Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh là một trong những nhà tư tưởng, nhà lãnh đạo cách mạng bàn nhiều nhất đến vấn đề đạo đức. Theo Bác Hồ, con người có bốn đức: cần, kiệm, liêm, chính. Nếu thiếu một đức thì không thành người. Những tư tưởng lớn của Bác Hồ về đạo đức, nằm trong những bài viết, bài nói ngắn gọn, hàm xúc theo phong cách rất phương Đông, gần gũi, dễ hiểu. Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh được bắt nguồn từ truyền thống đạo đức của dân tộc Việt Nam, được kế thừa tư tưởng đạo đức phương Đông và những tinh hoa đạo đức của nhân loại. Có thể nói, với tư duy độc lập và sáng tạo, Bác Hồ của chúng ta đã xuất phát từ thực tiễn Việt Nam, thực hiện một công việc kế thừa có chọn lọc, thâu tóm những giá trị đạo đức của quá khứ, đề xuất những tư tưởng, đạo đức mới, phù hợp với yêu cầu của cách mạng Việt Nam trong thời đại mới.
Mặt khác, hơn ai hết, Bác Hồ lại là người thực hiện trước tiên những điều mình đã nói, đã viết. Bác Hồ vừa là nhà đạo đức học lớn, vừa là tấm gương đạo đức trong sáng, tiêu biểu nhất. Ở Bác Hồ, một đặc trưng nổi bật, một nét rất riêng là luôn có sự thống nhất giữa tư tưởng và hành vi, động cơ và hiệu quả, giữa lý luận và thực tiễn. Bởi vậy, học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh không chỉ thông qua những tác phẩm của Người về đạo đức, mà quan trọng hơn phải thông qua chính thực tế được thể hiện trong toàn bộ cuộc đời hoạt động cách mạng của Bác Hồ, thông qua những cử chỉ, những việc làm được coi là mẫu mực đạo đức trong sáng mà Bác Hồ để lại cho Đảng, cho dân tộc, cho nhân loại.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: "Đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống, nó do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hằng ngày mà phát triển và củng cố. Cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong" [1].
Khác với tác dụng điều chỉnh của luật pháp Nhà nước là bắt buộc, đạo đức chỉ có thể hình thành trên cơ sở tự giác, tự nguyện, dựa vào lương tâm của mỗi người và dư luận của quần chúng trong xã hội.
Để hình thành, củng cố và phát triển đạo đức cách mạng cho mỗi người, nhất là cán bộ, Đảng viên, công chức, viên chức Nhà nước, thì:
- Nói và làm phải đi đôi với nhau. Tác dụng nêu gương của cấp trên đối với cấp dưới, của cán bộ, Đảng viên đối với quần chúng là rất quan trọng. Các cụ ta có câu: "Thượng bất chính, hạ tắc loạn".
- Xây và chống phải đi đôi với nhau, lấy xây làm chính. Lấy xây dựng Đảng bộ, chi bộ trong sạch, vững mạnh làm nòng cốt để xây dựng tổ chức, xây dựng con người. Lấy mặt tốt làm chính để phát huy, khắc phục mặt xấu.
- Nêu cao sức mạnh chiến đấu của tổ chức Đảng, sự nghiêm minh kỷ cương của bộ máy Nhà nước, thực hiện tốt nguyên tắc tự phê bình và phê bình. Khắc phục có hiệu quả hiện tượng "dĩ hòa vi quý", "đấu tranh tránh đâu", "ậm ừ từ từ mà tiến" đang là phổ biến hiện nay.
Thực sự làm cho tổ chức Đảng trong sạch vững mạnh, làm cho bộ máy Nhà nước kỷ cương, nghiêm minh, làm cho mỗi cán bộ, Đảng viên, công chức, viên chức thật sự gương mẫu về đạo đức cách mạng, đó là điều bảo đảm thành công cho sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội trước yêu cầu đổi mới và hội nhập.
Bác Hồ đã từng nói: "Cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi đến mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân" [2]. "Người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng mới hoàn thành được nhiệm vụ vẻ vang" [3].
Nhấn mạnh đạo đức là gốc, Bác Hồ không coi nhẹ tài năng, vì phải có tài năng, có trí thức mới hoàn thành được nhiệm vụ. Năm 1959, nói chuyện với một lớp đào tạo giáo viên chính trị, Người nói: "Có tài mà không có đức là hỏng. Có đức mà chỉ i tờ thì dạy thế nào" [4].
