Athens là vương quốc thành thị Open trên vùng bán đảo Attích [ thuộc Trung Hi Lạp ]. Đó là một vùng đồng bằng hẹp đất đai không phì nhiêu, nhiều đồi núi, khí hậu lại khô khan, lượng mua hàng năm không đáng kể. Attích có nhiều đá quý, mỏ sắt, mỏ bạc, đất sét chất lượng cao và vùng bờ biển dài với nhiều vịnh và hải cảng thuận tiện cho hoạt động giải trí thương mại. Nhìn chung, vạn vật thiên nhiên xứ Attích không tạo nên những điều kiện kèm theo thuận thiết yếu cho sự tăng trưởng và canh tác cây lương thực, nhưng lại rất thích hợp cho sự tăng trưởng của một nền kinh tế tài chính Công thương nghiệp và mậu dịch hàng hải .
Điều kiện hình thành nhà nước Athens
Cư dân sống trên bán đảo Attích là nhánh người Hi Lạp – người Iônien. Trước khi nhà nước sinh ra, những dân cư này vẫn còn đang sống trong quy trình tiến độ mạt kì của xã hội thị tộc. Có 4 bộ lạc, mỗi bộ lạc gồm có 30 thị tộc, cư trú ở 4 khu vực khác nhau. Theo truyền thống lịch sử, Đại hội nhân dân vẫn là cơ quan có quyền lực tối cao cao nhất quyết định hành động những yếu tố hệ trọng của mỗi bộ lạc. Ngoài ra, mỗi bộ lạc đều có một hội đồng quý tộc [ gồm những tộc trưởng của 30 thị tộc ] và một thủ lĩnh quân sự chiến lược – người Hi Lạp gọi là Badilơ [ Basilêus ], do Đại hội nhân dân bầu ra, đảm nhiệm quân sự chiến lược, xét xử những vụ kiện tụng và tổ chức triển khai những buổi tế lễ tôn giáo .
Theo thời gian và cùng với sự phát triển của nền kinh tế Công thương nghiệp, ranh giới ngăn chặn giữa các thị tộc, bộ lạc dần dần bị xoá nhoà. Cư dân của 4 bộ lạc đã sống đan xen nhau, mối quan hệ huyết thống lỏng lẻo dần. Kết quả là 4 bộ lạc ở xứ Attích đã tập hợp lại thành một liên minh bộ lạc, lấy Athens làm thủ phủ. Những điều kiện và tiền đề cho việc xuất hiện xã hội có giai cấp, nhà nước đã chín muồi.
Đặc trưng của nhà nước Athens
Sự hình thành nhà nước Athens có những đặc trưng riêng không liên quan gì đến nhau .
- Thứ nhất, Nhà nước Athens ra đời trong bối cảnh lịch sử hoàn toàn không có sự can thiệp, xâm lược của các thế lực bên ngoài. Nhà nước Athens xuất hiện trên cơ sở tan rã của xã hội thị tộc của chính cư dân vùng Attích.
- Thứ hai, Nhà nước Athens xuất hiện không phải là kết quả của các cuộc chiến tranh, xung đột, đổ máu, mà nó được hình thành một cách hòa bình dần dần, từng bước hoàn thiện thông qua hàng loạt các cuộc cải cách xã hội, từ cải cách đầu tiên của Tede, đến những cải cách cuối cùng của Pericolet. Những tàn dư của xã hội nguyên thủy bị đẩy lùi và bị thủ tiêu một cách triệt để.
- Thứ ba, Nhà nước Athens được xây dựng và hoàn thiện theo hướng xây dựng thiết chế nhà nước dân chủ chủ nô – một thể chế hết sức đề cao và đảm bảo những quyền lợi kinh tế, chính trị của những công dân tự do.
Những cải cách của Tedê
Người đặt nền móng cho việc kiến thiết xây dựng nhà nước Athens, theo thần thoại cổ xưa, là Tedê [ Thés ée ] .
