CHẦU BÉ BẮC LỆ: là con gái người Nùng ở Hữu Lũng Lạng Sơn, bị giặc cưỡng hiếp đã hòa mình xuống dòng sông Bắc Lệ.
Sau khi thác, Chầu hiển linh giúp dân, giúp nước, độ người viễn xứ tha hương, lúc biến hóa thành người bán hàng, chữa bệnh cho người nghèo.
Ngài là hiện thân của Mẫu Thượng Ngàn.
ĐỀN THỜ CHÍNH: Tại Công Đồng Bắc Lệ.
Chầu Bé là người Nùng sinh ra dưới thời Lê Thái Tổ, tại vùng Bắc Lệ, Lạng Sơn.
Chầu có công giúp dân, giúp nước.
Có tài liệu ghi rằng, Chầu là hóa thân của Mẫu Thượng Ngàn, giúp vua Lê Thái Tổ trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược nhà Minh, được vua sắc phong là Lê Mại Đại Vương, nên cũng đồng nhất với Bà Chúa Sơn Trang.
Những khi thanh nhàn, Chầu dạo chơi khắp chốn cùng nơi, để thượng ngoạn cảnh đẹp thiên nhiên hữu tình.
Chầu còn dạy người dân trồng trọt, chăn nuôi, lên rừng làm ruộng bậc thang, xuống sông suối đánh bắt cá tôm.
Tương truyền rằng, Chầu có phép thần thông do Đức Thái Tổ ban có thể lay núi, chuyển ngàn.
Có những lúc Chầu rong chơi, lấy tàu lá giả làm hàng bán để trêu đùa người trần gian.
Tuy Chầu Bé sắc sảo, đành hanh đã nức tiếng vang, nhưng bà cũng rất nhân hậu, có việc lành, Chầu đều mách bảo cho người trần gian.
Cùng với Chầu Đệ Nhị, Chầu Lục, Chầu Bé thường hay ngự đồng.
Hầu hết các thanh đồng đều hầu giá Chầu Bé để xin lộc thượng ngàn.
Khi ngự đồng, Chầu hay mặc áo màu đen [ hoặc xanh chàm]
Còn trước đây, Chầu thường mặc quầy và áo ngắn đến hông, chân đi xà cạp, trên vai đeo gùi hoa.
Đôi khi, Chầu Bé cũng chứng đàn tứ phủ, sang khăn cho tân đồng, hoặc chứng mâm trầu trình.
Đền Chầu là ngôi đền thờ nhỏ, bên cạnh đền Bắc Lệ
Khi Chầu về đồng cung văn hát rằng:
Ngọc diệp rành rànhKim chi ngọc diệp rành rành
Chầu Bé Bắc Lệ giáng sinh hạ Trần
Núi xếp núi trùng trùng cao thấpCây chen cây tràn ngập màu lamĐền thờ chầu bé trên ngànĐền thờ chầu bé trên ngàn
Có con suối nhỏ bắc ngang chân đồi
Đàn cá lội đua bơi rẽ sóngNước long lanh in bóng trăng thuRừng thông cất tiếng hát ru
Hoa thơm quả ngọt bốn mùa ngát hương
Chầu bé thượng Thổ Mường là gốcÁo tứ thân khăn lục đội đầuĐai xanh kiềng bạc túi trầuĐai xanh kiềng bạc túi trầu
Tay cầm dao quắm,vác bầu nước khe
Dận hải sảo , đầu cài trâm tríVòng kim cương tam khí lồng tayHây hây mặt nước vơi đầyHây hây mặt nước vơi đầyChầu Bé xinh đẹp
Như bông hoa nở giữa ngày đấu xuân
Tuổi Chầu bé đương tuần trăng độPhép sơn trang đức tổ ban truyềnPhép tiên thay núi chuyển ngànBài giai đỗ chiều lục cungMường ân mường ái vốn dòng sơn trangTính chầu hay băng chúc băng giangMùa xuân chầu đi hái hoa tươiChầu còn lên núi lên đồi cây xanhHôn nay các ghế lòng thànhÍ i i í ì ì aPhép tiên lay chuyển ngànBẻ ba tàu cói i ì í a làm hàng đan chơiCác cửa ngàn nơi nơi tìm đếnThổ Mán Mường cung tiến quả hoaTửu Long Bảo Lạc Tam CờTửu Long Bảo Lạc Tam Cờ
Sông Thao sông Cả sông Bờ sông Dâu
Khắp đâu đâu nức danh Thần NữTự cổ triều quốc sử còn ghiDanh thơm Nam Bắc Trung KỳDanh thơm Nam Bắc Trung Kỳ
Bảo dân hộ quốc độ trì bốn phương
Sắc mài đại vương trườngtrị Bắc Lệ tự đức nhị tối linh i i í ì ì i
Xe loan thánh giá hồi cung
_______________________________________Bac Le Goddess: was born as a Nung person, was raped by the enemy and killed herself in Bac Le river.
After she passed away, she still appears to help the people and the country. Sometimes she turns into a seller who cures the poor of their illnesses.
She is the embodiment of Thuong Ngan Mother Goddess.
