Văn hóa là tổng hợp các giá trị do con người tạo ra, trước hết là những giá trị tinh thần. Người ta thường nói đến các chức năng của văn hóa như: nhận thức- dự báo, giáo dục- giao tiếp, sinh hoạt, tôn giáo, thẩm mỹ, giải trí, Đúng từ gốc độ nhân sinh nhiều người cho rằng, chức năng bao trùm nhất của văn hóa góp phần gìn giữ tính người trong con người trong vai trò giáo dục văn hóa, văn hóa tính người, con người trở thành một động vật siêu đẳng và tột bực thông minh, để từ đó con người trở thành chủ nhân của muôn loài, nhìn một cách tồng quát đời sống con người, dù ở đâu hay dưới thời đại nào, văn hóa nhân bản cũng là nền tảng giúp cho con người phát triển và đi lên theo chiều hướng tốt về mọi phương diện. Đồng thời văn hóa đã dạy con người biết sử dụng khối ốc và bàn tay kể từ khi đủ trí khôn cho đến lúc nhắm mắt để đem lại một cuộc sống tốt đẹp, thật hoàn hảo về vật chất cũng như tinh thần, biết nhìn nhận cuộc sống thế gian xung quanh. Vậy một khi bàn đến vấn đề, văn hóa nhân bản, văn hóa tính người, ta cần phải đề cập đến nhiều khía cạnh khác nhau, trong đó có chức năng gìn giữ tính người là điều kiện chính yếu và cần thiết để đào tạo cũng như huấn luyện con người trở thành sinh vật thật hoàn mỹ.
Có thể lấy một ví dụ, cá nhân nào nếu bị người đời cho rằng” vô văn hóa” thì có thể hiểu người đó thiếu giáo dục cơ bản. Vậy môi trường gia đình, học đường và xã hội đều là những nơi thiết yếu để huấn luyện, trao dồi và bổ túc lẫn nhau nhằm hoàn chỉnh con người và trí tuệ, khả năng, chính trị, đạo đức đến lối xử thế với đời. Nhờ đó con người có thể hiểu biết, sống chung, nâng đỡ và hợp tác để duy trì an ninh trật tự xã hội.
Qua nhiều thiên niên kỷ, dân tộc Việt đã hình thành và tự khẳng định, song do địa lý lịch sử, người Việt đã phải sớm tập hợp nhau chống thiên tai và ngoại xâm nên tính cộng đồng cao. Tính cộng đồng này, qua hàng ngàn năm, được nuôi dưỡng bởi nhiều giá trị văn hoá tạo ra những truyền thống gắn bó người dân, co những yếu tố văn hóa. Lối sống nông dân lúa nước, qua mấy ngàn năm, đã tạp ra cộng đồng một nền văn hóa mang lại cho con người một sự hiểu biết về thế giới và về chính mình, định hướng cho lối sống, và định hướng cho cuộc sống đẹp, lòng yêu nước, yêu con người.
Không có đi sâu vào lý luận, ta có thể xếp bản sắc văn hóa Việt vào loại hình văn hóa mang đậm tính người, tính cộng đồng. Cũng phải nhắc lại là khái niệm tính cộng đồng này mang tính nhân văn sâu sắc chỉ sự gắn bó những nhóm: gia đình, làng xã, tổ chức xã hội, tôn giáo trong cộng đồng dân tộc lớn sự gắn bó mang đậm tính người mang đậm tình làng nghĩa xóm, trên thuận dưới hòa, hòa hiếu với gia đình chính là sự định hướng cho nhân cách, lối sống đẹp.
Túm lại, văn hóa là sản phẩm của loài người, văn hóa được tạo ra và phát triển trong quanhệ giữa con người và xã hội. Song, chính văn hóa lại tham gia vào việc tạo nên con người, và duy trì sự bền vững và trật tự xã hội. Văn hóa góp phần gìn giữ tín người ở trong con người, văn hóa chỉ riêng có trong con người, là ranh giới phân biệt giữa con người và động vật. Văn hóa được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua quá trình xã hội hóa.
Văn hóa được tái tạo và phát triển trong quá trình xã hội hóa. Văn hóa được tái tạo và phát triển trong quá trình hành động và tương tác xã hội của con người. Văn hóa là trình độ phát triển của con người và xã hội được biểu hiện trong các kiểu và hình thức tổ chức đời sống và hành động của con người cũng như trong giá trị vật chất và tinh thần mà do con người tạo ra.
Giáo dục thẩm mỹ là vấn đề rất quan trọng và cần thiết trong việc hình thành nhân cách của trẻ em. Thông qua giáo dục thẩm mỹ, học sinh hiểu được cái hay, cái đẹp của tác phẩm và cuộc sống, đồng thời có cách ứng xử tốt với người thân trong gia đình, với thầy cô, bạn bè và cộng đồng.