Thiết lập liên minh bộ lạc
Công lao lớn của Tedê là đã thiết lập được liên minh 4 bộ lạc [ vốn sống ở 4 khu vực khác nhau ] theo nguyên tắc tự nguyện và bình đẳng. Thiết lập được một cơ quan quản lí chung thay cho 4 cơ quan quản trị thị tộc cũ, Tedê đã chia toàn xứ Attích thành 48 địa khu, người Athens gọi là 48 nôcơrari, mỗi bộ lạc cũ được chia thành 12 nôcơrari. Lần tiên phong, xứ Attích được phân loại thành những khu vực hành chính với số dân cư được phân loại theo những địa vực cư trú .Tedê đã chia toàn thể dân cư Athens – Vốn xưa kia là những thành viên bình đẳng thuộc 4 bộ lạc cũ – thành 3 những tầng lớp người có quyền hạn và nghĩa vụ và trách nhiệm khác nhau : quý tộc, nông dân và những thợ thủ công. Tedê là người tiên phong thiết lập trật tự xã hội mới ở Athens : trật tự của một xã hội có giai cấp .Với những cải cách của mình, Tedê cũng đã trong bước đầu tiến công vào chính sách thị tộc. Đại hội nhân dân xưa vẫn sống sót, nhưng quyền lực tối cao thực trong thực tiễn nằm trong một tổ chức triển khai – Hội đồng trưởng lão [ Areopagus ] – gồm những đại biểu của những tầng lớp quý tộc. Hội đồng trưởng lão có quyền lập pháp, tư pháp, giám sát và quyết định hành động mọi việc làm hệ trọng của quốc gia. Chức vụ Balilo bị bãi miễn thay bằng 9 viên quan chấp chính [ được cử ra từ những tầng lớp quý tộc ]. Athens sau Tedê là nhà nước theo thiết chế cộng hòa quý tộc. Chế độ thị tộc trong bước đầu bị tiến công và giải thể .
Đấu tranh dân chủ hoá
Sự tăng trưởng của nền kinh tế tài chính, nhất là kinh tế tài chính Công thương nghiệp đã làm biến hóa cơ cấu tổ chức xã hội Athens : Tầng lớp quý tộc chủ nô công thương hình thành có quyền lợi và nghĩa vụ gắn bó với kinh tế tài chính Công thương và một khuynh hướng chính trị muốn dân chủ hóa cỗ máy nhà nước, thủ tiêu độc quyền của những tầng lớp quý tộc thị tộc .Bên cạnh đó, những nông dân tự do bị kiêm tinh ruộng đất, những nô lệ và những kiều dân Mêtec không có quyền hạn chính trị cũng tăng cường đấu tranh yên cầu quyền lợi và nghĩa vụ và thực thi cải cách xã hội. Thực trạng xã hội ấy đã dẫn đến cuộc chính biến xảy ra năm 630 TCN, do Xilông thực thi. Cuộc chính biến thất bại, trào lưu dân chủ vẫn âm ỉ, năm 621 TCN, quan chấp chính Đracông đã soạn thảo và phát hành pháp luật thành văn – Luật Đracông – Luật Đracông nổi tiếng là bộ luật khắc nghiệt [ ăn cắp vặt, kể từ rau, quả, cũng bị xử tử hình ]. Bộ luật được khắc trên nhiều tấm đá và đặt ở những nơi công cộng, nhờ vậy cũng đã hạn chế được phần nào sự xét xử độc đoán, tuỳ tiện và bất công của quý tộc ghi lại một bước tiến của nền dân chủ .
Những cải cách của Xôlông
Năm 594 TCN, Xôlông được cử giữ chức vụ chấp chính quan. Để hạn chế tới cả tối đa những xích míc trong xã hội, để liên tục tiến công vào chính sách thị tộc và liên tục kiến thiết xây dựng, củng cố nhà nước Athens theo hướng dân chủ, Xôlông đã triển khai một loạt những cải cách xã hội văn minh. Người Hi Lạp gọi những cải cách của Xôlông là “ Sêsasơchêia ” có nghĩa là “ trút bỏ gánh nặng ” .
Cải cách Sêsasơchêia
Xôlông công bố xoá bỏ mọi nợ nần, những ruộng đất của nông dân đem nộp cho quý tộc để gán nợ được hoàn trả cho nông dân. Những nông dân phải bán mình làm nô lệ vì nợ được giải phóng khỏi thân phận nô lệ thành người tự do. Nhà nước cấm tuyệt đối việc lấy thân mình hoặc vợ con mình làm vật để trừ nợ [ kể cả việc kí văn tự vay nợ lấy bản thân con nợ làm vật thế chấp ngân hàng ]. Chế độ nô lệ vì nợ ở Athens chấm hết từ đó .Xôlông cũng thực thi việc cải cách mạng lưới hệ thống tiền tệ, cấm xuất khẩu nông sản [ trừ nho và ôliu ], thừa nhận quyền tư hữu, tự do chuyển nhượng ủy quyền gia tài .Để bảo vệ quyền sở hữu với số lượng ruộng đất vốn đã quá ít của người tầm trung, ngăn ngừa nạn kiêm tinh ruộng đất, Xôlông đã đưa ra pháp luật mức chiếm hữu ruộng đất tối đa cho một quý tộc. Để tạo điều kiện kèm theo cho sản xuất tăng trưởng, Xôlông đã đưa ra hàng loạt giải pháp tích cực : khuyến khích việc sử dụng thợ thủ công giỏi ở quốc tế, thực hành thực tế tiết kiệm chi phí, khuyến khích khẩn hoang …
Phân chia quý phái
Căn cứ theo tài sản, Xôlông đã phân chia cư dân Athens không kể nguồn gốc huyết tộc, thành 4 đẳng cấp xã hội có quyền lợi và nghĩa vụ khác nhau.
