Phương pháp đào tạo hướng dẫn viên du lịch
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU BÀN VỀ ĐÀO TẠO HƯỚNG DẪN VIÊN DU LỊCH CHẤT LƯỢNG CAO ĐỖ TRẦN PHƯƠNG Tóm tắt Hướng dẫn viên du lịch là một nhân tố rất quan trọng trong ngành kinh doanh du lịch nói chung và kinh doanh lữ hành nói riêng. Hướng dẫn viên du lịch chính là người đại diện cho hình ảnh của một quốc qua, một đại sứ không chính thức của đất nước, người trao các dịch vụ du lịch trong chuyến tour đến du khách. Trong những năm gần đây, đội ngũ hướng dẫn viên du lịch ở nước ta không ngừng tăng lên và có đóng góp không nhỏ vào sự tăng trưởng của ngành Du lịch Việt Nam. Tuy nhiên những hạn chế về chất lượng của đội ngũ hướng dẫn viên du lịch đang đặt ra yêu cầu bức thiết phải đổi mới công tác đào tạo. Trên cơ sở các tiêu chí về hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao, soi chiếu vào thực trạng đội ngũ hướng dẫn viên du lịch hiện nay, bài viết đề xuất một số giải pháp đào tạo hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao, nhằm góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực du lịch Việt Nam trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa. Từ khóa: Hướng dẫn viên du lịch, đào tạo thực tế, nguồn nhân lực du lịch Abstract Tour guides are a very important factor in the tourism business in general and the travel business in particular. Tour guide is the person who represents the image of a country, an unofficial ambassador, who offers travel services on a tour to visitors. In recent years, the tour guide in our country has constantly increased and contributed significantly to the growth of Vietnam’s tourism industry. However, the limitations in quality of the tour guide team are making an urgent need to renovate the training. Based on the criteria of high-quality tour guides, reflecting on the current situation of the tour guide, the article proposes solutions for training high-quality tour guides, to contribute to improving the quality of Vietnam’s tourism human resources in the context of integration and globalization. Keywords: Tour guides, practical training, tourism human resources Đặt vấn đề 16/01/2017 của Bộ Chính trị về Phát triển du D lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn đã u lịch hiện nay đã được khẳng định khẳng định: “Mười lăm năm qua, ngành Du lịch là một hiện tượng kinh tế xã hội đã có bước phát triển rõ rệt và đạt được những phổ biến bởi nó diễn ra ở mọi nơi, kết quả quan trọng, rất đáng khích lệ. Tốc độ tăng mọi thời điểm và gần như là ở mọi tầng lớp trưởng khách du lịch quốc tế đạt 10,2%/năm, trong xã hội. Du lịch được coi là một tiêu chí khách du lịch nội địa đạt 11,8%/năm. Năm 2016, quan trọng để đánh giá chất lượng đời sống số lượng khách du lịch quốc tế đạt 10 triệu lượt trong xã hội hiện đại. Trong những năm gần người, tăng hơn 4,3 lần so với năm 2001; khách đây, du lịch Việt Nam đã có những bước phát du lịch nội địa đạt 62 triệu lượt người, tăng 5,3 triển mạnh mẽ. Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày lần so với năm 2001; đóng góp trực tiếp ước đạt 100 Số 30 [Tháng 12 - 2019]
- TRAO ĐỔI - NGHIỆP VỤ 6,8% GDP, cả gián tiếp và lan tỏa đạt 14% GDP” - Tổ chức thực hiện các chương trình đã
và “Sự phát triển của ngành Du lịch đã và đang được ký kết đáp ứng nhu cầu của du khách;
góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế và - Cung cấp lời thuyết minh về các điểm du
xuất khẩu tại chỗ; bảo tồn và phát huy giá trị di lịch;
sản văn hóa, tài nguyên thiên nhiên; tạo nhiều - Xử lý tình huống phát sinh;
việc làm, nâng cao đời sống nhân dân; đẩy mạnh - Tạo được ấn tượng tích cực cho khách du
quá trình hội nhập quốc tế, quảng bá hình ảnh lịch.
đất nước, con người Việt Nam” [1]. Tuy nhiên,
nhìn sang các nước láng giềng như Thái Lan, Trên cơ sở đó, có thể đưa ra cách hiểu về
Singapore, có thể nhận thấy rằng, sự phát triển khái niệm hướng dẫn viên du lịch chất lượng
kinh tế du lịch của chúng ta còn chưa tương cao như sau: Hướng dẫn viên du lịch chất lượng
xứng với tiềm năng. Nguyên nhân có rất nhiều: cao là hướng dẫn viên du lịch có khả năng đáp
Cơ sở vật chất, sản phẩm du lịch đặc thù, chính ứng cao nhất các nhu cầu của khách trong
sách xúc tiến quảng bá… Đặc biệt trong đó có chuyến hành trình của họ từ vấn đề an toàn, an
nguyên nhân thuộc về chất lượng nguồn nhân ninh, thưởng thức các dịch vụ du lịch, vui chơi
lực của đội ngũ hướng dẫn viên du lịch - một đại giải trí, phục hồi sức khoẻ, thẩm nhận giá trị
sứ hình ảnh của đất nước, người thay mặt công văn hoá lịch sử trên tuyến điểm du lịch cũng như
ty du lịch chuyển giao, kết nối toàn bộ dịch vụ cung cấp hệ thống thông tin đầy đủ, chính xác về
du lịch đến với du khách. Thành bại của một tuyến, điểm du lịch cùng những thông tin khác
chương trình du lịch phụ thuộc rất nhiều vào trong chuyến đi và tạo ra ấn tượng tốt đẹp cho
khả năng của hướng dẫn viên du lịch. Vì vậy, du khách.
