc trong các nhà hàng hoặc những nơi xử lý thực phẩm cho đến khi một nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe xác định rằng họ không còn có vi khuẩn trong phân của họ.

Bệnh được chẩn đoán và điều trị như thế nào?

• Bệnh thương hàn thường được chẩn đoán bằng xét nghiệm máu hoặc phân.
• Bệnh thương hàn thường được điều trị bằng thuốc kháng sinh.

Phòng ngừa bệnh thương hàn như thế nào?

• Gặp một nhà cung cấp dịch vụ y tế hoặc đến phòng khám để tìm hiểu xem quý vị có cần tiêm vắc-xin bệnh thương hàn trước khi bạn đi du lịch hay không. Nếu có, hãy chủng ngừa từ 1 đến 2 tuần trở lên trước khi đi.
• Khi đến những khu vực có bệnh thương hàn, hãy tránh các thực phẩm/đồ uống có nguy cơ cao:
  • Chỉ uống nước đóng chai hoặc nước tinh khiết bằng cách đun sôi trong 1 phút trước khi uống. Nước có ga đóng chai an toàn hơn nước không có ga.
  • Gọi đồ uống không đá trừ khi đá được làm từ nước đóng chai hoặc nước đun sôi. Tránh ăn kem que và kem có hương vị mà có thể được làm từ nước bị nhiễm bẩn.
  • Ăn thức ăn đã được nấu kỹ, vẫn còn nóng và bốc hơi.
  • Tránh ăn rau sống và trái cây mà không thể gọt vỏ. Các loại rau như rau diếp dễ dàng bị nhiễm bẩn và rất khó rửa sạch.
  • Khi bạn ăn trái cây hoặc rau sống có thể gọt vỏ, hãy tự mình gọt vỏ chúng. [Hãy rửa tay bằng xà phòng trước.]
  • Tránh những thức ăn và đồ uống của những người bán hàng rong. Rất khó để giữ những thực phẩm đó sạch và nóng trên đường phố và nhiều du khách bị bệnh do những thực phẩm mua từ những người bán hàng rong.
• Luôn luôn rửa tay cẩn thận bằng xà phòng và nước sau khi sử dụng nhà tắm và không chế biến hoặc phục vụ đồ ăn cho những người khác nếu bạn bị nhiễm Salmonella typhi. Điều này sẽ làm giảm nguy cơ bạn truyền bệnh cho người khác.

• Last Updated February 21, 2018    

Đối với sốt thương hàn, thời gian ủ bệnh [thường từ 8 đến 14 ngày] tỷ lệ nghịch với số lượng sinh vật ăn vào. Khởi phát thường từ từ, sốt, nhức đầu, đau khớp, viêm họng, táo bón, chán ăn, đau bụng và đau. Các triệu chứng ít gặp hơn bao gồm chứng khó tiểu, ho khan, và chảy máu cam.

Không điều trị, nhiệt độ tăng lên theo từng bước từ 2 đến 3 ngày, cao hằng định [thường là 39,4 đến 40° C] trong 10 đến 14 ngày, bắt đầu giảm dần vào cuối tuần thứ 3 và trở về bình thường trong tuần thứ 4. Sốt kéo dài thường đi kèm với chứng nhịp tim chậm và kiệt sức. Các triệu chứng thần kinh trung ương như mê sảng, sững sờ, hoặc hôn mê xảy ra trong những trường hợp nặng. Trong khoảng 10 đến 20% bệnh nhân, tổn thương hồng ban rải rác [đào ban] ở ngực và bụng trong tuần thứ 2 và hết trong 2 đến 5 ngày.

Lách to, giảm bạch cầu, thiếu máu, bất thường chức năng gan, protein niệu, và tình trạng rối loạn đông máu là phổ biến. Có thể xảy ra viêm túi mật cấp và viêm gan cấp.

Trong giai đoạn cuối của bệnh, khi tổn thương đường ruột là nổi bật nhất, ỉa máu, và phân nhầy máu có thể xảy ra [ở 20% bệnh nhân, chiếm 10%]. Ở khoảng 2% bệnh nhân, xuất huyết trầm trọng xảy ra trong tuần thứ 3, với tỷ lệ tử vong khoảng 25%. Đau bụng cấp tính và bạch cầu trong tuần thứ 3 có thể cho thấy thủng ruột, thường liên quan đến giai đoạn hồi tràng và xảy ra ở 1 đến 2% bệnh nhân.