Đang xem: Ví dụ về chức năng thẩm mỹ của văn hóa
Tác giả: ThS.Lê Thị Thanh Huyền, Khoa Tâm lý giáo dục, Trường Đại học Hải Phòng.
1. Nghệ thuật là cầu nối giữa con người và thế giới cái đẹp
Chúng ta biết rằng chất liệu của nghệ thuật chính là cuộc sống. Trong cuộc sống, cái đẹp là một bộ phận của các sự vật hiện tượng trong đời sống tự nhiên và xã hội. nhu cầu về tinh thần trong cảm xúc thẩm mỹ là một trong những nhu cầu quan trọng của con người. Trong các môn học ở nhà trường phổ thông thì bộ môn nghệ thuật có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc hình thành niềm tin của con người, ảnh hưởng đến hành vi của con người và đạt tới sự khoái cảm thẩm mỹ của tinh thần.
Đối với học sinh, trong lĩnh vực thẩm mỹ học sinh trau dồi cho mình những khái niệm chung về cái đẹp, cái xấu, cái bi, cái hài… bắt đầu từ những hành vi, những hành động, từ trang phục và trong cả nghệ thuật.
Mặt khác, từ giáo dục thẩm mỹ cho học sinh cũng giúp học sinh nhận thức được giá trị đạo đức trong thẩm mỹ. Trẻ em đến với đạo đức cũng thông qua cái đẹp. Vì vậy, phải phát triển ở trẻ nhu cầu quan hệ thẩm mỹ với mọi người, với xã hội, với lao động. Nói chung nghệ thuật tạo cho con người khả năng nhận thức, hiểu được cái đẹp trong đời sống tự nhiên và có tác động mạnh mẽ tích cực đến đời sống xã hội, làm phong phú đời sống tinh thần và là điều kiện để giữ gìn phẩm giá con người, là phương tiện để đấu tranh tích cực vì tư tưởng tốt đẹp của nhân loại.
Trong quá trình sống và hoạt động xã hội, con người đã hình thành quan niệm, niềm tin và muốn thể hiện tư tưởng ấy ở cái đẹp và tìm cách phản ánh cái đẹp ấy trong nghệ thuật. Ngược lại, những tư tưởng đúng đắn của nghệ thuật dẫn dắt con người đến những niềm tin trong hành vi và trong hoạt động, sinh ra một năng lượng mới trong cuộc sống. Hình tượng nghệ thuật được lĩnh hội bằng một sự thông cảm sâu sắc có tác động mạnh mẽ đến thế giới chủ quan của nhân cách và sinh ra những cảm xúc phức tạp hơn.
Quá trình cảm xúc như thế không đơn thuần là một quá trình hoạt động trí tuệ mà còn đem lại những cảm xúc thẩm mỹ những niềm vui, nỗi buồn, khâm phục, thán phục v.v.. Con người không chỉ nhận thức mà còn cảm nhận sâu sắc tư duy khách quan trong sự khái quát nghệ thuật riêng của cá nhân.
2. Nghệ thuật cung cấp cho người học những kiến thức tổng hợp
Nghệ thuật luôn phản ánh mối quan hệ thực tại, có khi là trực tiếp, có khi là ngụ ý, có khi là hoang đường thất thiệt nhưng trong tác phẩm bao giờ cũng phản ánh cuộc sống, trước hết là cuộc sống hiện tại. Ví dụ: cùng một bài hát nhưng mỗi ca sĩ ở mỗi thời đại khác nhau đều có cách thể hiện ở phong cách khác nhau và ngay cả những thưởng thức ở mỗi thời đại cảm nhận bài hát ấy không phải ở một không gian nào xa xôi mà chính bằng thực tại.
Mỗi một loại hình nghệ thuật đều phản ánh cuộc sống theo cách riêng của mình và theo thời đại của mình. Thời Trung cổ thế giới quan của tư tưởng tôn giáo thống trị, do đó ý tưởng của cái đẹp của các nhà hoạ sĩ vẽ những bức tranh thần thánh, kiến trúc theo kiểu gothic thể hiện tư tưởng cao xa. Âm nhạc, thời trung cổ cũng chỉ là những thánh ca vang lên đều đều, tránh sự xáo động.
Xem thêm: Công Thức Cắt May Áo Dài Truyền Thống, Hướng Dẫn Cắt May Áo Dài Truyền Thống
Ngôn ngữ của các ngành nghệ thuật chính là các phương tiện biểu hiện nghệ thuật. Đối với nghệ thuật âm nhạc, các phương tiện biểu hiện chính là nhịp điệu, tiết tấu, giai điệu, hoà âm. Hình tượng âm nhạc bao giờ cũng được biểu hiện bằng những phương tiện [hay còn gọi là ngôn ngữ] của nó.