đào tạo hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao 1.2. Tiêu chí
đang là vấn đề đặt ra hiện nay. Bàn về hướng dẫn viên du lịch chất lượng
1. Hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao - cao, Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ
Khái niệm và tiêu chí [USAID] trong cuốn Hướng tới sự chuyên nghiệp 1.1. Khái niệm trong hướng dẫn du lịch đã đưa ra 20 tiêu chí để tạo nên hướng dẫn viên du lịch chất lượng Về khái niệm hướng dẫn viên du lịch, tác cao như sau:
giả Bùi Thanh Thuỷ trong cuốn Nghiệp vụ
hướng dẫn du lịch đã đưa ra khái niệm như 1. Chuẩn bị chu đáo trước chuyến đi
sau: “Hướng dẫn viên du lịch là những người 2. Nắm được thông tin về đoàn khách trước
có chuyên môn làm việc cho các tổ chức kinh chuyến đi
doanh du lịch với nhiệm vụ tổ chức thực hiện 3. Nhanh chóng cung cấp thông tin cơ bản,
các chương trình du lịch đã được ký kết trên hữu ích liên quan đến vấn đề an toàn, thoải
thực tế nhằm đảm bảo đúng kế hoạch và mái và những thông tin liên quan đến vui chơi
đáp ứng các nhu cầu được thoả thuận của du giải trí của chuyến đi
khách. Chỉ dẫn và cung cấp lời thuyết minh về 4. Nói to và rõ ràng
các điểm du lịch. Giải quyết những vấn đề phát 5. Sử dụng ngôn ngữ trung tính và hấp dẫn
sinh trong quá trình thực hiện chương trình du
lịch trong phạm vi, quyền hạn, khả năng của 6. Sử dụng giao tiếp phi ngôn ngữ một
mình và tạo ra những ấn tượng tích cực cho cách có mục đích
khách du lịch” [6, tr.34]. 7. Lôi kéo du khách vào trong hoạt động Qua khái niệm này, tác giả đã khái quát hướng dẫn [cả lời nói và hoạt động]
tương đối đầy đủ những công việc chính mà 8. Trong vòng một giờ, hỏi từ 2 đến 3 câu
hướng dẫn viên phải làm, đó là: hỏi kích thích sự suy nghĩ của du khách Số 30 [Tháng 12 - 2019] VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 101
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 9. Sử dụng chiến lược im lặng ít nhất một 2. Những khác biệt của đào tạo hướng dẫn lần trong quá trình hướng dẫn tour viên du lịch chất lượng cao so với đào tạo 10. Sử dụng những dụng cụ hỗ trợ trong đại trà quá trình hướng dẫn Đào tạo có thể hiểu là hoạt động nâng cao 11. Đưa ra được những chủ đề mạnh, hấp kiến thức, kỹ năng, tay nghề, trình độ chuyên môn, để người lao động có thể thực hiện hiệu dẫn trong khi thuyết minh quả nhiệm vụ nghề nghiệp. Trong Thông tư số 12. Chuẩn bị cấu trúc của một bài thuyết 23/2014/TT-BGDĐT quy định về đào tạo chất minh [phần mở đầu, thân bài, kết luận và lượng cao trình độ đại học đã chỉ ra điều kiện chuyển ý sang nội dung thuyết minh khác] cần thiết để có thể áp dụng hình thức đào tạo. 13. Gợi ý những cuộc trao đổi với du khách Không nằm ngoài quy định đó, đào tạo hướng liên quan đến chủ đề trong điều kiện cho phép dẫn viên du lịch chất lượng cao cũng có một 14. Luôn trong tư thế sẵn sàng xác định và số điểm khác với đào tạo đại trà, cụ thể như thảo luận về những loài chim bản địa và những sau [2]: loài sinh vật bản địa hoang dã khác - Chất lượng đầu vào cao hơn: Đối với sinh 15. Thuyết minh thoát ly khỏi văn bản với viên theo học hệ đào tạo hướng dẫn viên chất lượng cao cần có điểm chuẩn cao hơn sinh sự thoải mái và tư thế đĩnh đạc viên đại trà, yêu cầu khả năng ngoại ngữ tối 16. Lường trước được những tình huống thiểu IELTS 5.5. Ngoài ra, cũng có thể xét một phải giảng giải ngoài chủ đề số yếu tố khác như: ngoại hình, năng khiếu… 17. Lường trước và giải quyết được những - Đội ngũ giảng viên tốt hơn: Giảng viên phải câu hỏi khó đạt chuẩn về kiến thức chuyên ngành du lịch, 18. Luôn mang theo những thiết bị phù có nhiều kinh nghiệm trong hoạt động hướng hợp phục vụ cho sự an toàn của du khách và dẫn du lịch, có trình độ ngoại ngữ tốt để có thể sự thuyết minh của hướng dẫn viên giảng dạy bằng tiếng Anh, có trình độ công 19. Luôn luôn tự đánh giá bản thân sau mỗi nghệ thông tin để có thể sử dụng các thiết bị chuyến tour hiện đại… - Điều kiện học tập tốt hơn: Nếu như các hệ 20. Luôn đi kèm du khách trong điều kiện đào tạo hướng dẫn viên thông thường một thích hợp [6, tr.99]. lớp có sĩ số từ 50 đến 70 sinh viên, thì đối với Có thể nói rằng, 20 tiêu chí đối với hướng đào tạo chất lượng cao, con số này thấp hơn dẫn viên du lịch chất lượng cao nói trên, về cơ nhiều, chỉ từ 20 đến 25 sinh viên một lớp. Các bản là tương đối toàn diện. Tuy nhiên, để áp điều kiện về cơ sở vật chất, phòng thực hành dụng trong điều kiện ở Việt Nam thì chúng ta phải đảm bảo. cần thêm một số tiêu chí sau: - Chương trình đào tạo được thiết kế linh 1. Sức khoẻ tốt hoạt để có thể bắt kịp với xu hướng của thị 2. Khả năng xử lý tình huống trường du lịch. Lý thuyết phải kết hợp với thực 3. Khả năng phối hợp với lái xe, trưởng hành, thời lượng sinh viên được thực hành hướng dẫn, thuyết minh tại các điểm du lịch đoàn, những cơ sở cung cấp dịch vụ và cả cụ thể phải chiếm tối thiểu 40% tổng thời gian người dân địa phương của môn học. Có thể một nửa thời lượng môn 4. Khả năng hoạt náo, khả năng tổ chức trò học sinh viên được học bằng tiếng Anh hoặc chơi, tổ chức Team building và Gala Dinner học trực tiếp với người nước ngoài. Điều này 5. Sự tận tâm, yêu nghề và trung thực trong sẽ đảm bảo được khả năng ngoại ngữ của sinh công việc. viên khi ra trường. 102 Số 30 [Tháng 12 - 2019]
- TRAO ĐỔI - NGHIỆP VỤ - Chuẩn đầu ra của hệ đào tạo hướng dẫn này không phải hướng dẫn viên nào cũng đáp
viên chất lượng cao cũng cao hơn so với đào ứng được, nhất là khi các chương trình đào tạo
tạo đại trà, sinh viên ra trường có thể trở thành hiện hành về nghề nghiệp vụ du lịch còn thiếu,
một hướng dẫn viên với kiến thức chuyên môn các trải nghiệm thực tế mang lại những kỹ năng
và trình độ ngoại ngữ, các kỹ năng mềm,… giải quyết tình huống, giao tiếp, ứng xử cho các
đáp ứng được yêu cầu cao của khách du lịch học viên” [4].