Viêm phổi có thể phát triển trong tuần thứ 2 hoặc thứ 3 và có thể là do nhiễm khuẩn phế cầu thứ phát, mặc dù S. Typhi cũng có thể gây viêm phổi. Nhiễm khuẩn huyết đôi khi dẫn đến nhiễm trùng khu trú như viêm xương tuỷ, viêm nội tâm mạc, viêm màng não, áp xe mô mêm, viêm cầu thận hoặc viêm hệ tiết niệu sinh dục.

Các biểu hiện không điển hình của sốt thương hàn, chẳng hạn như viêm phổi, chỉ sốt, hoặc rất hiếm khi có các triệu chứng phù hợp với nhiễm trùng đường tiết niệu, có thể làm chậm chẩn đoán.

Giai đoạn hồi phục có thể kéo dài vài tháng.

Trong 8 đến 10% bệnh nhân không được điều trị, có thể tái phát trong vòng 2 tuần. Vì những lý do không rõ ràng, liệu pháp kháng sinh trong giai đoạn ban đầu làm tăng tỷ lệ tái phát sốt lên 15 đến 20%. Nếu kháng sinh được khởi động lại vào thời điểm tái phát, sốt sẽ giảm nhanh chóng, không giống như đáp ứng ở giai đoạn đầu của bệnh. Đôi khi, tái phát lần thứ 2.

Cho đến nay, bệnh thương hàn vẫn đang là nỗi lo của toàn thế giới, khi ước tính mỗi năm có khoảng 16 triệu ca mắc mới và 600.000 người tử vong do bệnh. Thương hàn thường phát triển thành dịch ở các quốc gia nhiệt đới và cận nhiệt đới. Theo ghi nhận tại Việt Nam, bệnh thương hàn từng bùng phát thành dịch ở một vài tỉnh thuộc vùng đồng bằng sông Cửu Long và một số tỉnh phía Bắc.

Thương hàn là bệnh về đường tiêu hóa có khả năng lây lan trong cộng đồng, do vi khuẩn Salmonella typhi gây ra. Thời gian ủ bệnh trung bình từ 8 – 14 ngày, phụ thuộc vào số lượng vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể người bệnh. 

Thương hàn là một bệnh khởi phát rất đột ngột. Trong trường hợp nhẹ, bệnh thương hàn thường không có triệu chứng. Trong trường hợp nặng, bệnh gây sốt cao kéo dài, mệt mỏi, chán ăn, đau đầu, nôn khan, táo bón hoặc tiêu chảy,… Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh có thể gây tử vong, loét thanh mạc và thủng ruột dẫn đến chảy máu.

Bệnh thương hàn có thể ảnh hưởng lớn đến sức khỏe người bệnh và gây tử vong

Nguồn truyền nhiễm bệnh quan trọng của bệnh thương hàn đến từ người bệnh, khi người bệnh vẫn có thể lây nhiễm cho người khác trong thời gian ủ bệnh. Bên cạnh đó sau khi chấm dứt các triệu chứng lâm sàng, đa số người đã khỏi bệnh vẫn mang vi khuẩn Salmonella typhi trong người và vẫn tiếp tục đào thải vi khuẩn ra môi trường bên ngoài trong khoảng thời gian từ 2 – 3 tuần. Trong một số trường hợp, người bệnh vẫn tiếp tục đào thải vi khuẩn ra ngoài môi trường trong 2 – 3 tháng.

Người mắc bệnh thương hàn do uống nước hoặc ăn những loại thức ăn bị nhiễm khuẩn, nhất là trứng, thịt bò, thịt gia cầm, sữa… Vi khuẩn thương hàn có khả năng sinh sôi trong sữa và các chế phẩm, mà không làm thay đổi tính chất hay mùi vị. Nấu chín thực phẩm là phương pháp giúp giảm bớt nguy cơ nhiễm khuẩn, nhưng không loại bỏ hoàn toàn nguy cơ. 

Bên cạnh đó, thương hàn còn có thể lây truyền từ người sang người thông qua tiếp xúc trực tiếp, hay tiếp xúc với chất thải, đồ dùng bị nhiễm khuẩn từ người bệnh. Bệnh có thể xảy ra ở bất kỳ ai, bất kỳ độ tuổi nào, nhưng thường gặp nhất vẫn là những người trong độ tuổi từ 15 – 30. Đây là nhóm tuổi có khả năng sinh sống và làm việc tại những nơi có điều kiện sống bất lợi như nguồn nước bị ô nhiễm, chất thải không được xử lý. Tuy nhiên thực tế, điều kiện vệ sinh và ý thức giữ gìn vệ sinh chung của cộng đồng đã cải thiện đáng kể so với quá khứ, nên nguy cơ lây truyền bệnh thương hàn theo con đường này đang giảm dần theo thời gian.