Thực hiện cuộc vận động "Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh" trước hết mọi cán bộ, Đảng viên, công chức, viên chức phải nêu cao tinh thần tự rèn luyện, tu dưỡng về đạo đức, lối sống cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, chấp hành nghiêm túc Điều lệ Đảng, pháp luật của Nhà nước. Tự giác gương mẫu giữ gìn phẩm chất đạo đức trong môi trường kinh tế mới. Có như vậy, thì tấm gương mới trong sáng được, mới hoàn thành được nhiệm vụ trong giai đoạn cách mạng mới, mới xứng đáng với lòng tin cậy của Đảng và sự tín nhiệm của nhân dân.
Ghi chú:
[1] Hồ Chí Minh toàn tập, xuất bản lần thứ 2, NXB Chính trị Quốc gia, T.9, Tr.293.
[2] Sách đã dẫn, T.5, Tr.252.
[3], [4] Sách đã dẫn, T.9, Tr.283, 492.
Nguyễn Khắc Bộ - Tạp chí Tổ chức Nhà nước Số 4/2008
15:33, 12/04/2010
[HGĐT]- Trong cuộc đời hoạt động cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn coi trọng vấn đề xây dựng đạo đức cách mạng, coi đạo đức là cái gốc, cái nền tảng của người cách mạng. Người nhấn mạnh: cũng như sông phải có nguồn, cây phải có gốc.
Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân. Người khẳng định: Có tài mà không có đức là người vô dụng, có đức mà không có tài làm việc gì cũng khó. Xuất phát từ thực tiễn cách mạng Việt nam, với tư duy độc lập sáng tạo, Hồ Chí Minh đã kế thừa có chọn lọc tư tưởng đạo đức truyền thống và vận dụng sáng tạo tư tưởng nhân văn của Chủ nghĩa Mác - Lê nin. Người đề xuất tư tưởng đạo đức mới, tư tưởng đạo đức cách mạng.
Thắng lợi của cách mạng Việt Nam trong suốt 77 năm qua đã có vai trò hết sức to lớn của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. Hiện nay yêu cầu của thực tiễn là phải xây dựng một nền đạo đức mới ngang tầm với nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn mới. Vì vậy học tập làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh là hết sức cần thiết.
Song bài này chỉ đề cập tới những nguyên tắc xây dựng đạo đức mới.
1- Nói phải đi đôi với làm, phải nêu gương về đạo đức.
Trong suốt cuộc đời hoạt động của mình,Hồ Chí Minh luôn luôn nêu gương sáng về đạo đức, Người nói ít làm nhiều, có nhiều vấn đề về đạo đức Người làm mà không nói, phải đi sâu nghiên cứu hành vi đạo đức của Người mới thấy được bản chất sâu xa của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh.
Đối với cán bộ đảng viên Hồ Chí Minh nêu: "... Trước mặt quần chúng không phải ta cứ viết lên trán hai chữ cộng sản mà được họ yêu mến. Quần chúng chỉ yêu mến những người có tư cách, đạo đức muốn hướng dẫn nhân dân mình phải làm mực thước cho người ta bắt trước"[1].
Trong cuốn đường cách mệnh, khi nói về tư cách người cách mệnh Hồ Chí Minh viết: "Nói thì phải làm" "Có lòng bày vẽ cho người" hay trong tác phẩm nâng cao đạo đức cách mạng quýet sạch chủ nghĩa cá nhân, Hồ Chí Minh yêu cầu Đảng cần thực hiện "Đảng viên đi trước, làng nước theo sau" .
Luận điểm ấy đã khẳng định rất rõ vấn đề nêu gương có tầm quan trọng đặc biệt trong đời sống đạo đức, nhất là đối với trách nhiệm của cán bộ, đảng viên.
Những tấm gương về đạo đức phải được hiểu theo cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp, có tấm gương chung và riêng, lớn nhỏ, xa gần. Một nền đạo đức mới chỉ được xây dựng trên một nền rộng lớn, vững chắc, những phẩm chất chuẩn mực đạo đức đã trở thành hành vi đạo đức hàng ngày phổ biến trong toàn xã hội mà những tấm gương đạo đức của những người tiêu biểu, những người tốt việc tốt có ý nghĩa thúc đẩy cho quá trình đó.