nói riêng, đáp ứng nhu cầu về nguồn nhân lực Với sự bất cập như trên, yêu cầu về đào
du lịch chất lượng cao của thị trường du lịch tạo thực tế tuyến điểm cho sinh viên ngay từ
trong bối cảnh hội nhập nói chung. khi còn ngồi trên giảng đường là vô cùng cần
3. Khái quát thực trạng đào tạo hướng dẫn thiết để tạo ra một nền tảng vững chắc tiếp cận nghề nghiệp sau này.
viên du lịch hiện nay Trong bài “Hướng dẫn viên du lịch - Thực 3.1. Thực trạng đội ngũ hướng dẫn viên trạng và những định hướng nghề nghiệp” trên Trong những năm gần đây, đội ngũ hướng Tạp chí Du lịch Thành phố Hồ Chí Minh, ThS.
dẫn viên du lịch đã góp phần không nhỏ vào Phan Đông Nhựt đã đưa ra hai thực trạng rất
thành công của ngành Du lịch Việt Nam. Họ là đáng lo ngại:
một trong những nhân tố quan trọng đóng góp Có rất nhiều lý do khiến tour bị “vỡ”, song lý
vào sự tăng trưởng của ngành Du lịch và quảng do quan trọng nằm ở chính hướng dẫn viên du
bá bộ mặt, hình ảnh của du lịch Việt Nam. lịch. Một hướng dẫn viên chuyên nghiệp cần Theo thống kê của Tổng cục Du lịch, tính biết giải quyết vấn đề của du khách một cách
đến cuối năm 2018, cả nước có 23.792 hướng linh hoạt, bởi họ là người duy nhất có thể kết
dẫn viên du lịch, trong đó có 15.080 hướng dẫn nối trực tiếp với đơn vị tổ chức và công ty lữ
viên du lịch quốc tế, 8.450 hướng dẫn viên du hành khi có những rắc rối xảy ra. Thực trạng
lịch nội địa và 262 hướng dẫn viên du lịch tại hướng dẫn viên không đáp ứng được yêu cầu
điểm. Theo website huongdanvien.vn, tính đến của du khách vẫn là bài toán chưa có lời giải
cuối năm 2019, cả nước có 27.100 hướng dẫn của ngành Du lịch nói chung và các công ty
viên du lịch, tăng 12,6% so với năm 2018, trong lữ hành nói riêng. Bởi nhiều hướng dẫn viên
đó có 17.230 hướng dẫn viên du lịch quốc tế, “được” ngoại ngữ, thì lại “trống” hoàn toàn về
9.146 hướng dẫn viên du lịch nội địa và 724 nghiệp vụ. Đó là chưa kể, không ít hướng dẫn
hướng dẫn viên du lịch tại điểm [8]. viên còn hành nghề “chui”, không có bằng cấp, không có thẻ hành nghề. Điều này cho thấy, Có thể nhận thấy, số lượng đội ngũ hướng đội ngũ hướng dẫn viên du lịch đang “vênh”
dẫn viên du lịch ở nước ta tương đối hùng giữa cung và cầu.
hậu, tuy nhiên chất lượng vẫn còn nhiều hạn Tình trạng thiếu hướng dẫn viên du lịch
chế. Xin được đưa ra 2 ý kiến đánh giá từ phía đến nay vẫn là vấn đề nan giải của ngành Du
doanh nghiệp. Tác giả Diệu Linh trong bài báo lịch và chưa có giải pháp tháo gỡ từ nhiều năm
“Làm gì để xây dựng đội ngũ hướng dẫn viên nay, đặc biệt là đội ngũ hướng dẫn viên du
du lịch đủ và đạt chuẩn” đã dẫn ý kiến của bà lịch quốc tế vừa yếu vừa thiếu chuyên nghiệp.
