Trọng số đánh giá và cách tính

TÓM TẮT

Công thức được sử dụng để tính toán các tiêu chí và chỉ số để đánh giá Khu công nghiệp [KCN] các bon thấp [ILC] là tổng giá trị của các chỉ số của từng tiêu chí đánh giá [chỉ số của từng tiêu chí đánh giá là điểm của từng tiêu chí thành phần nhân với trọng số của nó]. Độ chính xác của các tiêu chí và chỉ số không chỉ phụ thuộc vào giá trị biến mà còn phụ thuộc nhiều vào giá trị trọng số của nó. Vì vậy, việc lựa chọn và áp dụng phương pháp tính trọng số phù hợp sẽ làm tăng độ chính xác của chỉ số. Nghiên cứu này sẽ tính toán theo phương pháp trọng số thứ bậc AHP, từ đó đề xuất các bước xây dựng chỉ số đánh giá KCN các bon thấp phù hợp với điều kiện Việt Nam.

Từ khóa: Developing Method for Calculating Weights to Determine Low Carbon Industrial Zone Index according to VietNam’s condition

Nhận bài: 27/4/2020; Sửa chữa:16/5/2020; Duyệt đăng: 20/5/2020

1. Đặt vấn đề

Trong bối cảnh thế giới đang nỗ lực giảm phát thải khí nhà kính [KNK] nhằm làm giảm hiện tượng nóng lên toàn cầu, việc phát triển KCN theo mô hình giảm phát thải KNK là một trong những yêu cầu bắt buộc hiện nay. Trên thế giới, mô hình KCN các bon thấp không phải là mới, nhiều nước đã áp dụng mô hình và chứng minh được hiệu quả giảm phát thải bằng cách thúc đẩy tiết kiệm, sử dụng năng lượng có hiệu quả và tái chế chất thải.

Xét về gốc độ nền kinh tế ít các bon, sự xuất hiện mô hình KCN các bon thấp là một trong những xu hướng để giải quyết 2 mâu thuẫn do việc sử dụng nguyên nhiên liệu quá mức [như điện, than đá, dầu mỏ, khí đốt..] và thải một lượng khí thải CO2 vào bầu khí quyển. Nồng độ CO2 trong khí quyển tăng lên do việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch như than đá, dầu mỏ, khí đốt trong quá trình phát triển KCN. Mục tiêu mà KCN các bon thấp hướng tới là giảm thiểu CO2 thải vào khí quyển thông qua các hoạt động sử dụng, tiêu thụ năng lượng. Do đó, cấu trúc của một KCN các bon thấp sẽ được phát triển theo nguyên tắc giảm sử dụng nguồn tài nguyên; nguồn tài nguyên tái sinh; tái sử dụng nguồn chất thải; năng lượng xanh, sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên.

Có thể thấy, mô hình phát triển KCN của Việt Nam hiện nay đang thiếu bền vững, đặc biệt là phát thải khí nhà kính [KNK], là một trong những nguyên nhân gây biến đổi khí hậu. Việc nghiên cứu mô hình KCN các bon thấp là một trong những tiền đề kiểm soát KNK hướng tới nền kinh tế các bon thấp. Đây là mô hình phù hợp đã được áp dụng thành công tại nhiều quốc gia trên thế giới và có thể triển khai áp dụng phù hợp ở Việt Nam nếu được nghiên cứu chuyên sâu với những điều kiện cụ thể. Vì vậy, việc nghiên cứu phương pháp xây dựng trọng số để xác định tiêu chí và chỉ số đánh giá KCN các bon thấp là cần thiết. Vấn đề gặp phải khi đánh giá KCN các bon thấp bằng bộ tiêu chí là tính trọng số cho các tiêu chí như thế nào? Có nhiều phương pháp tính trọng số được đề xuất và áp dụng hiện nay, trên cơ sở phân tích đặc trưng các phương pháp, khả năng ứng dụng vào thực tế nghiên cứu và đáp ứng được yêu cầu trong tính toán, đánh giá KCN các bon thấp. Từ đó, nghiên cứu lựa chọn phương pháp phù hợp nhất phục vụ tính toán, đánh giá KCN các bon thấp là phương pháp phân tích hệ thống phân cấp [AHP].