Tấm gương đạo đức của Hồ Chí Minh là tấm gương chung cho cả dân tộc, cho các thế hệ mai mãi về sau. Nhưng còn nhiều tấm gương của các vị anh hùng, chiến sỹ thi đua nhứng tấm gương của những người tiêu biểu cho từng ngành, từng cấp, những tấm gương "Người tốt việc tốt" rất gần gũi trong đời thường có ở mọi lúc mọi nơi mà chúng ta không thể coi thường. Về vấn đề này Hồ Chí Minh đã nói: "Người tốt, việc tốt nhiều lắm ở đâu cũng có. Ngành nào, giới nào, địa phương nào, lứa tuổi nào cũng có" [2].
2- Xây đi đôi với chống:
Theo Hồ Chí Minh trong đời sống hàng ngày cái tốt, cái xấu, đạo đức, phi đạo đức luôn luôn đan xen lẫn nhau. Chính vì vậy vừa phải xây dựng đạo đức mới, vừa phải chống cái phi đạo đức.
Muốn xây phải chống, chống nhằm mục đích cho xây. Cũng vì vậy Hồ Chí Minh căn dặn toàn Đảng: "Phải cương quyết quýet sạch chủ nghĩa cá nhân nâng cao đạo đức cách mạng bồi dưỡng tư tưởng tập thể, tinh thần đoàn kết, tính tổ chức và kỷ luật"[3].
Việc xây dựng đạo đức mới trước hết phải được tiến hành bằng việc giáo dục những phẩm chất, chuẩn mực đạo đức từ trong gia đình, nhà trường, xã hội nhất là trong những tập thể gắn với hoạt động mỗi người. Vấn đề quan trọng trong việc giáo dục đạo đức là phải khơi dạy ý thức đạo đức lành mạnh ở mọi người để mọi người tự giác nhận thức được trách nhiệm đạo đức của mình. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói, Cảm nhận thấy sâu sắc việc trau dồi đạo đức cách mạng là việc làm "Sung sướng vẻ vang nhất trong đời này" tiếp nhận sự giáo dục đạo đức là vấn đề nhất thiết không thể thiếu được, nhưng sự tự giáo dục, tự trau dồi đạo đức ở mỗi người còn quan trọng hơn nhiều đó cũng chính là điều mà Hồ Chí Minh nói về niềm vui của việc trau dồi đạo đức phải trở thành phổ biến trong xã hội.
Khi xây dựng, bồi dưỡng phẩm chất đạo đức mới phải gắn liền chống lại cái xấu, cái sai, cái vô đạo đức thường diễn ra hàng ngày.
Để xây và chống có kết quả để tạo thành phong trào quần chúng rộng rãi. Muốn xây dựng đạo đức mới, chung quy lại phải chống cho được chủ nghĩa cá nhân. Trong tác phẩm: Nâng cao đạo đức cách mạng quýet sạch chủ nghĩa cá nhân được công bố vào ngày 3/2/1969, nhân kỷ niệm lần thứ 39 ngày thành lập Đảng cộng sản Việt Nam đã mang ý nghĩa xây đi đôi với chống. Muốn nêu cao đạo đức cách mạng phải quýet sạch chủ nghĩa cá nhân.
3- Phải tu dưỡng đạo đức suốt đời:
Theo Hồ Chí Minh, Người đã nhiều lần chỉ rõ: Mỗi con người phải thường; xuyên chăm lo tu dưỡng đạo đức như việc rửa mặt hàng ngày đấy cũng là công việc phải kiên trì bền bỉ suốt đời, không người nào có thể chủ quan tự mãn. Theo Người: "Đạo đức cách mạng không phải trên trời xa xuống. Nó do đấu tranh rèn luyện bền bỉ hàng ngày mà phát triển củng cố. Cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong"[4].
Nếu không thường xuyên rèn luyện thì lúc khó khăn có thể vượt qua, có công với cách mạng, nhưng đến khi an nhàn lại xa vào chủ nghĩa cán nhân trở thành con người ngăn cản cách mạng, cho dân, cho nước. Cũng chính vì lẽ đó mà tu dưỡng đạo đức phải gắn với thực tiễn bền bỉ trong mọi lúc mọi nơi, mọi hoàn cảnh, có như vậy mới phân biệt được đạo đức mới khác với đạo đức cũ.