Phạm Thanh Tâm, Trưởng phòng Du lịch nội Số lượng khách du lịch tăng cao trong khi
địa, Công ty du lịch Vietrantour về thực trạng hướng dẫn viên du lịch khan hiếm khiến cho
hướng dẫn viên: “Hướng dẫn viên không những nhiều đơn vị kinh doanh du lịch buộc phải
phải có kiến thức cơ bản về điểm đến, hiểu biết “linh động” tuyển những người từng đi xuất
giá trị lịch sử văn hóa của điểm du lịch mà con khẩu lao động nước ngoài để đào tạo thành
cần biết giải quyết vấn đề của du khách một cách hướng dẫn viên. Tuy nhiên, những đối tượng
linh hoạt, bởi họ là người duy nhất có thể kết nối này giỏi ngoại ngữ nhưng lại “trống” về nghiệp
trực tiếp với đơn vị tổ chức và công ty lữ hành khi vụ, hổng về kiến thức văn hóa - xã hội, làm ảnh
có những rắc rối xảy ra. Kỹ năng nghề nghiệp hưởng đến chất lượng tour [5]. Số 30 [Tháng 12 - 2019] VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 103
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU Từ thực tế nêu ra chúng ta thấy rằng, để cân Chương trình đào tạo: Chương trình đào đối giữa vấn đề ngoại ngữ và kiến thức chuyên tạo chưa đáp ứng được yêu cầu của các doanh sâu, kiến thức chuyên môn nghiệp vụ, để cân nghiệp du lịch, nội dung đa phần là lý thuyết đối giữa lý thuyết và thực hành cho sinh viên mà thiếu về thực hành. Thời gian thực tập của luôn luôn là một vấn đề tồn tại lâu dài trong sinh viên tại các doanh nghiệp quá ít, sinh viên các cơ sở đào tạo. Nguyên nhân của những tồn không có cơ hội tiếp cận thực tế, vì vậy sau khi tại hạn chế về chất lượng nguồn nhân lực du ra trường hầu như thiếu những kỹ năng cần lịch nói chung, đội ngũ hướng dẫn viên du lịch thiết, đặc biệt là ngoại ngữ. Do đó, để sinh viên nói riêng đã được Bộ Chính trị chỉ ra rất rõ ràng tốt nghiệp có thể trở thành hướng dẫn viên, trong Nghị quyết số 08-NQ/TW: “Công tác đào các doanh nghiệp sử dụng lao động buộc phải tạo, phát triển nguồn nhân lực du lịch chưa có các chương trình đào tạo bổ sung theo yêu được quan tâm đúng mức” [1]. cầu và mong muốn của doanh nghiệp. 3.2. Thực trạng đào tạo hướng dẫn viên Phương pháp đào tạo: Hướng dẫn viên du du lịch hiện nay lịch là công việc đòi hỏi rất nhiều kỹ năng, đặc Nhận biết được nhu cầu đi du lịch ngày biệt là sự nhanh nhạy, linh hoạt trong việc càng tăng cao, lợi ích của ngành Du lịch đóng xử lý các tình hướng trên đường tour. Nhưng góp vào sự phát triển kinh tế của quốc gia ngày phương pháp đào tạo hiện nay không có sự càng lớn, trong những năm gần đây Đảng và đổi mới, đa phần các cơ sở đào tạo đang sử Nhà nước đã chú trọng đầu tư cho phát triển dụng phương pháp truyền thống, cung cấp du lịch, đặc biệt là đã có những chính sách ưu thông tin một chiều, thiếu sự tương tác giữa tiên cho công tác đào tạo nguồn nhân lực có giáo viên và sinh viên. Điều này không những chất lượng để đáp ứng nhu cầu của thị trường. làm mất đi sự chủ động, sáng tạo, làm giảm đi Theo thống kê của ngành Du lịch, tính đến năm khả năng biện luận mà còn làm tăng sự ì ạch, 2018, trên cả nước có 156 cơ sở đào tạo chuyên thụ động của sinh viên. ngành du lịch, bao gồm: 48 trường đại học, 43 Chất lượng của đội ngũ giảng viên: Hầu hết trường cao đẳng [trong đó có 10 trường cao đội ngũ giảng viên tại các cơ sở đào tạo được đẳng nghề], 40 trường trung cấp [trong đó có tốt nghiệp từ các trường đại học thuộc khối 4 trường trung cấp nghề], 02 công ty đào tạo, văn hóa, xã hội, quản trị kinh doanh,… do đó, 23 trung tâm, lớp đào tạo nghề, 01 trường duy kiến thức chuyên sâu về du lịch không nhiều, nhất trực thuộc doanh nghiệp chuyên đào tạo trình độ ngoại ngữ, tin học chưa cao để có thể chuyên ngành du lịch, khách sạn, nhà hàng; ứng dụng những tiến bộ của công nghệ thông mỗi năm có khoảng 15.000 sinh viên ra trường tin vào giảng dạy. Đội ngũ này không tốt trong đó có khoảng 1/3 được đào tạo chuyên nghiệp từ các trường sư phạm, nên phương ngành hướng dẫn viên du lịch [3]. Nhằm nâng pháp sư phạm, cách thức truyền đạt nội dung cao chất lượng đào tạo cũng như tạo ra những bài giảng cũng không thực sự hiệu quả. Ngoài tiêu chuẩn chung cho hướng dẫn viên, năm ra, các giảng viên chủ yếu là những người 2013 Tổng cục Du lịch đã đưa ra bộ tiêu chuẩn được tiếp nhận vào giảng dạy ngay sau khi tốt nghề VTOS, trong đó quy định những kỹ năng, nghiệp ra trường, chưa từng trải qua công việc kiến thức, hành vi, thái độ mà một