Main temple: in Cong Dong Bac Le
It is documented that she is the reincarnation of the forest Mother Goddess to help King Le Thai To in the fight against the Minh invaders. She was rewarded with the title Lord Le Mai.
When she is free, she go for a walk in different places to admire the scenery.
She also teaches the people to do farming, animal husbandry and to catch fish and shrimp.
Legend has it that she has the power given by Duc Thai Ba to move the mountains.
Sometimes, she pretends to be a seller to tease the world.
Although she is quite strict, she is very kind-hearted. She always tells people about what they should do.
Together with the second Goddess and the Sixth Goddess, Bac Le Goddess often appears in the trance ceremonies.
Most people invite her so they could beg for wealth.
When appearing, she wears black costumes.
She usually wears a short shirt, her legs are covered with footwraps and she also carries flowers on her shoulders.
Her temple is a small one near Bac Le temple.
Some sentences in the song about her:
Bac Le Goddess
was born as a talented and beautiful lady
Her temple is located
in the high mountains
There is a stream along the foothill
Flock of fish are swimming
Water glitter in the moonlight
Pine forrest sings lullaby
Flowers are fragrant in four seasons
Bac Le Goddess was beautiful
wearing a long shirt with a scarf on her head
and a green belt and silver bracelet
She holds a kinfe in her hands
She was like a flower
blooming in the spring
........
Đền Bắc Lệ là một quần thể di tích nằm trên một quả đồi giữa khu Nam của Thôn Bắc Lệ, thuộc xã Tân Thành, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn. Hiện nay vẫn chưa xác định được chính xác thời gian ra đời của một ngôi đền, song căn cứ vào hai văn bia còn [1919 và 1932] đền Bắc Lệ từ đầu thế kỷ XX đến nay đã trải qua 5 lần tu sửa tôn tạo. Theo văn bia khắc năm Khải Định thứ 4 [1919] thì trước đó đền chỉ là một am thờ nhỏ, hay bị hỏa hoạn, sau đó nhân dân đã cung tiến xây dựng thành một ngôi nhà 3 gian gồm 3 cung: Đệ Nhất - Đệ Nhị - Đệ Tam [cung cấm] ngôi đền mang bóng dáng nghệ thuật kiến trúc điêu khắc Trung quốc. Trong đợt sửa chữa lần 2 [1933] và lần 3 [1940] ngôi nhà 3 gian cũ được quay lại và xay thêm cung Đệ Tam ở phía sau. Một cổng Tam quan to cao được xây dựng ở phía ngoài Tam cấp lên đền. Sau đó do các điều kiện, nguyên nhân khác đền Bắc Lệ còn qua một số lần sửa chữa.
Tuy trải qua nhiều lần tu bổ, nhưng ngôi đền hiện nay vẫn giữ được dáng vẻ cổ truyền, diện mạo đền hiện nay ngoài đền chính còn có một số gian thờ khác, bên phía mặt tiền của đền là một gian nhà nhỏ khoảng 10m², thờ Chầu Bé Bắc Lệ, phái trước bên trái phía Đông Bắc của mặt chính diện đền có một bàn thời Ngũ Hổ ngoài trời. Đền chính vẫn nằm trên vị trí cũ, đó là một dãy nhà 3 gian xây bằng gạch lợp ngói tây, cột gỗ, ba gian nhà này đồng thời là 3 cung, diện tích 125m².
Mặc dù đã bị thất lạc nhiều song đền vẫn giữ được một số di vật cổ và thêm các hiện vật mới được cung tiến. Hiện nay đền có 19 pho tượng lớn nhỏ chủ yếu bằng chất liệu gỗ, nhiều y môn sặc sỡ treo trên các lối đi có hai văn bia và nhiều hoành phi câu đối.
Cũng giống như bất kỳ một đền thờ Mẫu nào đền Bắc Lệ thờ Công Đồng, Tứ Phủ, thờ tất cả các vị Chư Linh ở bốn miền Vũ Trụ, thế nhưng ở đây đặc biệt coi trọng các vị thần linh gắn liền với địa phương như Mẫu Thượng Ngàn, Chầu Bé, Cô Bé... những vị thần cung cấp ban phát của cải vô biên nơi núi rừng cho con người, và trở thành biểu tượng của sự sống vĩnh hằng. Chầu Bé theo quan niệm của người dân ở đây, vốn là người có thật quê quán ở Bắc Lệ. Tại đây Chầu Bé có thể thay mặt Mẫu để thực hiện các ý đồ sáng tạo của các Mẫu.
Bên cạnh Trung tâm là Mẫu còn có các thần linh hóa thân của Mẫu như Ngũ Vị Tôn Ông, Tứ Phủ Chầu Bà, Tứ Phủ Quan Hoàn, Cô, Cậu.. được thể hiện qua việc bài di tích.
Lễ hội chính của đền Bắc Lệ được tổ chức vào ngày 20 tháng 9 âm lịch hàng năm. Việc tế lễ, rước sách tổ chức rất linh đình, thu hút một số lượng đông đảo người dân tham dự.
- Hội đền Bắc Lệ, Lạng Sơn - Lễ hội nổi tiếng nhất Việt Nam
- Lễ hội đền Bắc Lệ