Theo quan điểm của Hồ Chí Minh thì mỗi con người đều có cái tốt, cái xấu vấn đề là không tự lừa dối mình mà nhìn thẳng vào mình thấy rõ cái tốt, cái thiện để phát huy, thấy cái xấu, cái ác để khắc phục. Vì vậy việc tu dưỡng rèn luyện phải được thực hiện trong hoạt động thực tiễn. Hồ Chí Minh là một tấm gương suốtđời tự rèn luyện và trở thành tấm gương tuyệt vời về con người mới. Những đức tính quý báu của người không phải là bẩm sinh có được mà do quá trình tu dưỡng rèn luyện học tập, từng bước hấp thụ tinh hoa đạo đức dân tộc và nhân loại mà đã trở thành tư tưởng bất tử.
Đây là những nhân tố cơ bản để hình thành đạo đức cách mạng của người Việt Nam trong thời đại mới, nhân tố quyết định thắng lợi sự nghiệp đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức luôn luôn có ý nghĩa lý luận và thực tiễn hết sức sâu sắc, là động lực, là sức mạnh thắng lợi của cách mạng Việt Nam trong suốt 77 năm qua và đang tiếp tục toả sáng trên con đường xây dựng đất nước Việt nam trong giai đoạn mới. Thực tế cuộc sống hiện nay cho thấy, việc vận dụng tư tưởng, đạo đức, tác phong Hồ Chí Minh là hết sức cần thiết, là công việc quan trọng để mỗi chúng ta góp sức mình vào việc xây dựng đất nước.
Thấm nhuẫn tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, Tại hội nghị TW 6[lần 2] khoá VIII [tháng 2/1999] của Đảng cộng sản Việt nam đã đề ra cuộc vận động và xây dựng chỉnh đốn Đảng. Trong đó Đảng đặc biệt chú trọng các nguyên tắc về xây dựng đạo đức mới mà Hồ Chí Minh đã đưa ra.
Hội nghị TW6 khoá IX chỉ rõ: Cần phải tiếp tục thực hiện nghị quyết hội nghị lần thứ II Ban chấp hành Trung ương khoá VIII về giáo dục - đào tạo và nhấn mạnh phải nâng cao chất lượng giảng dạy các môn khoa học xã hội nhân văn, nhất là các môn Mác - Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh. Và đặc biệt là chỉ thị số 06/CT-TW ngày 7 tháng 11 năm 2006 của Bộ Chính trị về cuộc vận động học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh.
Để làm tốt cuộc vận động các tổ chức Đảng cần tăng cường công tác giáo dục trong toàn Đảng về lý tưởng cộng sản chủ nghĩa, đường lối chính sách của Đảng, nhiệm vụ đạo đức của người đảng viên. Từng cán bộ, đảng viên phải đặt lợi ích của Đảng của nhân dân lên trên hết, phát huy dân chủ, nâng cao đạo đức cách mạng, từng bước quýet sạch chủ nghĩa cá nhân, học tập nâng cao trình độ, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.
Học tập tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh cần gắn việc học tập với giải quyết những vấn đề thực tiễn đang đặt ra trong các cơ quan, đơn vị, nhằm phê phán những biểu hiện tiêu cực đang diễn ra giúp cho cán bộ, đảng viên nâng cao nhận thức, giác ngộ trước những lỗi lầm sai phạm, tự giác thực hành sửa chữa, đồng thời phát hiện những nhân tố mới, những điển hình người tốt, việc tốt, những tấm gương sáng tiêu biểu để nhân rộng, tạo nên một phong trào sống chiến đấu, lao động và học tập theo đạo đức Hồ Chí Minh mang đầy đủ ý nghĩa thực tiễn và có sức thuyết phục.
[1]- Hồ Chí Minh toàn tập - tập 5, Tr552 - NXB CTQG - HN- 1995
[2]- Hồ Chí Minh toàn tập - tập 12 Tr549 - NXB CTQG - HN- 1996
[3]- Hồ Chí Minh toàn tập - tập 12 Tr439 - NXB CTQG - HN- 1996
[4]- Hồ Chí Minh toàn tập - tập 9 Tr293 - NXB CTQG - HN- 1996
Nguyễn Thị Gấm [Khoa Xây dựng Đảng Trường chính trị tỉnh Hà Giang]