hướng dẫn của một hướng dẫn viên, trên thực tế, điều này viên cần có để đáp ứng yêu cầu công việc [7]. cũng làm cho bài giảng không thực sự sinh Những con số trên cho thấy nỗ lực của các động và hấp dẫn. ban ngành, các cơ sở trong việc đào tạo nguồn Cơ sở vật chất: Hầu hết cơ sở vật chất kỹ nhân lực du lịch nói chung và đội ngũ hướng thuật của các trường ở Việt Nam hiện nay còn dẫn viên nói riêng nhằm đáp ứng yêu cầu ngày khá sơ sài, chưa đáp ứng được yêu cầu đào tạo càng lớn của thị trường du lịch, tuy nhiên trong chất lượng cao. Ví dụ: Diện tích trường quá nhỏ quá trình đào tạo còn gặp khá nhiều bất cập: hẹp dẫn đến giảng đường ít, số sinh viên/lớp 104 Số 30 [Tháng 12 - 2019]
- TRAO ĐỔI - NGHIỆP VỤ học quá đông gây ảnh hưởng đến chất lượng ở đây chính là cơ sở đào tạo cần nhận thức
giảng dạy. Số lượng các cơ sở thực hành tại các được những yêu cầu, điều kiện, tiêu chí để trở
trường rất ít, chủ yếu mới chỉ có ở các trường thành một hướng dẫn viên chất lượng cao và
dạy nghề, các trường đại học hầu như không xây dựng các chương trình đào tạo hướng vào
có, do đó sinh viên có rất ít cơ hội để tiếp cận những mục tiêu đó. Về cơ bản, các chương
thực tế. trình đào tạo của các cơ sở đào tạo du lịch Đánh giá sinh viên trong quá trình đào tạo: đang tập trung chuyên sâu vào các mảng đào
Tâm lý trọng bằng cấp vẫn còn đè nặng lên tạo kiến thức cho hướng dẫn viên. Đây là một
hệ thống giáo dục Việt Nam. Do đó, việc đánh hoạt động rất đúng nhưng chưa đủ. Kiến thức
giá quá trình học tập của sinh viên chưa thực đối với hướng dẫn viên du lịch vô cùng quan
sự khách quan và công bằng. Một số trường trọng, nhưng những kiến thức đó cần phải
cấp bằng loại khá, giỏi tràn lan, trong khi được thể hiện trên thực tế và những kiến thức
những đối tượng này ra trường lại không có này cũng cần phải được kết hợp bền chặt với
khả năng tác nghiệp trên đường tour, không những kỹ năng mềm khác. Theo chúng tôi, để
thích nghi với thực tế công việc nhiều áp lực đào tạo ra những hướng dẫn viên du lịch chất
của một hướng dẫn viên, điều này gây bức xúc lượng cao, các cơ sở đào tạo cần chú trọng đào
cho doanh nghiệp và làm giảm uy tín của cơ tạo chuyên sâu thêm 5 mảng thuộc về kiến
sở đào tạo. thức và kỹ năng chuyên sâu dưới đây: Liên kết giữa nhà trường và các đơn vị sử 4.1. Học tập thực tế
dụng lao động: Hầu hết các trường đại học, cao Có thể nói, đây là vấn đề khó nhất trong
đẳng ở Việt Nam đang thiếu tính chủ động các cơ sở đào tạo hiện nay, bởi học tập thực tế
trong việc tạo mối quan hệ với các doanh gắn liền với chi phí mà hầu như sinh viên phải
nghiệp, các đơn vị tuyển dụng dẫn đến tình tự đóng góp thêm. Thực tế là tất cả các giảng
trạng đào tạo không đáp ứng được các yêu viên, sinh viên, nhà tuyển dụng đều nhận thức
cầu mà doanh nghiệp đề ra, các doanh nghiệp sâu sắc được tầm quan trọng của học tập thực
rất thờ ơ với các sinh viên vừa tốt nghiệp. tế trên các đường tour trong vấn đề nâng Tóm lại, dù đã có nỗ lực nhưng công tác cao khả năng của sinh viên. Tuy nhiên, vấn
đào tạo hướng dẫn viên du lịch hiện nay còn đề vướng mắc lớn nhất đó là kinh phí. Trong
tồn tại nhiều bất cập. Thực trạng đó đặt ra yêu khuôn khổ bài viết này, chúng tôi đưa ra một
cầu bức thiết phải đổi mới công tác đào tạo số gợi ý những tour thực tế dành cho các cơ
để tạo những tiền đề cơ bản giải quyết vấn đề sở đào tạo hướng dẫn viên du lịch tại Hà Nội
nan giải này. Để có được lực lượng lao động như sau:
chất lượng cao đáp ứng được với yêu cầu và * Tour 1 ngày:
nhu cầu xã hội, có thể cạnh tranh được với thị a. Hà Nội - Bắc Ninh: Hà Nội - Chùa Dâu -
trường khu vực và thế giới, thì cần có những Chùa Bút Tháp - Làng Tranh Đông Hồ - Đền Đô
giải pháp đồng bộ và cụ thể. - Đình Bảng - Chùa Phật Tích - Hà Nội.
4. Một số giải pháp đào tạo hướng dẫn viên b. Hà Nội - Nam Định: Hà Nội - Đền Trần -
du lịch chất lượng cao Chùa Phổ Minh - Chùa Cổ Lễ - Phủ Giầy - Hà Để trở thành một hướng dẫn viên chất Nội.
lượng cao đòi hỏi một quá trình tích luỹ lâu c. Hà Nội - Ninh Bình: Hà Nội - Chùa Bái
dài cả về kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm Đính - Khu sinh thái Tràng An - Hà Nội;
trên các đường tour của một hướng dẫn viên
chuyên nghiệp. Không một cơ sở đào tạo nào Hoặc: Hà Nội - Bái Đính - Đền Vua Đinh, Lê -
có thể đào tạo một hướng dẫn viên sau khi ra Nhà thờ Đá Phát Diệm - Hà Nội.