Người bệnh thương hàn do ăn uống các loại thức ăn bị nhiễm khuẩn hay lây nhiễm từ người sang người

Ở thể điển hình, bệnh thương hàn sẽ có diễn biến và các triệu chứng sau:

Thông thường, giai đoạn ủ bệnh kéo dài từ 7 – 15 ngày. Trong khoảng thời gian này, người bệnh không có triệu chứng.

Thường diễn biến trong 1 tuần với các triệu chứng như: Sốt tăng dần, thường có gai rét lúc đầu. Nhiệt độ có thể tăng cao lên đến 39 – 41 độ C đến ngày thứ 7 của bệnh. Bên cạnh triệu chứng sốt kéo cao kéo dài, người bệnh thương hàn còn thường hay gặp các triệu chứng như nhức đầu, mệt mỏi, ăn ngủ kém, ù tai. 

Thường giai đoạn kéo dài trong khoảng 2 tuần với các triệu chứng như: Sốt, nhiễm độc thần kinh, đào ban, tiêu hóa, tiêm mạch.

Bệnh nhân thương hàn ở giai đoạn toàn phát thường sốt cao liên tục 39 – 40 độ C, với sốt nóng là chủ yếu. Bên cạnh đó, nhiễm độc thần kinh còn là triệu chứng nổi bật, biểu hiện bằng nhức đầu, ù tai, tay run, hay mất ngủ và gặp ác mộng. Điển hình của nhiễm độc thần kinh là trạng thái typhos. Khi đó, tuy người bệnh vẫn nhận biết các kích thích từ môi trường xung quanh nhưng vẫn nằm bất động, mắt nhìn đờ đẫn, vẻ mặt vô cảm. Trong một số trường hợp nặng hiếm gặp, bệnh nhân hôn mê, li bì.

Các nốt đào ban [hay hồng ban] dát nhỏ 2 – 3 mm có thể mọc ở bụng, ngực và mạn sườn. Số lượng ban ít, thường xuất hiện từ ngày 7 – 12 của bệnh. Bệnh nhân thương hàn còn gặp các vấn đề về tiêu hóa như đi ngoài phân lỏng sệt, màu vàng nâu, khoảng 5 – 6 lần mỗi ngày. Bụng của bệnh nhân thường chướng đau nhẹ lan tỏa vùng hố chậu phải. Ngoài ra, bệnh nhân thương hàn còn có thể gặp bệnh viêm phế quản, viêm phổi. Mạch chậm so với nhiệt độ của người bệnh thương hàn trong giai đoạn này được gọi là mạch và nhiệt độ phân ly. 

Giai đoạn này của bệnh thương hàn thường kéo dài trong khoảng 1 tuần. Nhiệt độ người bệnh dao động mạnh rồi giảm dần. Bệnh nhân phục hồi, đỡ mệt, ăn ngủ tốt hơn và hết các vấn đề về tiêu hóa.

Để chẩn đoán bệnh thương hàn chính xác, cần đưa bệnh nhân đến các bệnh viện hoặc các trung tâm y tế lớn được trang bị đầy đủ dụng cụ, máy móc và có các bác sĩ chuyên môn cao. Tại đó, các bác sĩ sẽ chẩn đoán bệnh thương hàn bằng cách dựa vào các triệu chứng lâm sàng như sốt hơn một tuần không rõ nguyên nhân, kèm rối loạn tiêu hóa, gan và lá lách to, nổi hồng ban. Ngoài ra, các bác sĩ còn chẩn đoán bệnh dựa vào phương pháp cận lâm sàng: Bạch cầu máu không tăng, phản ứng với huyết thanh Widal, PCR, RIA, ELISA,… Hay dựa vào kết quả cấy vi khuẩn [+].

Điều trị đặc hiệu

Tuy việc điều trị bệnh không quá phức tạp nhưng hiện nay tình trạng Vi khuẩn thương hàn kháng thuốc kháng sinh là rào cản lớn đối với các bác sĩ trong quá trình điều trị bệnh. Hiện tượng vi khuẩn kháng thuốc kháng sinh được thông báo lần đầu tiên ở Ấn Độ năm 1960. Tại Việt Nam, vi khuẩn thương hàn kháng Chloramphenicol 91,2%; Bactrim 96%; Ampicillin 92,8%; cùng một số loại kháng sinh mới như Claforan, Norfloxacin, Ciprobay. Trong vòng 5 – 10 năm trở lại đây, các nhà nghiên cứu đã phân lập được chủng vi khuẩn kháng thuốc với kháng sinh như nhóm Fluoroquinolone và nhóm Cephalosporin thế hệ III. 