Xem thêm: Giải mã giấc mơ thấy TRÂU đánh con gì? | điềm LÀNH hay DỮ?
- Đẳng cấp thứ nhất bao gồm những công dân hàng năm có thu nhập từ 500 Mêđim thóc trở lên.
- Đẳng cấp thứ hai có thu nhập từ 300 Mêđim thóc trở lên.
- Đẳng cấp thứ ba là 200 Mêđim thóc
- Còn những ai có thu nhập dưới 200 MêKim thuộc đẳng cấp thứ 4.
Theo lao lý, chỉ có những người thuộc quý phái thứ nhất mới có đủ tư cách tham gia giữ những chức vụ hạng sang của nhà nước [ chấp chính quan hoặc là thành viên của hội đồng trưởng lão … ]. Trong quân đội, những người thuộc đẳng cấp và sang trọng 1, 2 được phép tham gia vào những đội kị binh, còn quý phái 3, 4 chỉ được tham gia bộ binh, đẳng cấp và sang trọng thứ tư chỉ được tham gia đại hội nhân dân để bầu cử những quan chức của cỗ máy nhà nước .
Thành lập “ Hội đồng 400 người ”
Trên cơ sở 4 bộ lạc cũ, Xôlông xây dựng “ Hội đồng 400 người ” mỗi bộ lạc được cử 100 người thuộc 3 đẳng cấp và sang trọng trên. Hội đồng 400 người có tính năng như thể một cơ quan thường trực của đại hội nhân dân, để xử lý những việc làm hàng ngày của nhà nước. Để tránh lối xử án tuỳ tiện và tăng cường tính dân chủ, Xôlông đã cho xây dựng toà án nhân dân có nhiều bồi thẩm, cùng đàm đạo, xét xử .
Kết luận
Mặc dù những tàn dư của chính sách thị tộc vẫn còn nhưng trước hết phải thấy rằng những cải cách của Xôlông đã giáng một đòn khá mạnh [ và triệt để hơn so với Tedê ] vào chính sách thị tộc, cơ bản thủ tiêu quyền lực tối cao của quý tộc thị tộc, trong bước đầu thiết lập được một trật tự xã hội mới theo thể chế dân chủ. Cải cách Xôlông – theo nhận xét của F.Enghen – phần nào đã hi sinh quyền lợi và nghĩa vụ của những tầng lớp quý tộc [ nhất là quý tộc ruộng đất ], tạo điều kiện kèm theo cho những tầng lớp tầm trung duy trì được đời sống của họ, ngăn cản sự phá sản của nông dân và thủ tiêu chính sách nô lệ vì nợ, tạo cơ sở xã hội cho sự sống sót của thể chế dân chủ. Cải cách Xôlông cũng đem lại nhiều quyền hạn và lợi thế cho quý tộc chủ nô công thương – những tầng lớp quý tộc ủng hộ thể chế dân chủ – tạo điều kiện kèm theo cho kinh tế tài chính Công thương nghiệp của Athens tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ .Những cải cách văn minh của Xôlông đã trong thời điểm tạm thời xử lý được những yếu tố cấp bách mà xã hội Athens đang gặp phải, xoa dịu được xích míc và đặt nền móng cho việc thiết lập, hoàn thành xong nhà nước Athens theo hướng dẫn chủ hóa .
Những cải cách của Clixten
Năm 508 TCN, nhờ trào lưu nổi dậy của quần chúng chống xu thế bảo thủ, Clixten – thủ lĩnh của phái Duyên hải – được cử giữ chức chấp chính quan thứ nhất. Nền dân chủ lại được phục hưng. Từ năm 508 đến năm 506 TCN, Clixten đã thực hành thực tế hàng loạt những cải cách xã hội nhằm mục đích tiềm năng thủ tiêu những tàn tích của chính sách thị tộc, triển khai xong thêm một bước nền dân chủ chủ nô Athens .
Phân chia dân cư theo khu vực hành chính
Cải cách quan trọng nhất, triệt để nhất của Clixten là việc phân loại dân cư Athens theo những khu vực hành chính [ không dựa vào khu vực cư trú của 4 bộ lạc cũ ]. Toàn bộ xứ Attích được chia thành 10 khu hành chính. Người Hi Lạp gọi là Philai. Mỗi khu Philai được chia thành 10 tiểu khu [ Đemơ ] .Cư dân sống ở mỗi tiểu khu phải đăng kí vào Sổ hộ tịch để nhà nước theo dõi, quản lí. Lối gọi tên người theo dòng họ thị tộc bị bác bỏ thay bằng lối gọi theo tên riêng từng người. Thế là với Clixten, ranh giới, bộ lạc [ cùng với thế lực của tập đoàn lớn quý tộc thị tộc ] bị xoá bỏ hẳn. Tàn tích ở đầu cuối của chính sách thị tộc bị thủ tiêu .