2. Phương pháp nghiên cứu

2.1 Phương pháp phân tích thứ bậc - AHP [Analytic Hierarchy Process]

Phương pháp phân tích đa tiêu chí được áp dụng rộng rãi để đánh giá hiện trạng một cách toàn diện. Điều kiện cơ bản để áp dụng phương pháp này là sử dụng một hệ thống tiêu chí phù hợp dùng để đánh giá đối tượng nghiên cứu, phải định lượng và định tính cho từng tiêu chí, xác định tầm quan trọng của từng tiêu chí và cuối cùng đánh giá tổng quát về mức độ xác định của bộ tiêu chí. Phương pháp AHP được đề xất bởi Thomas L.Saaty trong những năm 1970 và được mở rộng và bổ sung đến nay. Phương pháp AHP được áp dụng rộng rãi cho nhiều lĩnh vực. AHP tạo ra ma trận các tỷ số so sánh, trên cơ sở đó tính toán các trọng số. AHP là phương pháp luận toàn diện, logic và có cấu trúc cho phép hiểu biết về các quyết định phức tạo bằng cách phân rã vấn đề thành các cấp bậc. Ưu điểm của phương pháp này, được sử dụng cho các tiêu chí định tính và định lượng, kiểm định sự nhất quán khi đánh giá; dễ sử dụng làm công cụ ra quyết định, không cần các kỹ thuật phức tạp, tận dụng các thông tin thống kê sẵn có. Quá trình AHP bao gồm 4 bước chính:

[1]. Phân rã vấn đề thành các phần nhỏ, từ đó, xây dựng cây phân cấp AHP: Xây dựng hệ thống chỉ tiêu cấp bậc để đánh giá, gồm các cấp: Mục tiêu → Chỉ tiêu → Chỉ tiêu nhánh → Phương án. Sau khi qua bước này, phân rã vấn đề thành các thành phần nhỏ, cây phân cấp AHP sẽ được xây dựng dựa trên các tiêu chí và các khả năng lựa chọn.

[2]. Xây dựng ma trận so sánh các chỉ tiêu: So sánh cặp đôi chỉ tiêu ở từng cấp theo mức độ quan trọng bằng phỏng vấn chuyên gia. Thiết lập ma trận so sánh cặp: So sánh A1 của cột bên trái với A2, A3, A4… của cột bên phải. Để so sách các tiêu chí cần phải xác định A1 có lợi hơn, thỏa mãn hơn, đóng góp nhiều hơn, vượt hơn so với A2, A3… bao nhiêu lần? Mức độ đánh giá 2 tiêu chí được xác định bằng thang đánh giá từ 1 - 9. Từ đó, xác định giá trị so sánh cặp cho n tiêu chí và các giá trị aijk được xác định theo bảng dưới đây:

Bảng 1. Giá trị so sánh cặp các tiêu chí của các chuyên gia

So sánh

Kết quả đánh giá của Chuyên gia thứ

Aij

…

TC1

TC2

a121

a122

a123

…

a12k

A12

TC3

a131

a132

a133

…

a13k

A13

…

TCn

a1n1

a1n2

a1n3

…

a1nk

A1n

TC2

TC3

a231

a232

a233

…

a23k

A23

…

TCn

a2n1

a2n2

a2n3

…

a2nk

A2n

…

TCn-1

TCn

an-1n1

an-1n2

an-1n3

…

an-1nk

An-1n

Ma trận so sánh tổng hợp các chuyên gia Aij được tính theo công thức sau:

[3].Tính toán trọng số của các chỉ tiêu: Sau khi xác định ma trận so sánh tổng hợp các chuyên gia, trên cơ sở đó tính trọng số các yếu tố theo phương pháp vector riêng.

Bảng 2. Ma trận so sánh tổng hợp các yếu tố

Tiêu chuẩn

TC1

TC2

TC3

…

TCn

Aij

Trọng số chung

TC1

A12

A13

…

A1n

W’1

TC2

1/A12

A23

…

A2n

W’2

TC3

1/A13

1/A23

…

An-1n

W’3

…

TCn

1/A1n

1/A2n

1/An-1n

…

W’n

Tổng

∑X

Kết quả được vector trọng số: [W’1; W’2; W’3; W’n]

Trong đó: X1 = [1 x A12x A13 x …..x A1n]1/n

X2, X3, ..., Xn được tính toán tương tự;

giá trị trọng số chung W’2, W’3…. W’n được tính toán tương tự.