Điều trị triệu chứng

Bên cạnh điều trị đặc hiệu với kháng sinh nhóm Fluoroquinolone và nhóm Cephalosporin thế hệ III, triệu chứng của bệnh thương hàn còn được điều trị bằng cách bù nước điện giải [1500-2000ml/ngày] theo tỷ lệ Glucose 5%, Ringer Lactat, Natri clorid 9%, hạ sốt khi sốt cao, áp dụng chế độ ăn với thức ăn mềm và đủ chất dinh dưỡng trong thời gian sốt.

Điều trị biến chứng

Xuất huyết tiêu hóa, thủng ruột và biến chứng choáng nội độc tố là những biến chứng có thể xảy ra trong quá trình điều trị bệnh thương hàn. Đối với trường hợp bị xuất huyết tiêu hóa, các bác sĩ không dịch chuyển bệnh nhân, và ngay lập tức cho chườm lạnh, sử dụng thuốc cầm máu và truyền thêm máu. Trong trường hợp người bệnh bị thủng ruột, bác sĩ có thể chống sốc điều trị ngoại khoa. Khi bệnh nhân có biến chứng choáng nội độc tố, các bác sĩ có thể dùng thuốc kháng viêm Solu medrol 30mg/kg truyền trong 30 phút đầu và có thể lặp lại sau 4 – 6 giờ trong vòng 48 giờ.

Ngoài ra để điều trị người lành mang vi khuẩn, các bác sĩ có thể sử dụng các loại thuốc như  Ciprofloxacin, Pefloxacin, Cefixim…

Để phòng ngừa bệnh thương hàn hiệu quả, cần kiểm tra kỹ nguồn nước trước khi sử dụng, thực phẩm hàng ngày phải luôn tươi mới, đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ và trên hết là đảm bảo chất lượng vệ sinh an toàn. Người dân nên thực hành ăn chín, uống sôi và rửa tay sạch trước khi chế biến món ăn, trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh. 

Bên cạnh những phương pháp trên, việc tiêm vắc xin phòng bệnh thương hàn còn được Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo rộng rãi cho mọi người dân, đặc biệt là đối với người dân ở các quốc gia có dịch bệnh đang lưu hành, những người thường đi du lịch, người hay tiếp xúc với thực phẩm không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, hoặc di chuyển đến vùng vệ sinh kém. Typhoid Vi và Typhim Vi là hai loại vacxin thương hàn phổ biến tại Việt Nam hiện nay.

Tiêm ngừa vắc xin giúp phòng bệnh thương hàn hiệu quả

Trong đó, vắc xin Typhoid Vi được sản xuất bởi nhà sản xuất vắc xin và sinh phẩm uy tín tại Việt Nam – Viện Pasteur Đà Lạt, được chỉ định dùng tiêm dưới da hoặc tiêm bắp với liều dùng 0.5 ml cho trẻ từ 2 tuổi trở lên và người lớn với lịch tiêm 1 mũi duy nhất và nhắc lại sau mỗi 3 năm nếu có nguy cơ.

Bên cạnh Typhoid Vi, Typhim Vi là một loại vacxin thương hàn, có xuất xứ từ Pháp, được chỉ định tiêm bắp hoặc tiêm dưới da cho người lớn và trẻ em trên 2 tuổi, chỉ cần 1 liều vắc xin Typhim Vi duy nhất có tác dụng bảo vệ bạn trước căn bệnh thương hàn trong 3 năm. Sau đó có thể tiêm nhắc mỗi 3 năm khi tiếp tục có nguy cơ mắc bệnh.

Hiện nay, người dân có thể tiêm vacxin thương hàn tại những bệnh viện hoặc hệ thống Trung tâm Tiêm chủng vắc xin VNVC trên cả nước. 

Để đăng ký tiêm vắc xin hoặc tư vấn về lịch tiêm chủng, bạn có thể liên hệ tổng đài 028.7300.6595, hoặc qua fanpage Trung tâm Tiêm chủng Trẻ em và Người lớn – VNVC. Bạn cũng có thể đến trực tiếp Hệ thống trung tâm tiêm chủng trên toàn quốc để đăng ký vắc xin thương hàn trực tiếp.

Khách hàng cũng có thể mua vắc xin hoặc các gói vắc xin bằng cách truy câp //shop.vnvc.vn/, lựa chọn và thanh toán mua vắc xin theo nhu cầu.

Trần Phúc