trường trở thành một hướng dẫn viên du lịch d. Hà Nội - Hà Tây [cũ]: Hà Nội - Chùa Hương
chất lượng cao ngay được. Vấn đề quan trọng - Hà Nội; Số 30 [Tháng 12 - 2019] VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 105
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU Bảng 1. Một số tuyến du lịch cần được đào tạo về tiếng Anh chuyên ngành Thời gian Nội dung Những câu thông dụng thường dùng khi giao tiếp với khách: Gặp mặt, Buổi 1 - 3 trên xe, nhà hàng, khách sạn, thông báo… Một số kỹ năng mềm trong hoạt động hướng dẫn du lịch [thuyết trình, Buổi 4 - 5 ngôn ngữ cơ thể, chọn vị trí, quan sát đoàn khách…] Tour 1: City tour: Xây dựng bài thuyết minh, tập thuyết minh các điểm: Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Hồ Tây - Chùa Trấn Quốc, Hồ Hoàn Kiếm - Đền Buổi 6 - 7 Ngọc Sơn, Phố cổ - Bảo tàng Dân tộc học, Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh - Phủ Chủ tịch… Tour 2 Xây dựng bài thuyết minh, tập thuyết minh tuyến: Hà Nội - Chùa Buổi 8 – 9 Hương [1 ngày] Tour 3: Xây dựng bài thuyết minh, tập thuyết minh tuyến Hà Nội - Ninh Buổi 10 - 11 Bình [1 ngày] Tour 4: Xây dựng bài thuyết minh, tập thuyết minh tuyến Hà Nội - Mộc Buổi 12 - 13 Châu [2 ngày/1 đêm] Hoặc: Hà Nội - Thành cổ Sơn Tây - Chùa Mía điều sinh viên trực tiếp thu nhận được qua mỗi - Đền Và - Làng cổ Đường Lâm - Hà Nội. chuyến đi thực tế như sau: Nắm bắt được cung * Tour dài ngày: đường của tuyến du lịch, những điểm nhấn cần giới thiệu trên tuyến; giúp sinh viên giới a. Hà Nội - Hải Dương - Quảng Ninh: Hà Nội thiệu được những điểm đặc sắc trên tuyến, - Côn Sơn - Kiếp Bạc - Yên Tử - Hạ Long - Hà Nội hiểu được những giá trị văn hoá của các điểm [3 ngày/2 đêm]. du lịch; nắm bắt được những cơ sở dịch vụ b. Hà Nội - Lào Cai: Hà Nội - Sapa - Bắc Hà - phục vụ khách trên tuyến và tại điểm du lịch; Hà Nội [4 ngày/3 đêm]. tổ chức được các hoạt động hoạt náo trên xe; c. Hà Nội - Thanh Hóa: Hà Nội - Sầm Sơn - Hà so sánh được những phong cách hướng dẫn Nội [2 ngày/1 đêm]. của hướng dẫn viên suốt tuyến và hướng dẫn d. Hà Nội - Nghệ An: Hà Nội - Cửa Lò - Quê viên tại điểm; tiếp cận với phương pháp xử lý Bác - Hà Nội [3 ngày/2 đêm]. tình huống. e. Hành Trình di sản miền Trung: Hà Nội - 4.2. Đào tạo kỹ năng hoạt náo, tổ chức Quê Bác - Ngã Ba Đồng Lộc - Khu mộ Đại tướng Gala dinner, team building Võ Nguyên Giáp - Phong Nha, Kẻ Bàng - Nghĩa Du khách trong quá trình đi du lịch, ngoài Trang Liệt sĩ Trường Sơn - City tour Huế - City mục tiêu là thẩm nhận giá trị văn hoá vật thể tour Đà Nẵng - Phố cổ Hội An - Thánh địa Mỹ và phi vật thể đặc sắc, còn mong muốn được Sơn - Hà Nội [7 ngày/6 đêm]. nghỉ ngơi giải trí trong chuyến hành trình du Tất cả các tour này đều là những tour rất lịch. Bởi vậy, khả năng hoạt náo, tổ chức Team quan trọng và đang được kinh doanh một Building và Gala Dinner của hướng dẫn viên cách hiệu quả trên thị trường tour. Tuỳ theo dành cho du khách góp phần không nhỏ vào điều kiện về chương trình khung, tuỳ theo khả sự thành công của chuyến tour. năng kinh tế mà các trường có thể lựa chọn Các cơ sở đào tạo phải có chương trình những đường tour cho phù hợp. Tuy nhiên, dù đào tạo cụ thể cho hướng dẫn viên về kỹ năng chọn nhiều hay chọn ít, mỗi chuyến đi thực tế, hoạt náo trên phương tiện di chuyển [mà cơ các cơ sở đào tạo phải xác định được những bản là trên xe ô tô]. Thời gian ngồi trên xe ô tô 106 Số 30 [Tháng 12 - 2019]
- TRAO ĐỔI - NGHIỆP VỤ của du khách trong quá trình đi du lịch ở Việt Vấn đề quan trọng nhất cần chú ý trong
Nam thường là khá dài. Vậy làm thế nào để cho đào tạo thuyết trình cho sinh viên là phải tập
du khách ngồi trên xe không cảm thấy nhàm trung vào mấy vấn đề:
chán, mệt mỏi bởi thời gian di chuyển quá - Nói cái gì? [Nội dung thuyết trình]
lâu thì ngoài những lời thuyết minh, hướng - Nói cho ai? [Đối tượng người nghe]
dẫn trên tuyến, kỹ năng hoạt náo đan xen của - Nói như thế nào? [Cách thức truyền tải]
hướng dẫn viên là vô cùng quan trọng. Hướng
dẫn viên phải được đào tạo về những vấn đề Về nội dung thuyết trình, vì đây là đào
sau để đảm bảo kỹ năng hoạt náo tốt: tạo hướng dẫn viên du lịch nên nội dung các bài thuyết trình nên xây dựng những chủ đề - Khả năng hát thuyết minh theo tuyến, điểm du lịch; thuyết - Khả năng kể chuyện cười minh về giá trị văn hoá của một vùng, một dân - Khả năng tổ chức trò chơi tộc; phong tục, tập quán, ẩm thực; hay những Đối với kỹ năng tổ chức Team Building và vấn đề chung như tình hình kinh tế, chính
Gala Dinner thì đây gần như là một yêu cầu bắt trị, tôn giáo, giáo dục, y tế ở Việt Nam. Đây là
buộc đối với một hướng dẫn viên du lịch chất những chủ đề du khách rất quan tâm. Giảng
lượng cao khi tổ chức cho khách những tour viên hướng dẫn sinh viên xây dựng bài nói
đi biển trong dịp hè. Ngoài tắm biển, khi tham theo lộ trình từ ngắn đến dài, từ cơ bản đến
gia vào các chương trình du lịch theo tập thể, chuyên sâu về những vấn đề trên.
du khách còn mong muốn được tham gia vào Về cách thức truyền tải, giảng viên hướng
những trò chơi mang tính tập thể để được giao dẫn tập rèn cho sinh viên những kỹ năng:
lưu, thắt chặt tình đoàn kết giữa các thành - Giọng nói: to, rõ ràng, có sự thay đổi [âm
viên. Hiện nay, gần như các cơ quan, nhà máy, lượng, cao độ, cường độ] để tránh sự đơn điệu
xí nghiệp đều tổ chức cho cán bộ công nhân trong giọng nói.
viên đi du lịch vào các dịp hè nên các hướng - Ngôn ngữ cơ thể: cử chỉ điệu bộ, thế đứng,
dẫn viên cũng phải được đào tạo đa dạng hoá dáng đứng, giao tiếp bằng mắt.