[4]. Kiểm tra tính nhất quán: Sự nhất quán, thống nhất ý kiến của các chuyên gia tham gia thảo luận được đánh giá thông qua chỉ số CR:

Nếu CR < 0.1 cho thấy các chuyên gia tương đối thống nhất với nhau. Do đó kết quả chấp nhận được.
Nếu CR > 0.1 cho thấy các chuyên gia không thống nhất với nhau. Do đó, kết quả không được chấp nhận.

Chỉ số CR được tính theo công thức như sau:

CR = CI/RI

Trong đó:

CI [consistency index] là chỉ số nhất quán

RI [Random index] là chỉ số ngẫu nhiên.

CI được xác định bằng:

Trong đó:

là giá trị riêng của ma trận so sánh; n là số chỉ tiêu. được xác định theo công thức:

Bảng 3. Chỉ số ngẫu nhiên ứng với số nhân tố [RI]

0.52

0.89

1.11

1.25

1.35

1.4

1.45

1.49

1.52

1.54

1.56

1.58

1.59

[Nguồn: Saaty, 2008]

2.2 Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá KCN các bon thấp áp dụng cho các KCN ở Việt Nam

Trong quá trình nghiên cứu xây dựng các tiêu chí đánh giá KCN các bon thấp phù hợp với điều kiện Việt Nam và đánh giá khả năng áp dụng các tiêu chí này vào thực tế, nhóm tác giả đề xuất thực hiện theo quy trình sau:

* Bước 1: Lựa chọn tiêu chí sơ bộ:

Dựa vào các cơ sở dự liệu trong nước và các nghiên cứu về tiêu chí đánh giá KCN các bon thấp, tiêu chí thành phố các bon thấp trên thế giới và thực tế ở Việt Nam, để đưa ra các tiêu chí sơ bộ cho KCN các bon thấp tại Việt Nam. Theo UNDP [2010], việc lựa chọn tiêu chí cần đáp ứng đủ 3 yêu cầu: [1] thông tin định lượng tổng quát và đơn giản; [2] Phản ánh đúng lĩnh vực quan tâm; [3] Khả năng truyền đạt thông tin.

* Bước 2: Sàng lọc thứ cấp:

Từ các tiêu chí sơ bộ đã đưa ra. Căn cứ vào tình hình thực tế của các KCN, tiến hành điều chỉnh, loại bỏ và bổ sung các tiêu chí sao cho phù hợp với thực tiển bằng phương pháp tham khảo ý kiến chuyên gia, sau đó số liệu thu thập và xử lý số liệu theo phương pháp phân tích thứ bậc AHP kết hợp với phương trình hồi quy tuyến tính đa biến. Từ đó loại bỏ những tiêu chí không phù hợp. Việc xác định điểm kết luận để lựa chọn tiêu chí = điểm đánh giá các tiêu chí × trọng số tiêu chí.

- Xác định điểm đánh giá các tiêu chí: sử dụng phương pháp lựa chọn yếu tố và phương pháp chuyên gia.

+ Sử dụng phương pháp lựa chọn yếu tố để đánh giá tiêu chí KCN các bon thấp. Việc lựa chọn các tiêu chí để đánh giá KCN các bon thấp là một bước quan trọng. trong nghiên cứu này, các tiêu chí lựa chọn dựa trên kinh nghiệm của các nghiên cứu quốc tế và xem xét đến tính phù hợp với điều kiện Việt Nam dựa trên bộ chỉ tiêu gồm 7 yếu tố như: [1] Phù hợp với chính sách - pháp luật Việt Nam; [2] Phù hợp với mục tiêu KCN các bon thấp; [3] Phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội; [4] Phù hợp với cơ sở hạ tầng; [5] Hiệu quả giảm lượng phát thải; [6] Hiệu quả kinh tế; [7] Tính khả thi.