Cải cách cỗ máy nhà nước Athens – Hội đồng 500
Clixten đã cải tổ những cơ quan quyền lực trong cỗ máy nhà nước Athens, theo hướng dân chủ. Hội đồng 400 người bị bác bỏ thay bằng Hội đồng 500 người – Người Hi Lạp gọi là Bulê – Theo quy định, toàn bộ những công dân tự do phái mạnh Athens, tuổi từ 18 đều có quyền tham gia Hội đồng 500 người, và mỗi Philai, được bầu 50 người. Bulê là cơ quan hành chính cao nhất ở Athens, đại diện thay mặt toàn thể công dân, thường trực những việc làm của nhà nước trong suốt một năm. Bulê cũng có trách nhiệm kiểm tra tư cách công dân và tư cách những thành viên trong cỗ máy nhà nước. 500 người của Bulê được phân loại trong 10 uỷ ban thường trực – Pơritani – Mỗi Pơritani gồm 50 người của cùng một khu Philai với nhiệm kì 1/10 của năm [ khoảng chừng từ 36 đến 39 ngày ] và có tính năng như một bộ phận thường trực thay mặt đại diện Bulê xử lý những việc làm hàng ngày .
Tăng cường vài trò hội đồng nhân dân
Clixten đã tăng cường vai trò của đại hội nhân dân. Đại hội nhân dân [ Eccalêdia ] là cơ quan quyền lực tối cao của nhà nước Athens. Eccơlêdia là đại hội của toàn thể công dân Athens từ 18 tuổi trở lên. Có quyền luận bàn và biểu quyết tổng thể những yếu tố hệ trọng của quốc gia, trải qua hay phủ quyết những dự luật, chủ trương của hội đồng Bulê, chọn cử những viên chức của cỗ máy nhà nước. Clixten đã tăng số quan chức Athens lên 20 người, gồm 10 quan chấp chính và 10 tư lệnh quân sự chiến lược .Để ngăn ngừa những thủ đoạn thay máu chính quyền hoặc phá hoại nền dân chủ, Clixten đã cho thực hành thực tế “ chính sách bỏ phiếu bằng vỏ sò ”. Bất kì công dân Athens nào [ kể cả những người đang có chức vụ ] nếu bị hoài nghi là có những thủ đoạn, hành vi rình rập đe dọa tới nền bảo mật an ninh xã hội, nền dân chủ thì trong đại hội nhân dân, toàn thể Công dân tự do Athens sẽ thực thi bỏ phiếu kín, bằng cách ghi tên người mà họ hoài nghi lên những mảnh vỏ sò hay mảnh gốm. 6.000 lá phiếu cùng ghi tên một người, thì 10 ngày sau người đó buộc phải rời khỏi Athens trong thời hạn là 10 năm. Bằng giải pháp này, Athens đã có năng lực ngăn ngừa những thủ đoạn phản loạn, ngăn cản xu thế độc tài, quân phiệt .
Clixten cũng đã thực hiện việc giải phóng một số nô lệ có công thành người tự do [nhưng không được quyền công dân] và cho phép một số kiều dân Mêtéc] có công lao thành công dân tự do Athens.
Xem thêm: Mợ Loan Mợ Dâm – Ngọc Linh – Trang 10
Kết luận
Có thể nhận xét, với những cải cách tân tiến và can đảm và mạnh mẽ, Clixten đã trọn vẹn thủ tiêu những tàn tích ở đầu cuối của chính sách thị tộc, lưu lại bước sau cuối trong việc thiết kế xây dựng nhà nước dân chủ chủ nô Athens. Những cải cách của Clixten đã trong thời điểm tạm thời hòa hoãn được những xung đột và thỏa mãn nhu cầu hầu hết những quyền lợi và nghĩa vụ của những phe phái tạo nên Athens một khối công dân tự do có quyền lợi và nghĩa vụ chính trị ngang nhau, cùng thống trị, bóc lột sức lao động của nô lệ .Cải cách Clixten cũng đã mở đường cho nền kinh tế tài chính nói chung và kinh tế tài chính Công thương nghiệp tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ, tạo ra một Athens hùng cường về kinh tế tài chính, quân sự chiến lược và văn minh về thể chế dân chủ, góp thêm phần giúp Athens thắng lợi sự can thiệp, xâm lược của đế quốc Ba Tư trong thế kỉ tiếp sau .Lịch sử quốc tế cổ đại – NXB Giáo dục đào tạo ,