về kỹ năng hoạt náo, trò chơi Team Building
và các kịch bản Gala Dinner để tránh trùng 4.4. Đào tạo Ngoại ngữ và Hán Nôm
lặp. Ngoài sự hướng dẫn, đào tạo của giảng * Ngoại ngữ
viên, mỗi hướng dẫn viên tương lai cũng phải Nếu hướng dẫn viên du lịch chuyên nghiệp
tự nghĩ những trò chơi, kịch bản Gala Dinner muốn làm hướng dẫn viên cho khách Inbound
mang dấu ấn cá nhân, phù hợp nhất với khả và khách Outbound thì nhất thiết phải thành
năng của mình để tránh trùng lặp với những thạo ngoại ngữ nói chung và tiếng Anh nói
hướng dẫn viên khác. riêng. 4.3. Kỹ năng thuyết trình Hiện nay, các cơ sở đào tạo hầu hết đều Đây là vấn đề cũng khá quan trọng. Lượng có những học phần ngoại ngữ chuyên ngành
kiến thức mà hướng dẫn viên biết chỉ được coi dành cho đào tạo hướng dẫn viên du lịch. Các
là điều kiện cần. Vấn đề hướng dẫn viên thể học phần này đã góp phần nâng cao trình độ
hiện những kiến thức đó như thế nào mới là tiếng Anh cho hướng dẫn viên. Tuy nhiên, các
quan trọng. Trên thực tế có rất nhiều hướng chương trình này vẫn thiên nhiều về lý thuyết.
dẫn viên có kiến thức uyên thâm nhưng vì Để đáp ứng đúng nhu cầu của thị trường
không có kỹ năng thuyết trình dẫn đến bài hướng dẫn viên du lịch Inbound, nhà trường
nói của hướng dẫn viên trở nên khô khan, nên kết hợp với các công ty du lịch, mời những
gây nhàm chán, thậm chí còn gây ức chế cho hướng dẫn viên du lịch chuyên nghiệp, kết
du khách bởi phải nghe quá nhiều thứ mà họ hợp cùng với giảng viên đào tạo những kiến
không cảm thấy hấp dẫn. thức thực tế về hướng dẫn du lịch trên những Số 30 [Tháng 12 - 2019] VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 107
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU đường tour cụ thể chắc chắn sẽ tạo ra được Nếu đọc được một câu đối này và giới thiệu những hứng thú và hiệu quả cho sinh viên được cho du khách thì chắc chắn bài thuyết trong việc nâng cao chất lượng học ngoại ngữ minh về Văn Miếu của hướng dẫn viên sẽ sâu chuyên ngành. Ở đây, chúng tôi đề xuất một sắc và hấp dẫn hơn. Điều đó cho thấy, đào tạo số tuyến cơ bản cần được đào tạo về tiếng Anh Hán Nôm cho hướng dẫn viên du lịch là hết chuyên ngành, được trình bày trong Bảng 1. sức cần thiết. Hơn nữa, việc hiểu và đọc được * Hán Nôm một số từ tiếng Hán cơ bản giúp hướng dẫn viên sử dụng tiếng Việt trong sáng hơn, chuẩn Nếu chuyên sâu vào khách du lịch nội địa, mực hơn. hướng dẫn viên du lịch cần phải có khả năng Hán Nôm nhất định. Lý do là bởi trong các Tuy nhiên, rất nhiều cơ sở đào tạo cho rằng chương trình du lịch nội địa, ngoài các tháng Hán Nôm rất khó và với một thời lượng tương hè sôi động từ khoảng tháng 6 đến tháng 9 đối ít ỏi từ 3 - 5 tín chỉ thì học chỉ mang tính cho các tour du lịch biển, những tháng còn lại, “cưỡi ngựa xem hoa”. Thực ra điều đó chưa các hoạt động du lịch tập trung chủ yếu vào hoàn toàn đúng. Chúng ta không yêu cầu các chương trình du lịch văn hoá, tham quan hướng dẫn viên du lịch phải đọc được tất cả các di tích lịch sử văn hoá như đình, chùa, đền, hệ thống câu đối, nhưng những hoành phi miếu, lăng tẩm. Hầu hết các di tích này đều hay một số nội dung cơ bản ở bài văn bia [tên có hệ thống hoành phi câu đối bằng chữ Hán bia, niên đại, người soạn bia…] thì hoàn toàn người học chỉ cần vốn tiếng Hán từ 700 - 1.000 Nôm [chủ yếu là chữ Hán]. Tuy nhiên, hầu hết chữ là hoàn toàn có thể đọc được. Vấn đề đặt hướng dẫn viên không thể đọc được. Mà đã ra ở đây là cơ sở đào tạo thiết kế chương trình không đọc được thì không thể chuyển tải giá học Hán Nôm phải là Hán Nôm du lịch, các chữ trị văn hoá của di tích đến với du khách bởi giá Hán Nôm trong chương trình học phải được trị lịch sử, văn hoá của di tích kết tinh một hàm hệ thống hoá từ hệ thống hoành phi, câu đối lượng rất lớn trong hệ thống hoành phi câu đối ở đình, chùa, lăng, miếu,... đang được khai thác này. Xin đơn cử một ví dụ, hầu hết hướng dẫn trong kinh doanh du lịch, đang là điểm đến hấp viên du lịch khi đưa khách đến Văn Miếu, dừng dẫn du khách. Bên cạnh đó, một phương pháp trước cửa tam quan của Văn Miếu chỉ đọc được giảng dạy kết hợp với những công cụ như máy 3 chữ “Văn Miếu Môn” bởi chữ này đã cố định ở chiếu, hệ thống từ điển về Hán Nôm Online, vị trí đó, dễ nhận ra và được các tài liệu đề cập chắc chắn trong vòng từ 3 - 5 tín chỉ, sinh viên khá nhiều. Còn những câu đối rất hay ở tứ trụ có thể nắm bắt được một số chữ Hán Nôm cơ nhằm tôn vinh