+ Sau khi xây dựng bộ chỉ tiêu lựa chon tiêu chí, tiến hành xây dựng thang điểm đánh giá chỉ tiêu để thực hiện tham vấn ý kiến chuyên gia trong ngành. Đối với từng chỉ tiêu, các chuyên gia cho điểm căn cứ trên mức độ phù hợp với mục tiêu bộ tiêu chí KCN các bon thấp tương ứng với 5 mức: [1 điểm] chứng tỏ các thông số không đáp ứng được chỉ tiêu; [2 điểm] đáp ứng chỉ tiêu mức thấp; [3 điểm] đáp ứng chỉ tiêu mức trung bình; [4 điểm]; đáp ứng chỉ tiêu mức khá [5 điểm] hoàn toàn đáp ứng chỉ tiêu.

- Xác định trọng số chỉ tiêu: sử dụng phương pháp trọng số AHP và phương pháp chuyên gia: sau khi xác định trọng số cho các yếu tố đánh giá bằng phương pháp AHP, các tiêu chí KCN carbon thấp được tính điểm đánh giá bằng cách khảo sát ý kiến của các chuyên gia và được tính điểm tổng hợp bằng phương trình hồi quy tuyến tính đa biến. Các ý kiến chuyên gia được đánh giá theo thang điểm như sau: không phù hợp tương ứng với điểm -1; phù hợp tương ứng với điểm +1.

* Bước 3: Xử lý số liệu và đưa ra bộ tiêu chí cuối cùng:

Bộ tiêu chí sau khi sàng lọc được đánh giá theo phương pháp ý kiến chuyên gia và phương pháp phân tích thứ bậc AHP lần 2 để đánh giá thứ bậc [tầm quan trọng] của các tiêu chí với nhau. Từ đó đưa ra trọng số cho từng tiêu chí của bộ tiêu chí đánh giá KCN các bon thấp.

3. Kết quả và thảo luận

3.1 Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá KCN các bon thấp phù hợp với điều kiện Việt Nam

3.1.1 Tổng hợp các tiêu chí sơ bộ sử dụng để xây dựng bộ tiêu chí đánh giá KCN các bon thấp

Qua tổng quan các nghiên cứu, kết hợp đánh giá việc phát triển các mô hình KCN ở Việt Nam. Tác giả đề xuất hệ thống tiêu chí đánh giá KCN các bon thấp là một tập hợp các tiêu chí, chỉ tiêu quan trọng phản ánh các vấn đề về phát triển KCN theo hướng giảm phát thải các bon ở mức thấp nhất. Bộ tiêu chí đánh giá KCN các bon thấp được thiết kế dựa trên cơ sở các văn bản pháp lý của Nhà nước ban hành, các bộ tiêu chí về phát triển bền vững về KCN, KCN sinh thái, KCN thân thiện môi trường trong và ngoài nước. Bộ tiêu chí sơ bộ đánh giá KCN các bon thấp bao gồm 66 tiêu chí.

3.1.2 Lựa chọn và sàng lọc tiêu chí để đánh giá KCN các bon thấp

Việc sử dụng bộ tiêu chí sơ bộ trên để đánh giá KCN các bon thấp ở Việt Nam sẽ gặp khó khăn và hạn chế do một số tiêu chí không có số liệu thống kê để đánh giá do thực tế ở Việt Nam chưa ban hành bộ chỉ thị cơ bản phục vụ công tác quản lý môi trường đối với các KCN. Do đó, phải sử dụng phương pháp phân tích đa tiêu chí để lựa chọn bộ tiêu chí phù hợp với điều kiện phát triển các KCN ở Việt Nam. Tác giả sử dụng 7 chỉ tiêu gồm: Phù hợp với chính sách - pháp luật Việt Nam; Phù hợp với mục tiêu KCN các bon thấp; Phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội [KT - XH]; Phù hợp với cơ sở hạ tầng; Hiệu quả giảm lượng phát thải; Hiệu quả kinh tế; Tính khả thi. Mỗi chỉ tiêu có mức độ quan trọng khác nhau, tác giả sử dụng phương pháp AHP thông qua tham vấn ý kiến của 9 chuyên gia có kinh nghiệm, trình độ chuyên môn trong lĩnh vực quản lý môi trường. Các chuyên gia sẽ cho điểm 7 chỉ tiêu với thang điểm từ 1-5. Kết quả điển đánh giá của chuyên gia cho các tiêu chí thông qua các chỉ tiêu sẽ được lấy trung bình.