Nghệ thuật cũng khám phá ra những ý nghĩa khoa học [Ví dụ: Chuyện Hai vạn dặm dưới biển], mở mang tầm hiểu biết về thế giới về con người. Đổi mới những cái đã quá quen thuộc, thông thường trong cuộc sống, nhận thấy ở đó cái mới, cái bất ngờ.
Nghệ thuật cũng giúp con người sáng tạo ra những giá trị tinh thần vô giá. Các phát minh khoa học không mang dấu ấn của nhà khoa học, chỉ có con đường khám phá mà nhà khoa học đi qua mới mang cá tính. Còn nghệ thuật, các tác phẩm của người nghệ sĩ mang dấu ấn tâm lý cá nhân của người nghệ sĩ đó. Các tác phẩm nghệ thuật chính là sự khái quát cao nhất các giá trị tinh thần của nhân loại, tư tưởng tình cảm, nền văn hóa xã hội của loài người trong thời kỳ đó. Chính vì vậy, tác phẩm của mỗi người đều mang cá tính và là sản phẩm có một không hai.
3. Nghệ thuật phát triển năng lực cảm thụ thẩm mỹ cho học sinh
Giáo dục nghệ thuật cho học sinh đòi hỏi phải giúp học sinh tự tiếp nhận học vấn nghệ thuật, nhận biết, cảm thụ, hiểu cái đẹp trong nghệ thuật và trong đời sống. Bản chất của giáo dục thẩm mỹ trong dạy học và phát triển nghệ thuật cho học sinh là một quá trình phức tạp, nhiều giai đoạn, từ chỗ cho học sinh làm quen với nghệ thuật đến lúc tự sáng tạo trong nghệ thuật.
Qua quá trình tiếp xúc với cái đẹp trong nghệ thuật học sinh sẽ dần dần tích luỹ những ấn tượng của cái đẹp trong tác phẩm trên cơ sở cảm thụ, tri giác thẩm mỹ. Những ấn tượng đó sẽ khác nhau theo mức độ hoàn thiện nghệ thuật và thẩm mỹ nói chung của học sinh. Kinh nghiệm sống của học sinh ở các độ tuổi khác nhau và còn bị hạn chế bởi nhiều học sinh chưa đủ sức để học phân tích, phân loại những ấn tượng về thẩm mỹ chưa đủ sức đánh giá và phê phán chất lượng nghệ thuật nên quá trình lĩnh hội nghệ thuật ở học sinh phải qua một quá trình tổ chức sư phạm mới có kết quả.
Muốn thâm nhập, lĩnh hội tác phẩm nghệ thuật, đòi hỏi con người phải có một trình độ văn hoá, có sự cảm xúc tinh tế vì thế mà cần phải đưa học sinh vào thế giới nghệ thuật với cái đẹp chân chính với nhiều lĩnh vực rộng rãi để dạy cho trẻ ý thức thẩm mỹ trong các hình tượng nghệ thuật.
Việc phát triển năng lực cảm thụ thẩm mỹ của học sinh là rất quan trọng bởi vì:
– Phát triển thính giác nảy sinh nhu cầu tập nghe, bằng con đường cảm thụ và phát hiện âm thanh đó là ngôn ngữ ban đầu của âm nhạc.– Phát triển tư duy học sinh nhằm phát hiện ra nhu cầu cảm thụ thẩm mỹ giúp học sinh hình thành tư duy hình tượng cụ thể, từ đó phát triển trí tưởng tượng của học sinh, đó cũng là một trong những yếu tố cơ bản của nghệ thuật.
Xem thêm: Bài: Vùng Văn Hóa Nam Bộ Có Gì Đặc Sắc? Văn Hóa Nam Bộ Có Gì Đặc Sắc
Tóm lại: Vai trò giáo dục thẩm mỹ rất quan trọng, nhất là trong tiến trình hội nhập. Nhưng để công tác giáo dục thẩm mỹ thực hiện tốt chức năng của mình là vấn đề không hề đơn giản. Nó không phải chỉ là trách nhiệm của riêng bộ môn giáo dục nghệ thuật hay của ngành giáo dục mà đòi hỏi sự toàn tâm, toàn ý chung tay, góp sức của gia đình, cộng đồng và của toàn xã hội.
——————–
Tài liệu tham khảo:
1. Giáo trình Giáo dục học – Trần Tuyết Oanh – NXBĐHSP – 20072. Giáo dục thẩm mỹ [Nhạc viện Hà Nội]3. //vietbao.vn/Van-hoa/Nam-loai-hinh-giao-duc/40175501/1844. //baoquangngai.com.vn/channel/2027/200912/Cong-tac-giao-duc-tham-my-trong-truong-hoc-o-tinh-ta-1918964
See more articles in category: FAQ