đức Khổng Tử, đạo Nho và Văn bản, từ đó làm nền tảng để sinh viên tự học Miếu thì hầu như hướng dẫn viên không đọc thêm dựa vào phương pháp tra cứu từ điển. được. Chẳng hạn, một câu đối rất hay ở Tứ Trụ: 4.5. Đào tạo kiến thức chung về lịch sử văn Đạo nhược lộ nhiên, đắc kỳ môn nhi nhập hoá Việt Nam Thánh tức thiên dã, bất khả giai nhi thăng. Trong quá trình tác nghiệp, hướng dẫn viên Tạm dịch: du lịch gặp rất nhiều những câu hỏi, những Đạo học [ý chỉ đạo Nho] như con đường, ai mối quan tâm của khách về lịch sử - văn hoá tìm thấy cửa [tìm thấy phương pháp học tập Việt Nam. Để khỏi bị động, hướng dẫn viên cần đúng đắn] thì nhập được vào đạo học này được đào tạo kiến thức chung và được chuẩn Thánh [chỉ đức Khổng Tử] là trời cao, không bị những chủ đề cơ bản về lịch sử văn hoá Việt thang nào có thể với tới được [ý là không ai có Nam [theo hướng càng nhiều càng tốt]. Dưới thể sánh với ngài được]. đây là một số chủ đề gợi ý để hướng dẫn viên 108 Số 30 [Tháng 12 - 2019]
- TRAO ĐỔI - NGHIỆP VỤ tương lai chuẩn bị: Thông tin tổng quan về Việt Tài liệu tham khảo
Nam [diện tích, dân số, kinh tế, chính trị, văn 1. Bộ Chính trị [2017], Nghị quyết số 08-NQ/
hoá, xã hội]; Tiến trình lịch sử Việt Nam; Ngôn TW ngày 16/01/2017 về Phát triển du lịch trở thành
ngữ và chữ viết ở Việt Nam; Hệ thống tôn giáo, ngành kinh tế mũi nhọn.
tín ngưỡng ở Việt Nam; Tục thờ cúng tổ tiên; 2. Bộ Giáo dục và Đào tạo [2014], Thông tư số
Giáo dục ở Việt Nam; Văn minh nông nghiệp 23/2014/TT-BGDĐT Ban hành Quy định về đào tạo
lúa nước; Áo dài; Cây tre trong văn hoá Việt chất lượng cao trình độ đại học.
Nam; Tết cổ truyền của người Việt; Múa rối 3. Bộ Giáo dục và đào tạo [2020], “Số liệu thống kê giáo dục đại học năm học 2018 - 2019”,
nước; Trống đồng và văn hoá Đông Sơn; Nghệ //moet.gov.vn/thong-ke/Pages/thong-ko-
thuật gốm Việt Nam; Tranh dân gian; Nghề và giao-duc-dai-hoc.aspx?ItemID=6636
làng nghề truyền thống Việt Nam; Đặc trưng 4. Diệu Linh [2014], “Làm gì để xây dựng
của lễ hội Việt Nam; Đặc trưng văn hoá của một đội ngũ hướng dẫn viên du lịch đủ và đạt
số tộc người [Mông, Dao, Thái, Mường...],v.v. chuẩn”, //vov.vn/du-lich/lam-gi-de-xay-
Kết luận dung-doi-ngu-huong-dan-vien-du-lich-du-va- chuan-349878.vov Bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa hiện
nay đang đặt ra những yêu cầu ngày càng 5. Phan Đông Nhựt [2016], “Hướng dẫn viên du lịch - Thực trạng và những định hướng nghề
cao đối với hướng dẫn viên du lịch. “Hướng nghiệp”, //tcdulichtphcm.vn/home/index.
dẫn viên như đại sứ văn hóa cho một quốc gia php/su-kien-du-lich/van-de-trao-doi/5423-
chứ không đơn thuần là người giới thiệu điểm huong-dan-vien-du-lich-thuc-trang-va-nhung-
đến”. Vì vậy, hướng dẫn viên phải đảm bảo có dinh-huong-nghe-nghiep
đầy đủ các kiến thức, kỹ năng cần thiết, và có 6. Bùi Thanh Thuỷ [2009], Nghiệp vụ hướng
“thái độ, cách nhìn đúng đắn về nghề nghiệp dẫn du lịch, Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
của mình” [4]. 7. Tổng cục Du lịch [2013], “Tiêu chuẩn Xây dựng đội ngũ hướng dẫn viên chất VTOS - Nghiệp vụ Hướng dẫn du lịch”, //
lượng cao là cả một quá trình lâu dài đòi hỏi vietnamtourism.gov.vn/esrt/default.aspxportali d=1&tabid=344&itemid=88.htm
một hệ thống giải pháp đồng bộ và sự tham
gia, phối hợp chặt chẽ giữa cơ sở đào tạo, 8. Tổng cục Du lịch [2019], “CSDL trực tuyến hướng dẫn viên du lịch”, //huongdanvien.
doanh nghiệp và các cơ quan quản lý về du vn/index.php/guide/cat/05
lịch trong đào tạo và tuyển dụng. Bên cạnh đó, 9. USAID [2012], Toward Professionalism in
mỗi hướng dẫn viên tương lai cần phải thực Tour Guiding, Publishing: The Unieted States
sự nỗ lực, học tập, rèn luyện để ngày càng đáp Agency for International Development, 119p.
ứng một cách nhanh nhất các tiêu chuẩn của
một hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao. Hy
vọng rằng, những giải pháp mà bài viết đưa ra Ngày nhận bài: 18 - 12 - 2019
có thể góp một phần nhỏ bé vào định hướng Ngày phản biện, đánh giá: 20 - 12 - 2019
quá trình đào tạo hướng dẫn viên du lịch chất
lượng cao ở Việt Nam, từ đó góp phần nâng Ngày chấp nhận đăng: 27 - 12 - 2019
cao chất lượng nguồn nhân lực du lịch Việt
Nam trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa. Đ.T.P
[ThS., Phó Trưởng khoa Du lịch, Trường ĐHVHHN] Số 30 [Tháng 12 - 2019] VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 109
nguon tai.lieu . vn
Video liên quan