Bảng 4. Ma trận so sánh tầm quan trọng 7 yếu tố đánh giá tiêu chí

STT

So sánh

Kết quả đánh giá của chuyên gia

Aij

Phù hợp với chính sách - pháp luật Việt Nam [1]

Phù hợp với mục tiêu KCN Low Cacbon [2]

1.59

Phù hợp điều kiện KT-XH [3]

5.74

Phù hợp cơ sở hạ tầng [4]

7.21

Hiệu quả giảm lượng phát thải [5]

3.63

Hiệu quả kinh tế [6]

5.00

Tính khả thi [7]

2.12

Phù hợp với mục tiêu KCN Low các bon [2]

Phù hợp điều kiện KT-XH [3]

5.31

Phù hợp cơ sở hạ tầng [4]

6.43

Hiệu quả giảm lượng phát thải [5]

2.39

Hiệu quả kinh tế [6]

3.41

Tính khả thi [7]

1.47

Phù hợp điều kiện KT-XH [3]

Phù hợp cơ sở hạ tầng [4]

1.36

Hiệu quả giảm lượng phát thải [5]

1/3

1/2

1/3

1/2

1/3

0.36

Hiệu quả kinh tế [6]

1/2

1/3

1/2

1/3

1/2

1/3

1/2

0.44

Tính khả thi [7]

1/6

1/5

1/8

1/5

1/6

1/5

0.18

Phù hợp cơ sở hạ tầng [4]

Hiệu quả giảm lượng phát thải [5]

1/5

1/7

1/5

1/6

1/5

1/6

1/5

0.19

Hiệu quả kinh tế [6]

1/3

1/4

1/3

1/4

1/5

1/4

1/3

1/4

0.27

Tính khả thi [7]

1/6

0.17

Hiệu quả giảm lượng phát thải [5]

Hiệu quả kinh tế [6]

1.36

Tính khả thi [7]

1/3

1/2

1/3

1/2

1/3

0.36

Hiệu quả kinh tế [6]

Tính khả thi [7]

1/4

1/5

1/4

1/3

1/4

0.25

Sau khi xác định ma trận so sánh tổng hợp các chuyên gia, trên cơ sở đó tính trọng số các yếu tố theo phương pháp vector riêng, ta có bảng ma trận trọng số cho các chỉ tiêu như sau:

Bảng 5. Ma trận tính trọng số 7 yếu tố đánh giá các tiêu chí

Ma Trận

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Trung bình nhân

Trọng số [Wi]

Phù hợp với chính sách - pháp luật Việt Nam [1]

1.00

1.59

5.74

7.21

3.63

5.00

2.12

3.0635

0.3190

Phù hợp với mục tiêu KCN Low cácbon [2]

0.63

1.00

5.31

6.43

2.39

3.41

1.47

2.2107

0.2302

Phù hợp điều kiện KT-XH [3]

0.17

0.19

1.00

1.36

0.36

0.44

0.18

0.3868

0.0403

Phù hợp cơ sở hạ tầng [4]

0.14

0.16

0.73

1.00

0.19

0.27

0.17

0.2789

0.0290

Hiệu quả giảm lượng phát thải [5]

0.28

0.42

2.74

5.41

1.00

1.36

0.36

0.9762

0.1017

Hiệu quả kinh tế [6]

0.20

0.29

2.29

3.73

0.73

1.00

0.25

0.7093

0.0739

Tính khả thi [7]

0.47

0.68

5.49

6.00

2.74

4.07

1.00

1.9767

0.2059

Tổng

9.6022

1.0000

Các giá trị trọng số có ý nghĩa khi các ý kiến chuyên gia thống nhất. Tính thống nhất của các chuyên gia được kiểm tra bằng cách tính chỉ số nhất quán CR. Chỉ số nhất quán CR của ma trận ở bảng 5 là 0.0267. Do CR

Bài Viết Liên Quan

Toplist mới

Bài mới nhất

Chủ Đề